ربا

- - -
۱. ریشه اوستایی
در اوستایی، واژه ای “raβa” یا “raβa - ” وجود دارد که به معنی �افزودن� یا �زیاده گرفتن� است. این ریشه با مفهوم گرفتن سود یا اضافه گرفتن در معاملات اقتصادی ارتباط دارد.
منابع اوستایی معتبر:
Darmesteter, James. The Zend Avesta, Paris, 1880.
Bartholomae, Christian. Altiranisches W�rterbuch, Leipzig, 1904.
Geldner, Karl. Avesta: Das Gathische Avestā, Heidelberg, 1896.
- - -
۲. ریشه پهلوی
در زبان پهلوی ( میانه ) ، شکل این واژه به صورت “rwb” یا “rāb” ثبت شده و معنای �افزودن، گرفتن اضافه� را دارد. این واژه در متون پهلوی، به ویژه متون اقتصادی و دینی، برای توصیف معاملات و بهره گیری از سود آمده است.
منابع پهلوی معتبر:
Boyce, Mary. Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices, London, 1979.
MacKenzie, David N. A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971.
Kellens, Jean. Dictionnaire Pahlavi - Fran�ais, Paris, 2009.
- - -
۳. ریشه سانسکریت
در سانسکریت، واژه ای به صورت “ṛb” یا “riba” وجود دارد که مفهوم �افزودن، اضافه کردن، بهره گرفتن� را دارد. این تطابق معنایی نشان دهنده ی وجود ریشه ی مشترک هندواروپایی برای مفهوم �افزایش غیرمنصفانه / سود گرفتن� است.
منابع سانسکریت معتبر:
Monier - Williams, Monier. A Sanskrit - English Dictionary, Oxford, 1899.
Macdonell, Arthur Anthony. A Sanskrit Grammar for Students, 3rd edition, Oxford, 1927.
Whitney, William D. Sanskrit Grammar, Leipzig, 1889.
- - -
جمع بندی
واژه ی �ربا� در فارسی کلاسیک و معاصر معنای �سود ربایی� دارد و ریشه ای تاریخی و زبانی عمیق دارد. این واژه در اوستایی، پهلوی و سانسکریت با مفهوم �افزودن، اضافه گرفتن، گرفتن سود� همخوانی دارد. بنابراین، �ربا� نه تنها مفهومی اقتصادی دارد، بلکه از لایه های کهن زبان های ایرانی و هندواروپایی برگرفته شده است.
- - -

با اینکه مسلمانان همه متفق هستند که ربا در اسلام حرام است، تعریف دقیق ربا در بین مسلمانان مورد اتفاق نیست. در گذشته بیشتر دانشمندان اسلامی مانند مسیحیان هرگونه سود بر روی پول را معادل ربا می دانستند ولیکن بیشتر علمای اسلامی امروزه آن را معادل سود ظالمانه و نه هر نوع سودی می دانند. دانشمندان اسلامی همچنین در مورد اینکه آیا ربا حرام است یا مکروه با یکدیگر اختلاف دارند.
بیشتر دانشمندان اسلامی ربا را به دوگونه تقسیم می کنند:
• ربای نسیه ( ربای قرضی ) : که در آن سود بر روی پول اخذ می شود.
• ربای فضل ( ربای معاملی ) : مبادله هم زمان دو جنس با ارزش نابرابر. به عبارت دیگر؛ مبادله دو کالای ناهمجنس مثل طلا با نقره
لغت ربا قبل از اسلام نیز توسط اعراب به معنی زیاد شدن مورد استفاده قرار می گرفت. جان اسپوسیتو معتقد است که ربا در قبل از اسلام رایج بود و هرگاه فردی بدهی خود را نمی توانست پرداخت کند بدهی او دو برابر می شد و در صورت عدم پرداخت بدهی او مجدداً دوبرابر می گردید. این عمل باعث رواج برده داری در بین اعراب شده بود. در دیدگاه کلاسیک اسلامی تعریف ربا افزایش سرمایه بدون معادل واقعی است. تعریف ربا به صورت مشخص در قرآن ذکر نشده است. از این رو تعاریف مختلفی توسط مسلمانان در زمان های مختلف برای آن مورد استفاده قرار گرفته است:
• هر نوع سودی بر روی پول صرف نظر از درصد آن.
• عدم برابر بودن دو کالای مورد معامله.
• هر مقداری بیشتر از وام دریافت شده صرف نظر از مقدار بیشتر بودن
• سود با درصد بیش از حد که بر روی پول اخذ شود.
• زیاد شدن یک چیز بدون انجام کار.
تاریخ رباخواری به هزاران سال پیش از میلاد بازمی گردد. اولین آثار تاریخی به جا مانده از ربا به ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد در تمدن سومر ربا فراوان و قانونی بود پس از آن هم در بابل و امپراتوری روم و یونان و در هند هم بسیار رایج بود اما در ایران باستان ممنوع و کم بود علت ممنوع بودن ربا در ایران باستان احتمالاً حرام بودن آن در دین زرتشت بوده با ظهور و گسترش ادیان ابراهیمی ممنوعیت ربا در برخی از حکومت ها مثل پادشاهی اسرائیل به وجود آمد اما یهودیان یکی از بنیانگذاران و گسترش دهندگان ربا بودند به دلیل اینکه آنها ربای بین یهودی و غیر یهودی را جایز می دانستد و پس از آن هم با گسترش مسیحیت و اسلام ممنوعیت آن گسترش داشت. ویل دورانت در این باره می نویسد: از اسناد بر جای مانده از چهار هزار سال پیش از میلاد، به دست می آید که قراردادها را با نوشتن، گواهی می کردند و نیز آیین وام گرفتن در نزد آنان معمول بوده است و سودی سالیانه نزدیک به ۱۵ تا ۲۳ درصد به وام دهندگان می داده اند. ربا از جنس خود کالا دریافت می شده است. کاهنان نیز به مردم قرض رِبَوی می دادند. هرکس باید بدهی خود را می پرداخت؛ در غیر این صورت، وام دهنده می توانست فرزند بدهکار را به گروگان بگیرد.

مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۱۱۹