فردوس

فردوس که تا ۱۳۰۸، تون نامیده می شده، امروزه به خاطر انار و زعفران مرغوبش شناخته شده است.
حسن پیرنیا، در کتاب تاریخ ایران باستان، به اولین اشاره های تاریخی به منطقه ای که تون ( فردوس ) در آن واقع است می پردازد و می گوید: «از منطقه ای که تون در آن واقع شده است، در کتیبه داریوش با عنوان استاگارتیه یاد شده که نویسندگان قدیم ساکارتیا ضبط کرده اند. » این منطقه ابتدا زیر نفوذ مادها بوده و پس از عصر سلوکیان هم از طرف جنوب سرزمین پارت را محدود می کرده و جز قسمت تون و طبس، بقیه نواحی آن کویر خشک و بی آب و علف بوده است. هردوت، مردمان این ناحیه را طایفه ای از پارسی ها می داند و می گوید که به زبان پارسی سخن می گفتند و از راه شکار گورخر و غزال روزگار می گذراندند. محوطهٔ تاریخی شهر تون ( فردوس امروزی ) ، قدمتی مربوط به دوران اشکانیان دارد.
بررسی های باستان شناسی و وجود محوطه ها و تپه های باستانی، رونق این ناحیه را تا پیش از اسلام به خصوص در عصر تاریخی به اثبات رسانده است. قدیمی ترین آثار یافت شده در شهرستان فردوس توسط باستان شناسان میراث فرهنگی خراسان، مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد است و از آن پس آثاری از هزاره اول، دوران ساسانیان و دوره های مختلف اسلامی یافت شده اند که تداوم حیات طولانی در این شهر را نشان می دهد.
این شهر تا سال ۱۳۰۸ خورشیدی، تون نام داشته و در متون قدیمی اغلب به نام بلده طیبه تون و در مکاتبات دوره صفویه، به نام دارالمؤمنین تون نامیده شده است. نخستین کتاب موجود که از تون نام برده، اشکال العالم جیهانی متعلق به قرن چهارم هجری است که از تون به عنوان شهری آباد و بزرگ یاد کرده است. از آن به بعد نام تون به مناسبت های مختلف در متون و سفرنامه ها دیده شده و اغلب از آن به عنوان شهری بزرگ و آباد نام برده شده است. دلایل و شواهد تاریخی نشان می دهد که در گذشته های دور که تون اهمیت و اعتباری تاریخی و جمعیتی داشته، به ویژه تا دوران اقتدار اسماعیلیه و حتی سده های پس از آن، به ولایت قهستان تعلق داشته است. ایالت تون یکی از مناطق قهستان بوده که بعد از الموت، دومین مرکز مهم فرقه اسماعیلیه بوده و تا حمله مغول دوام داشته است. آثار به جا مانده از دژهای آن دوران، مانند کوه قلعه فردوس و قلعه دختر اکنون نیز قابل مشاهده اند.

فردوس:
دکتر حسن انوری در مورد "فردوس " می نویسد: ( ( �فردوس: بهشت. اصل کلمه اوستایی است به صورتpairi - daeza و به معنی باغ و بوستان است، به زبان های مختلف از جمله یونانی به صورت paradeisos، فرانسه به صورت paradis و انگلیسی به صورت paradise رفته است. فردوس معرّب کلمه و جمع عربی آن فرادیس است. فردوس در قرآن نیز به کار رفته است. ۱٠۷/۱۸و ۱۱/۲۳ ) )
( ( گر مخیر بکنندم به قیامت که چه خواهی
دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را� ) )
( گزیده غزلیات سعدی، حسن انوری، انتشارات علمی، چ اول، ۱۳۶۹، ص ۸۸. )

جنابعالی از روی اطلاعات ضعیف و سطحی خودت میگی زبان مردم آذربایجان تا دوره سلجوقی تاتی بوده
ولی دوره سلجوقی، تازه ابتدای کوچ ترکها به آذربایجان بود و زبان آذربایجان تا قرنها بعدش هنوز آذری ( تاتی یا پهلوی ) بوده.
مثالش رساله روحی انارجانی هستش که آخرین سالهای قرن دهم نوشته شده ( معاصر شاه عباس ) و به یکی از گویشهای پهلوی آذری هست که به زبان تبریزی هم معروفه و درباره اعیان و اشراف و مردم کوچه بازار تبریز نوشته شده البته کلمه های ترکی هم توی اون پیدا میشه ولی مشخصه زبان تبریز تا اون موقع هنوز هم آذری بوده.
اولیا چلبی یکی از جهانگردان اهل عثمانی در قرن دهم ( صفوی ) که از ایران بازدید می کنه، نوشته که زنان در مراغه بیشتر به پهلوی صحبت میکنن که نشون میده تا زمان صفوی هم هنوز زبان پهلوی در آذربایجان زنده بوده ولی با ورود بیشتر ترکها یعنی قزلباشها به آذربایجان، دیگه زبان بومی مردم کلا از بین میره و کامل ترکی میشه.