رسیدن

منابع معتبر درباره ریشه واژه "رسیدن":
1. فرهنگ ریشه شناسی زبان فارسی، احمد کسروی و ژان دومنگان:
> �رسیدن� از فعل �رس� در فارسی میانه آمده که به معنی نزدیک شدن، به مقصد رسیدن است.
2. لغت نامه دهخدا:
> رسیدن، از مصدر �رس� و �رسیدن� است. از مصدرهای قدیم زبان فارسی، بدون دخالت از زبان های ترکی یا عربی.
3. An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo - European Languages – Ali Nourai:
> "Rasid ( an ) " is from Old Persian and Middle Persian roots. It has no proven connection to Turkic roots.
- - -
درباره "ارسیدی" در ترکی:
در زبان های ترکی ( به ویژه ترکی آذری ) ، فعل �Ermək� یا �Yetmək� به معنی رسیدن، دست یافتن، بالغ شدن وجود دارد. در ترکی آذری، "�atmaq" هم معنای رسیدن دارد. اما اینکه "ارسیدی" ( اگر چنین کلمه ای به شکل مستند در ترکی وجود داشته باشد ) منشأ واژه فارسی �رسیدن� باشد، از نظر زبان شناسی مردود است.
برخی واژه های ترکی ممکن است شباهت آوایی به واژه های فارسی داشته باشند یا بر اثر تماس زبانی، شکل های واژگانی در دو سو تأثیر بپذیرند، اما واژه �رسیدن� ریشه ی هندواروپایی دارد و پیش از تماس گسترده فارسی با زبان های ترکی وجود داشته است.
- - -
نتیجه گیری:
ادعای اینکه �رسیدن� واژه ای ترکی برگرفته از "ارمک" یا "ارسیدی" است، از نظر زبان شناسی و با تکیه بر منابع ریشه شناسی معتبر فارسی، نادرست است. واژه �رسیدن� از ریشه ی کهن فارسی است که از زبان فارسی میانه و حتی فارسی باستان آمده و ارتباطی با ترکی ندارد.

- - -
۱ ) �اگر� و �مگر�
واژه کهن ترین سند فارسی تحلیل ریشه شناسانه نکتۀ کلیدی
اگر سنگ نبشته های هخامنشی؛ صورت Old Persian ḥa - karam �یک بار / اگر� ( سدهٔ ۵ ق. م ) در فارسی میانه به صورت 𐭧𐭲 /agar/ و در فارسی نو �اگر� شده است ۲ هزار سال پیش از ورود ترکان به فلات ایران وجود داشته و هیچ پیوندی با پسوند aorist ترکی −ar/−er ندارد.
مگر فارسی میانه ma agar �نه اگر� ( =�مبادا / شاید� ) ؛ به همان صورت به فارسی نو رسیده ترکیبِ پیشوند نفی ma - �اگر� باز هم چند قرن پیش از تماس جدّی با ترکی است.
> در خود زبان ترکی، واژۀ �اگر� وجود ندارد؛ برای شرطی سازی از دو سازوکار استفاده می شود:
– حرف مستقل eğer ( وام واژۀ عربی )
– پسوند شرطی - se / - sa ( برای تمام افعال )
پسوند - ar/ - er در ترکی اصلاً شرطی نیست، بلکه وجه موسوم به aorist یا �حال - کمّی/عادت� را می سازد ( مثل gel - er - im �می آیم� ) .
- - -
۲ ) �رسیدن� و فعل ترکی �ermek�
رسیدن در خط تبارِ ایرانی از Proto - Indo - European ریشۀ *h₁er - �رفتن/حرکت کردن� آمده است؛ زنجیرۀ تحوّل به ترتیب PIE → Proto - Iranian *Har - → Old Persian rasa - → Middle Persian rasīdan → فارسی نو �رسیدن� .
ermek در ترکی ( عثمانی ایرمَک ) ریشه ای کاملاً ترکیک دارد و از Proto - Turkic *ẹ̄r - �رسیدن، بالغ شدن� گرفته شده است .
یاد آوری: شباهت معنایی میان دو فعل در دو خانوادۀ زبانی مستقل همیشه به وام گیری نمی انجامد؛ �go� انگلیسی و �g� سوئدی هم شبیه اند، بی آن که یکی از دیگری وام گرفته باشد—هر دو به یک ریشۀ نیا هندواروپایی می رسند. در مورد �رسیدن� و �ermek� نه مسیر واجی مشترکی داریم، نه اسناد تاریخیِ هم زمانیِ تماس.
- - -
۳ ) ریشۀ �رس� و چرا �تک - حرف� نیست
ریشۀ حال سادهٔ �رس� کاملاً زایا است:
مصدر: رسیدن
بن مضارع: رس - → می رسَم، برس!
مشتقات: رسش، رساندن، رسانا، رسی گی، رسا…
این همان الگویی است که در صدها فعل ایرانی دیگر می بینیم ( خور - ، بر - ، پرس - … ) . �تک - حرف� فرض کردنِ ریشه بیشتر ناشی از نگاه صرفاً آوایی به واژه است، نه نگاه تاریخی.
- - -
۴ ) �رو، روان، رونده� و قیاس با ترکی �y�r� - �
�رو� بن مضارعِ �رفتن� است و در فارسی میانه و اوستایی به صورت ra - , urvan, ruvan گواهی شده است .
روان = رو - پسوندِ اسم فاعلِ −ان → �جاری، در حرکت�.
رونده = رو - پسوندِ اسم فاعلِ −نده ( مانند خور - نده، پرور - نده ) .
در ترکی فعل �y�r� - � ( راه رفتن ) تلفظ /y�r�/ دارد و از ریشۀ مفروض y�r - ترکیه است؛ شباهت معناییِ �رفتن/راه رفتن� طبیعی است، ولی هیچ دگرگونی واجی منظم بین y�r� و rav - وجود ندارد که حکم به وام گیری کند.
- - -
۵ ) جدول زمانی تماس فارسی و ترکی ( چکیده )
دوره رویداد زبانی مهم
۵ ـ ۴ ق. م سنگ نبشته های داریوش؛ �ḥa - karam / agar� ثبت می شود.
۳ ـ ۷ م فارسی میانه ( ساسانی ) ؛ �agar, ma - agar, rasīdan, urvan…� رایج اند.
۱۱ م آغاز کوچِ اوغوزها به ایران و آناتولی؛ نخستین لایه های وام گیری دوجانبه.
۱۳ م به بعد تَرک زبان شدنِ آذربایجان و آناتولی، ورود تدریجی برخی واژه های ترکی به فارسی ( مثل یلدا، قشلاق، یَل و … ) و بالعکس.
یعنی اکثر واژه های محل بحث چند سده تا چند هزاره پیش از تماس جدّی با ترکی ثبت شده اند؛ بنابراین نمی توان آن ها را حاصلِ �ورود� از ترکی دانست.
- - -
جمع بندی
1. �اگر� و �مگر� واژه هایی کاملاً ایرانی اند؛ مدارکشان در فارسی باستان و میانه روشن است و ربطی به پسوند −ar ترکی ندارند.
2. �رسیدن� و فعل ترکیه �ermek� هر دو به معنی �رسیدن� هستند، اما از دو شجرۀ زبانی مستقل برمی آیند.
3. بن �رس - � یا �رو - � ریشه هایی پربار در خانوادهٔ ایرانی اند؛ �تک - حرف� بودنشان نتیجهٔ تحلیل نابجاست.
4. هم فارسی و هم ترکی در طول تاریخِ همزیستی شان بارها از یکدیگر واژه گرفته اند، اما در مورد گروه واژه های بالا جهتِ وام گیری برعکسِ تصور مطرح شده است.

فقط یک ر مونده و س هم که برای احتمال سازی در ترکی هست ارسیدی یعنی اگر می رسید که کلمه با تغیر وارد فارسی شده ولی معنی رو حفظ کرده ولی ریشه رو حفظ نکرده به این خاطر هست در فارسی وقتی ریشه یابی میکنید خیلی وقت ها به یک تک حرف میرسید و تک حرف بی معنی هست چون کلا میشه باهاش نهایتا سی تا کلمه ساخت، به همین خاطره گیج میشید مثلا رو از یرو ترکی هست یمعنی رفتن. یروان میشه چیزی که در حرکته و در فارسی همون روان هست چون ی منتقل نشده مثل رو در یورو، یرونده یعنی هر چیزی که در حرکت هست با حذف ی ایکه منتقل نشده رونده. میبینید کلمات کلا ترکی هستند و چگونگی ورود ترکی به زبان فارسی کاملا مشخص شده یعنی ورود نگیم بهتره چون چیزی وجود نداره که واردش بشه بلکه از ترکی درست شده

• منابع ها. تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. اول و دوم، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۴
• تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. سوم، انتشارات بدیهه، ۱۳۷۴
• حسن بیگ روملو، �احسن التواریخ� ( ۲ جلد ) ، به تصحیح�عبدالحسین نوایی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹. ( مصحح در پایان جلد اول شرح مفصل و سودمندی از فهرست لغات�ترکی�و�مغولی�رایج در متون فارسی از سده هفتم به بعد را نوشته است )
• فرهنگ فارسی، محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۵
• غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۸۶
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی، دیوید نیل مکنزی، ترجمه مهشید فخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹