سرخس

شهرستان سرخس، با پهنه ای بیش از ۵ هزار کیلومتر مربع، در شمال خاوری استان خراسان رضوی، در کنار مرز ایران و جمهوری ترکمنستان در ۱۸۰ کیلومتری شرق مشهد قرار دارد. تقریباً میان دو نصف النهار ۳۰ تا ۶۰ و ۱۵ تا ۶۱ درجهٔ شرقی و میان دو مدار ۳۶ و ۳۶ تا ۴۰ درجهٔ شمالی قرار گرفته است. حد طبیعی منطقه را در جنوب، رودخانهٔ کشف رود و حد شرقی را رود تجن ( از پیوستن رودخانهٔ هریرود و کشف رود ) و حدود طبیعی غربی و جنوب غربی را آخرین امتدادهای ارتفاعات کپه داغ مشخص می نماید. این شهرستان از سوی شمال و خاور به جمهوری ترکمنستان، از باختر به شهرستان مشهد و از جنوب به شهرستان تربت جام محدود است و در حد فاصل حاشیهٔ خارجی صحرای قره قروم با لبهٔ فلات ایران قرار گرفته است. هوای سرخس در گذشته معتدل و خشک بوده که با گسترش کشاورزی آبی و آبگیری سد دوستی به هوای گرم و مرطوب تغییر وضعیت داده و اینک در بازه ایی از ماه های تابستان حتی بهار بیش ترین درجهٔ حرارت، ۵۰ درجه بالای صفر و کم ترین آن در زمستان ها، ۲۵ درجه زیر صفر است. میانگین باران سالیانهٔ سرخس به ۱۸۰ میلی متر می رسد. رود هریرود در ۲ کیلومتری خاور سرخس مرز مشترک ایران و ترکمنستان را تشکیل داده است. شهر سرخس در دشت قرار گرفته و از بلندی مهمی برخوردار نیست. جمعیت این شهرستان براساس آمار سال ۱۳۷۵خ برابر با ۷۳٬۶۰۴ نفر است که از این تعداد ۲۸٬۵۴۷ نفر در مرکز شهرستان زندگی می کردند.
نام باستانی سرخس ساریگا بوده که مردم محلی به آن ساریکا می گویند و بر سر راه مرو به نیشابور و عراق عجم قرار گرفته است. این شهر روزگاری از کانون های علم و دانش بوده و بواسطهٔ داشتن مدارس و کتابخانه های زیاد شهرت داشته است؛ در سال های اخیر نیز به دلیل فراهم آوردن موقعیت های تجاری، این محل دارای اهمیت است.
به اعتقاد اهالی این شهر، سرخس از دیرباز به نام های «ساریگَو» به معنی خانه پهلوانان ( گَو = پهلوان ) ، «ساریکا»، «سرخس نو»، «سرخس ناصری» و «سرخس افراسیابی» خوانده می شده است. حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه، در داستان جنگ هفت گردان، از سرخس یاد کرده است. کهن ترین متن فارسی که از سرخس سخن گفته، «حدودالعالم» ( ۳۷۲ هـ. ق ) است، که می گوید: «سرخس شهری است بر راه و اندر میان بیابان نهاده … جایی با کشت و برز بسیار است، و مردمانی قوی ترکیب اند و جنگی، و خواستهٔ ایشان شتر است». لیکن کاربرد کلمهٔ سرخس دستکم در هزار و دویست سال اخیر و وجود درختچه های سرخس در گذشته های دور که توسط بومیان قلع و قمع شده است، نشان دهندهٔ اصالت نام سرخس و نه نام دیگری می باشد.