سس

آورده شده است. گیاهی است از « کشوت » و « کشوث » ، « آفیثیمون » ، « آفتیمون » سنتی انواع آن با نامهای
بیش از 80 گونه آن تا حال شناسایی شده که عموم آنها پیچنده و انگلی ، Cuscutaceae یا Convolvulaceae خانواده
میباشند و غالب آنها در ایران میرویند و آفت انگلی مهم گیاهان مختلف زراعی نظیر یونجه، عدس، ریحان، صغز، نعنا، کتان،
شبدر، آویشم و تعداد زیادی گیاهان دیگر هستند.
مشخصات کلی سسها
کوسکوتها یا سسها بهطور کلی گیاهانی هستند پیچنده، انگلی، بدون برگ و بدون کلروفیل با ساقههای نازک نخی. برگهای آنها
رشد نکرده و بهقدری ریز است که بدون برگ به نظر میرسند. از نظر بذری گیاهانی یکساله هستند ولی از نظر قطعاتی از ساقه
آنها که دارای آلت مکنده است و روی بدنه سایر گیاهان مستقر میشوند گیاهی چندساله محسوب میشود. به علاوه در خاک
تشکیل غدههایی میدهند که در بهار سال بعد مجددا منشاء رویش یک گیاه کوسکوت دیگر میشوند. بذر کوسکوت در اوایل
بهار جوانه زده و به کمک ماده ذخیرهای آلبومن که در خود دارند، موجب
معارف گیاهی، ج 6، ص: 393
رشد ریشه و گیاه میشوند که در خاک فرو رفته و در عین حال یک ساقه هوایی نیز از آن خارج میشود و رشد میکند و از همان
آغاز بیرون آمدن از خاک شروع به جستجو برای یافتن یک گیاه میزبان در نزدیکی خود میکند که به آن پیچنده و مکنده خود را
برای تغذیه و ادامه حیات در آن فرو کند. اگر در نزدیکی خود گیاه میزبان نیابد و تأخیری در استقرار آن روی دیگری بشود پس از
مدتی که ذخیره محدود آلبومن دانه تمام شد ناچار گیاه کوسکوت میخشکد و از بین میرود ولی اگر گیاه میزبان را در همان
اوایل رشد در نزدیکی خود پیدا کند بیدرنگ دور آن پیچیده و پس از فرو کردن مکنده در گیاه میزبان پس از مدت کوتاهی
ریشه و قسمت پایین ساقه آنکه وصل به ریشه است خشک شده و گیاه کوسکوت مستقلا روی گیاه میزبان مستقر و با استفاده از
شیره گیاهی گیاه میزبان به زندگی انگلی خود ادامه میدهد و بتدریج ساقههای نخی نازک خود را هرچه بیشتر دور گیاه میپیچد.
در اینجا نکته قابل ذکر این است که در عین حال که گونههای مختلف کوسکوت، گیاهان میزبان خاصی را طالب میباشند، مثلا
نیز مینامند Cuscute du thym بیشتر به گیاه آویشم 471 ] حمله میکند و به همین دلیل آن را Cuscuta minor گونه
Cuscuta که یک وایتهای از کوسکوت آویشم است، معمولا آفت مزارع یونجه و شبدر میباشد و یا Cuscuta trifolii و
که معمولا به کتان حمله میکند، ولی در عین حال همیشه گیاه میزبان و مورد علاقه هرگونهای از کوسکوت یک epilinum
گیاه خاص نمیباشد و با توسعه و گسترش در یک مزرعه به سایر گیاهان موجود در مزرعه نیز حمله میکند، به این ترتیب هر نوع
سس به چند نوع گیاه مختلف حمله میکند.
موضوع دیگر جالب توجه این است که بررسیهای شیمیایی نشان میدهد که ترکیبات شیمیایی کوسکوتها یا سسها حتی ترکیب
شیمیایی یک گونه سس بسته به اینکه روی چه گیاهی مستقر شده و از شیره گیاهی چه گیاهی تغذیه کرده باشد، متفاوت است.
[ که یک سس دارویی است وقتی روی گیاه صندل مستقر میشود از آن ماده دی - مانیتول 472 Cuscuta reflexa مثلا گونه
میگیرد و وقتی همین سس روی سایر گیاهان میزبان خود مستقر میشود در آن ماده دولسیتول 473 ] تشکیل میشود.
معارف گیاهی، ج 6، ص: 394
با توجه به توضیحات فوق روشن میشود که کوسکوتها از جمله سسها در ایران از آفتهای مخرّب زراعی هستند و اگر در مزرعه
یونجه، عدس، شبدر، کتان، ریحان و نظایر آن پیدا شود، موجب نگرانی زارع میشود زیرا به احتمال زیاد قسمت عمده زراعت او
در فاصله کوتاهی نابود میشود ولی گونههایی از این گیاه انگلی مخرّب، در عین حال که آفت گیاهان زراعی هستند ولی منبع
صفحه 485 از 597 www. Ghaemiyeh. com معارف گیاهی مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان
داروهای شفابخشی برای انسان میباشند و در طب سنتی از انواع آن برای مداوا و معالجه بیماریهای مختلف بهطور وسیعی استفاده
میشده است. با این توضیحات مقدماتی اینک به شرح چندگونه از کوسکوت دارویی میپردازیم:
1. افتیمون:
اشاره
شرح اسماء] ] « افیثیمون » الابنیه ) و ) « آفتیمون » ، « آفتیمون » گیاهی است پیچنده انگلی از انواع سس، در کتب طب سنتی با نامهای
گویند. Dodder و به انگلیسی Cuscute du thym Cuscute آمده است. به فرانسوی آن را
. Cuscuta epithymum Murr نام علمی آن Cuscutaceae یا Convolvulaceae گیاهی است از خانواده
میباشد. . Cuscuta epithymum ( L . ) Murr یا
کلمه افتیمون ظاهرا از لغت یونانی آن گرفته شده و این لغت در یونانی به معنای دواء الجنون میباشد و این یکی از دهها خواص
افتیمون است که برای بیماریهای عصبی و جنون به کار میرود و در شرح خواص آن خواهد آمد.
مشخصات
افتیمون گیاهی است یکساله که در بهار میروید و به گیاهان میزبان خود حمله میکند و به آنها میپیچد و تا اواخر تابستان هم
پابهپای میزبان ضعیف شده، رشد میکند و گل و بذر میدهد. ساقههای آن به شکل نخ قرمز رنگ یا قرمز مایل به زرد است. گل
آن سرخ غباردار با ریشکهای بسیار نازک مانند مو و تخم آن ریز، مغز آن سرخ مایل به زرد که روی آن را قشر سخت سیاهی
پوشانیده است.
اینگونه سس در ایران در اطراف تهران در کرج، در دامنههای البرز در کندوان، پل زنگوله و در دیلمان در مزارع غلات، در
و Vicia در فارس در کازرون انگل روی ، Lactuca orientalis شوش، ازنا، همدان و در اصفهان در شاه کوه انگل روی گیاه
در بندرعباس انگل روی ش . . .