رای

معنا های دیگر اینها {مرتب کردن} است که در {آراییدن} و {رایانه} و. . . می بینیم.
بِدرود!

چون که تنها A و B در آنجا هستند و کس دیگری آنجا نیست که داوری کند که کدام راست می گویند، اینجا هیچ کسی نمی تواند برنده شود.
کسی برنده می شود که بتواند سوی دیگر را، خشمگین تر کند و روی روان او بازی کند.
من که می دانم که هر چیزی برایت بیاوریم، هیچ سودی ندارد. ما که نمی خواهیم تو بپیذیری! ما هر چیزی که می دانیم راست است و نگاه مان است را اینجا می گوییم. خودت را خسته نکن.
چه نیازی است که این {قرآن} همه عربی باشد؟ اگر همه عربی هم باشد، آیا شگفتی است؟ نه! گویش به زبانی بی وام واژه کار سختی و شگفتی نیست!
چرا این اندازه خودت را پاره می کنی تا بگویی همه قرآن عربی است؟اگر هم باشد، می خواهی کجا را با این بگیری؟ آیا شگفتی است؟
پس، بدان، که من بسیار آسان می توانم به {آقای تقوی} گزارش دهم که تو چه می کنی و بسیاری از تو می نالند. آنگاه، دکمه ات را که زد، به این روی می آوری که این چه کاری بود که کردی!
نمی شد هَمآن سوره هایم را می نوشتم و کاری به کارِ زبان پارسی نداشتم که در آن هیچ نمی دانَم؟ چرا!
بِدرود!

آرتور جفری ( به انگلیسی: Arthur Jeffery ) ( متولد ۱۸ اکتبر ۱۸۹۲ در ملبورن - درگذشت ۲ اوت ۱۹۵۹ در سوث میلفورد، نوا اسکوتیا، کانادا ) استاد استرالیایی زبان های سامی از سال ۱۹۲۱ در مدرسه خاورشناسی در قاهره و از سال ۱۹۳۸ تا زمان مرگش به دانشگاه کلمبیا و اتحادیه حوزه علمیه در شهر نیویورک پیوست. او نویسنده مطالعات گسترده نسخه های خطی خاورمیانه است. اثر مهم او شامل ماده هایی برای تاریخ متون قرآن است: تدوین های قدیمی و لغات خارجی قرآن که رد ۳۱۸ لغت خارجی ( غیر عربی ) را در قرآن را رهگیری کرده است.
آرتور جفری
زادهٔ
۱۸ اکتبر ۱۸۹۲
ملبورن، استرالیا
درگذشت
۲ اوت ۱۹۵۹
سوث میلفورد، نوا اسکوتیا، کانادا
ملیت
استرالیای
پیشه ( ها )
خاورشناس و اسلام شناس
زندگی نامه
وی ابتدا کشیش کلیسای مِتُدیست شد و در دانشگاه مِلبورن به تحصیل پرداخت. خدمت سربازی اش را در جنگ جهانی اول ( ۱۹۱۴–۱۹۱۸ ) در هند گذراند و هم زمان در آنجا به تدریس در کالج مسیحی شهر مدراس مشغول شد. در سال ۱۹۲۱، مرکز مطالعات زبان وابسته به هیئت تبشیری آمریکایی در قاهره توسعه یافت و با عنوان مدرسه مطالعات شرقی، زیرنظر دانشگاه آمریکایی قاهره، به فعالیت پرداخت. چارلز واتسون، رئیس این دانشگاه، جفری را به همکاری با این نهاد تازه تأسیس دعوت کرد و این امر به اقامت جفری در قاهره انجامید.
جفری تحصیلات خود را در دانشگاه ادینبورو ادامه داد و در ۱۳۰۸ ش / ۱۹۲۹ موفق به اخذ درجه دکتری شد. او در ۱۳۱۷ ش / ۱۹۳۸ قاهره را ترک کرد و بقیه عمر خود را در کلمبیا، در سمت رئیس و استاد دانشکده زبان های خاورمیانه و خاور نزدیک در دانشگاه کلمبیا، سپری نمود. وی در ۱۰ مرداد ۱۳۳۸/ ۲ اوت ۱۹۵۹ درگذشت.
پژوهش ها
پژوهشهای جفری را، بر اساس موضوع، می توان به چهار دسته کلی تقسیم کرد: پژوهشهای قرآنی، مطالعاتی درباره سیره پیامبر اسلام، مقالاتی درباره رابطه اسلام و مسیحیت، و ترجمه متون اسلامی به انگلیسی. ظاهراً علاقه مندی جفری به مطالعات قرآنی به سبب معاشرت وی با گوتهلف برگشترسر بوده است. در سال ۱۳۰۶ ش / ۱۹۲۷، برگشترسر و جفری تصمیم به چاپ قرآن گرفتند، حاوی تمام قرائات. به این منظور به گردآوری و بررسی نسخه های کهن قرآن، جستجو در کتابهای معتبر قرائات و استخراج قرائات گوناگون قرآنی پرداختند. مرگ برگشترسر در ۱۳۱۲ ش / ۱۹۳۳، به انجام رسیدن این طرح را متوقف نمود. مقالاتی که جفری در این دوره و با چنین هدفی تألیف کرده است، عبارت اند از: �قرائات ابن مِقْسَم�، �قرائات زیدبن علی� و �چند قرائت دیگر زیدبن علی�. وی در این مقالات به گردآوری برخی قرائات پرداخته است. جفری در ادامه این فعالیت ها، کتاب المَصاحِف ابوبکر عبداللّه بن سلیمان سجستانی را تصحیح و با مطالبی درباره مَصاحِف کهن مندرج در متون تفسیری، در رساله منابعی برای تاریخ قرآن چاپ کرد. او منابعی را که در بازسازی مصاحف کهن از آن ها استفاده نموده، معرفی کرده است. در ادامه، وی به بررسی مصحف سمرقند، که به مصحفی از عهد عثمان شهرت دارد، پرداخت و موارد اختلاف کتابت این نسخه را با مصحف عثمان برشمرد. از مسائل مورد علاقه خاورشناسان این دوره، گردآوری روایات و اخبار تاریخی مدعی نقصان قرآن بود، چنان که نولدکه گزارش هایی از این دست را جمع کرده است. یکی از متون موردتوجه آنان در این باره، کتاب فضائل القرآنِ ابوعبید قاسم بن سلاّم هروی است. اوتو پرتسل جفری را با نسخه خطی این کتاب در کتابخانه برلین آشنا کرد و جفری بخشی از این کتاب را با عنوان �بابُ ما رُفِعَ مِنَ الْقُرآن بَعدَ نُزولِه و لَمْ یثْبُت فی المَصاحِفِ� به انگلیسی ترجمه نمود. در ادامه چنین رویکردی، او مقاله �متنی متفاوت از سوره فاتحه� را نگاشت و ادعا کرد که سوره فاتحه در ابتدا جزو قرآن نبوده و تنها به عنوان دعایی به هنگام تلاوت قرآن خوانده می شده، اما بعدها جزئی از قرآن تلقی شده است. در این مقاله، جفری متنی مشابه سوره فاتحه را به نقل از کتاب تذکرة الائمه محمد باقر بن محمد تقی لاهیجی، با انتساب نادرست آن به محمدباقر مجلسی و منبعی که هویت آن را به نحو دقیق بیان نکرده، آورده است. با آنکه سستی عبارات این متن عربی کاملاً واضح است، جفری هیچ اشاره ای به این مطلب نکرده است.
تحقیق دیگر جفری، کتاب واژگان دخیل در قرآن است. این کتاب نیز حاصل نگرش خاص خاورشناسان به قرآن است. آنان اغلب با همان رویکرد نقد تاریخی متون مذهبی یهودیت و مسیحیت و با این تلقی که کتب وحیانی، در فرآیندی تاریخی تدوین شده است، قرآن را بررسی کرده اند. در پی چنین رویکردی، این پرسش برای آنان مطرح شده که مطالب موجود در قرآن، اعم از اطلاعات یهودی و مسیحی، روایات عهدین و مطالب مشابه در ادبیات مسیحیت و یهودیت از کجا آمده و تا چه حد متأثر از فرهنگ یهودی یا مسیحی بوده است. توجه خاورشناسان به موضوع واژه های دخیل از اواخر قرن سیزدهم / نوزدهم آغاز شد و تحقیقات اولیه را در این زمینه، فرانکل، دوورژاک، مینگانا و هوروویتس انجام دادند. اهمیت کتاب جفری در مقایسه با تحقیقات پیش از خود، در بهره گیری کامل تر از منابع و جامعیت آن در زمان تألیف است، هر چند با توجه به پژوهش ها و یافته های اخیر، به نظر می رسد که کتاب جفری نیاز به بازنگری جدّی دارد. جفری در مقدمه مفصّل خود بر این کتاب، سیری از پیدایش این بحث را به همراه آرای عالمان مسلمان در این باره آورده است.
جفری در حوزه تحقیق متون کهن اسلامی، علاوه بر کتاب المصاحف، مقدمه تفسیر المبانی فی نظم المعانی را که متعلق به مؤلفی ناشناخته در قرن پنجم است، همراه با مقدمه تفسیر ابن عَطیه المحرّر الوجیز، در مجموعه ای با نام مقدمتان فی علوم القرآن به چاپ رساند. او مؤلف تفسیر المبانی را فردی اندلسی دانسته، در حالی که مؤلف این اثر از علمای کَرّامی نیشابور و احتمالاً ابومحمدحامدبن احمدبن جعفربن بسطام طَحیری بوده است. این کتاب موردتوجه برخی قرآن پژوهان غربی بوده است و حتی قبل از چاپ، نولدکه و شاگردانش از نسخه خطی آن برای تألیف تاریخ قرآن استفاده کرده اند. عبداللّه اسماعیل صاوی با تصحیح برخی اشکالات جفری، این کتاب را در ۱۳۵۱ ش / ۱۹۷۲ به چاپ رساند.
از دیگر مقالات قرآنی جفری است: �وضع فعلی مطالعات قرآنی�، �قرآن به مثابه کتاب آسمانی�، �تاریخ متن قرآن� و دو مقاله درباره تفسیر الهدایه و العرفان فی تفسیر القرآن بالقرآن، نوشته عالم مصری، محمد ابوزید.
جفری در حوزه مطالعات سیره، چند مقاله درباره زندگانی پیامبر با عناوین �آیا محمد ( ص ) از کودکی پیامبر بود ؟�، �تأملی در تاریخی بودن پیامبر اسلام� و �مسیحیان در مکه� و همچنین کتابی با نام اسلام، محمد و دین او نوشته است. او درباره رابطه اسلام و مسیحیت سه مقاله نوشت با عناوینِ �کتاب گرگوری تاتئو بر ضد مسلمانان�، �مجموعه ای از کتابها و جزوات نقد مسیحیت مورداستفاده مسلمانان قاهره� و �ادبیات نقد مسیحیت� در حوزه ترجمه متون، وی ترجمه کتاب شجرة الکون ابن عربی را در دو مقاله به چاپ رساند که بعدها متن کامل این ترجمه در ۱۳۴۱ ش /۱۹۶۲ در لاهور به صورت کتاب منتشر شد. کتاب مهم او در این حوزه، > گزیده ای درباره اسلام است که مجموعه ای متنوع از فرهنگ و معارف اسلامی شامل قرآن، حدیث، فقه، سیره، کلام و تصوف است.
در سال های اخیر، برخی از مقالات جفری تجدیدچاپ شده است. رودی پارت در کتاب قرآن، که حاوی مقالات قرآنی خاورشناسان است، مقاله �پیشرفت در مطالعه قرآن� وی را به چاپ رسانده است. برخی از پژوهشهای وی نیز در کتاب خاستگاه های قرآن نوشته فردی با نام مستعار ابن وراق آمده است.
از میان تألیفات جفری، کتاب واژه های دخیل در قرآن مجید ( تهران ۱۳۷۲ ش ) او با ترجمه فریدون بدره ای به چاپ رسیده است.
آثار
The Textual History of the Qur'an
The Mystic Letters of the Koran
A Variant Text of the Fatiha
The Orthography of the Samarqand Codex
Materials for the History of the Text of the Qur'an
The Foreign Vocabulary of the Qur'an
A Reader on Islam
منابع ها. https://lib. eshia. ir/23019/1/4741
https://fa. wikifeqh. ir/آرتور_جفری
▪️انسان کور را می توان درمان کرد اما نادان متعصب را هرگز. . . !�
تعصب کور کورانه انسان بینا را کودن می کند. تعصب یک امر اشتباه است، حال فرقی نمی کند که این تعصب نسبت به دین، مذهب، نژاد، قوم، رنگ و حتی فردی باشد. تعصب، تعصب نام دارد. انسان متعصب برای مخفی کردن ضعف اجتماعی خود همواره در حال فرافکنی، تهمت، افترا، دروغ پردازی و جعل سازی نسبت به منتقدان خویش است.
غافل از اینکه برجسته ترین راه شناخت یک انسان بزرگ، اعتراف شجاعانه او به اشتباهات گذشته ی خویش است. از تعصب بپرهیزیم؛ تعصب، بیجا و بجا ندارد. تعصب، تعصب است. هر کس به وسعت تفکرش آزاد است. . . !
✍کریستوفر هیچنز
حضرت محمد ( صلی الله علیه وآله ) می فرمایند:
یأتی الرجل الصالح بأخبار جیدة ویأتی الرجل السیئ بأخبار سیئة؛ أی أن الناس الطیبین کلامهم أیضاً طیب، على عکس الأشرار الذین یشتمون من أفواههم
واقعا نظرات اصرار بر تکرارالمکررات وانگار تمومی ندارد!؟
باز هم برای آخرین بار به کسی که به من تهمت زده خودش را به خدا واگذار می کنیم واقعا برام عجیبه کسی اطلاعاتی از خود نداره تحقیقات دیگر رو داشته خودش می داند هر کسی باید اطلاعاتی از خودش داشته باشد نه اینکه ونماز داشته های علمی وفنی دیگران مطلبی کپی پیست کند برداشت های از کتاب های پان مثل خودش ناقص باشد چنین آدم های یک مشت آدم متعصب هستند و درجعل خودشان همیشه غرق هستند.
ضرب المثل جواب ابلهان خاموشی است
یعنی اگر شما به اعتراض ها و حرف های بیهوده ای یک آدم جاهل جواب ندهید آن وقت فرد عاقلی می باشید! زیرا انسان خردمند کمتر صحبت می کند و زمانی حرف میزند که لازم باشد.
پیام اصلی این ضرب المثل آن است که برعکس آدم جاهل که زیاد حرف میزند، انسان عاقل بیشتر سکوت می کند. هیچ منطق و برهانی نمی تواند آدم نادان را راضی کند که دارد اشتباه می کند.
سخن امام علی ( ع ) درباره پرهیز از مجادله :�هر که آبروی خود را می خواهد باید مجادله را رها کند.
داستان ضرب المثل جواب ابلهان خاموشی است
روزی ابوعلی سینا در مسیر عبور از شهری برای خوردن غذا توقف در روستایی می کند و اسبش را به درختی می بندد و مقداری یونجه نیز جلوی اسبش میریزد.
در این هنگام یک نفر از اهالی روستا نیز خرش برای شریک شدن یونجه و علوفه با اسب بوعلی سینا در کنار اسب او می بندد و خودش نیز بر سر سفره ایشان می آید.
شیخ الرئیس که متوجه این امر شده بود به مرد روستایی می گوید که اگر خر تو از علوفه اسب من بخورد اسب من پای خر تو را لگد می کند اما مرد روستایی خودش را به نشنیدن زده بود.
در این هنگام ناگهان اسب ابوعلی سینا لگدی به خر می زند و پای او را می شکند. سپس مرد روستایی اعتراض می کند که اسب تو پای الاغ مرا شکسته است اما بوعلی سینا ساکت می نشیند و جواب او را نمی دهد.
روستایی ابوعلی سینا را نزد قاضی می برد و طلب خسارت می کند. قاضی از شیخ الرئیس توضیح می خواهد، اما او خود را به لال بودن زده و چیزی نمی گوید.
در این هنگام قاضی به مرد روستایی می گوید که آیا این مرد لال است؟ صاحب الاغ می گوید خیر اون برای اینکه پول من را ندهد اینگونه می کند و قبل از این اتفاق با من صحبت کرده است.
قاضی پرسید: با تو حرف زده، چه گفته؟
روستایی می گوید: او از من خواست تا خر خود را کنار اسب او نبندم چون اسبش لگد می زند و پای خر من می شکند.
قاضی خندید و بر علم ودانش شیخ الرئیس احسنت گفت. قاضی به شیخ الرئیس گفت پس حکمت سخن نگفتنت این بود.
✅ ابو علی سینا پاسخی داد که از آن به بعد در زبان فارسی به مثل تبدیل گشت:
شعر حکایت جواب ابلهان خاموشیست
آن شوخ که مست باده بیهوشیست
کارش همه کارهای گربه موشیست
گر فحش دهد به من جوابش ندهم
زیرا که جواب ابلهان خاموشیست
هرکسی به من توهین کنه خودش و جدآبادش است.
پایان حالا می ببینید نظر دوستان که قوم گرا تعصبی یا پان نیستد چی است.

. . .
من پافشاری می کنم که قرآن کاملاً عربی مبین هست وأعجمی ندارد وبر خلاف إدعاء علماء بنی اسرائیل هست.
. . .
حالا خودت با کدام طرفی؛ ای مسلمان مُحمّدی!
وَ قالَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ لَوْ لا یُکَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتینا آیَةٌ کَذلِکَ قالَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ تَشابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَیَّنَّا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ118
فَقالَ الْمَلَأُ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ ما نَراکَ إِلاَّ بَشَراً مِثْلَنا وَ ما نَراکَ اتَّبَعَکَ إِلاَّ الَّذینَ هُمْ أَراذِلُنا بادِیَ الرَّأْیِ وَ ما نَری‏ لَکُمْ عَلَیْنا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّکُمْ کاذِبینَ27

ترجمه متن ( به انگلیس رجوع کنید؛ ای اصل کتاب )
1.
bār ahlaw zardušt dēn ī padīrift
واژه ahlaw هیچ ارتباطی با "الله" ندارد
به کلمه مقدسه "الله" رجوع کنید.
2.
ēn dēn rāy ān gizistag
rāy = for
که کاملاً تایید هرچی نوشتم در مورد کلمه "رای"
3. به واژه "دین" رجوع کنید
4. به واژه "سراب - وادی - قسط - . . . " رجوع کنید
5. به خود اصل کتاب رجوع کنید که به زبان انگلیسی نوشته شد
چون ترجمه فارسی تغییرات وسانسور میکنند
6.
در متن ذکر شده تایید بر اینکه همه’ نظرات کارشناسان حدس وگمان هستنى وهیچ سندی صددرصد ندارن
. . .
"و در آن زمان پارتی ( =پهلوانیگ ) دیگر زبان زنده ای نبود تا موجب ابهام گردد . . . "
. . .
"این آثار بعضاً با خطوط متفاوت ولی خویشاوند نوشته شده اند. . . "
. . .
"احتمالاً از زبان پرنی. . . "
. . .
"شباهت با زبان زازا. . . "
. . .
"هرچند از آثار پارتی باستان اثری پیدا نشده، اما آثاری از فرم میانه آن در دست است. . . "
. . .
"خط گجراتی ( بدست زرتشتیان هندی بکار گرفته می شود ) . . . "
. . .
" و از درخت تناور زبان های هندو - اروپایی است. . . "
. . .
"تاریخ متروک شدن زبان اوستایی به درستی دانسته نیست. . . . "
. . .
"بسیاری از ویژگی های آواشناختی را نمی توان به زمان خاصی ارجاع داد زیرا ممکن است این اتفاقات در یک زمان رخ داده باشد. . . . "
. . .
"فرگشت زبانی اوستایی کهن به دست نیامده و این دو گویش در یک زمان نبوده اند. . . "
. . .
7.
همینتور به تکرار بیان کردم مستشرقین سیاستمندار بودند ویهودی بودند وهمه تحقیقاتشان
ونظراتشان غرض دار بوده وقابل ارجاع وسندیت نیست.
اگه طالب حقیقت هستی؛ به این سوالات پاسخ بدهید:
https://abadis. ir/bepors/question/19388/
https://abadis. ir/bepors/question/13098/
https://abadis. ir/bepors/question/16445/
https://abadis. ir/bepors/question/19307/
https://abadis. ir/bepors/question/19913/
https://abadis. ir/bepors/question/20299/
https://abadis. ir/bepors/question/20297/
https://abadis. ir/bepors/question/20294/
https://abadis. ir/bepors/question/20132/
https://abadis. ir/bepors/question/19985/
https://abadis. ir/bepors/question/19899/
https://abadis. ir/bepors/question/19820/
https://abadis. ir/bepors/question/19314/
https://abadis. ir/bepors/question/17421/
https://abadis. ir/bepors/question/17413/
https://abadis. ir/bepors/question/16446/
https://abadis. ir/bepors/question/15265/
https://abadis. ir/bepors/question/15264/
https://abadis. ir/bepors/question/13087/
https://abadis. ir/bepors/question/13088/
https://abadis. ir/bepors/question/12963/
. . .
وبقیت نوشتهام ( پیشنهادات ) با دقت از اول مطالعه کنید
. . .
سَیَعْلَمُونَ غَداً مَنِ الْکَذَّابُ الْأَشِرُ26
یَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ یُنْکِرُونَها وَ أَکْثَرُهُمُ الْکافِرُونَ83

پارسی میانه یا پهلوی
پارسیگ
در بالا واژهٔ �پارسیگ� ( 𐭯𐭠𐭫𐭮𐭩𐭪 ) به پهلوی سنگ نوشته ای
و در پایین واژهٔ �پارسیگ� ( 𐫛𐫀𐫡𐫘𐫏𐫐 ) به مانوی
منطقه
ایران به ویژه منطقه جنوب ( پارس ) و غرب ( میان رودان ) ایران روزگار ساسانی
منقرض شده
کمابیش از سدهٔ سوم پیش از میلاد تا سدهٔ نهم میلادی ( سدهٔ سوم هجری قمری ) کاربرد داشته است. سپس به جای زبان دینی نزد موبدان تا سده ششم هجری قمری به کار می رفته است.
تبار
هندو - اروپایی
هندوایرانی
ایرانی
ایرانی غربی
ایرانی میانهٔ جنوب غربی
پارسی میانه یا پهلوی
سامانه نوشتاری
پهلوی کتابی، پارسی میانهٔ کتیبه ای، پارسی میانهٔ مانوی، پهلوی زبور
این زبان یا یکی از گویش ها یا زبان های بسیار نزدیک به آن، پس از دگرگونی و آمیختگی با لهجه ها، گویش ها و زبان های خویشاوند دور و نزدیک و همچنین وارد شدن وام واژه ها، فارسی نو را به وجود آورده است و شباهت های فراوان از نظر واژگانی و از نظر دستوری میان این دو زبان از همین جهت است. در واقع تحولی که از پارسی باستان تا فارسی میانه اتفاق افتاده است بسیار بزرگ تر از تحولی است که از فارسی میانه تا پارسی نو رخ داده است. همچنین به احتمال زیاد، ریشهٔ شماری از زبان های ایرانی جنوب باختری دیگر، نظیر گویش های مختلف زبان لری و زبان لارستانی مانند زبان فارسی به فارسی میانه و از طریق فارسی میانه به پارسی باستان برمی گردد.
در دورهٔ ساسانیان، ایرانیان به فارسی میانه گفت وگو می کردند و در هر شهر و ولایت از لهجه ها و گویش های مختلف بومی و منطقه ای خود استفاده می نمودند. این لهجه ها و گویش ها، تفاوت های زیادی با یکدیگر داشتند که حتی باعث می شد که مردم نقاط دورتر در فهمیدن سخن یکدیگر دچار مشکل شوند. علت اصلی آن هم این بود که نظام استاندارد یا �معیار� زبان کتبی فارسی میانه منسجم نبود و توان خواندن و نوشتن آن هم محدود به قشر بسیار کوچکی از مردم بود که اصولاً عبارت از دو قشر بودند: دبیران و دهقانان برای نوشتن متون و نامه های رسمی، اداری و تجاری و روحانیون جهت ثبت متون دینی.
این زبان از دیدگاه دستوری و واژگانی با گویش های محلی نواحی پارس ( دشتی، کوهمره ای، لارستانی، اردکانی، بنویی، خلاری و مناطقی از هرمزگان ) نزدیکی بسیاری دارد. زبان پهلوی خود گویش ها و لهجه های متعددی داشته است، اما منابعی که امروزه به آن به عنوان نمونه هایی مکتوب از این زبان استناد می شود بر بنیاد لهجهٔ اصطخری است که خاستگاه خاندان ساسانی بوده است. اصولاً باید بر همهٔ ویژگی ها و تفاوت هایی که در مقابل یکپارچگی و اصالت فارسی میانه در تمامی متون مربوط جلوه گر است، تأکید نمود.
نام زبان
در نوشته های فارسی میانه، نام این زبان پارسیگ ( Pārsīg ) است که به معنای �زبان منسوب به پارس� است.
این زبان رفته رفته و به طور طبیعی دگرگونی هایی به خود دید و در نتیجهٔ این دگرگونی ها بعدها تبدیل به زبانی شد که پارسی یا فارسی یا پارسی دری نام داشت. تبدیل شدن خود واژهٔ پارسیگ به پارسی هم از جملهٔ همین دگرگونی های طبیعی زبان یادشده بوده است؛ یعنی در این فرایندِ دگرگونی �گ�های پایان واژه می افتاده اند. بنابراین، در دوره های آغازین پس از اسلام، هم زبان فارسی میانه و هم زبان فارسی نو نزد گویشورانشان یک نام داشتند، یعنی پارسیـ ( ـگ ) یا فارسی ( برای نمونه در نوشته های نریوسنگ، در شاهنامه و همین طور در نوشته های عرب ها و ایرانیان عربی نویس شاهد چنین کاربردی هستیم ) . ازاین رو، مردمانی که اکنون به زبان فارسی سخن می گفتند به دلیلی به فارسی میانه یا همان پارسیگ باید نام دیگری می دادند تا این دو از هم بازشناخته شوند. زبان فارسی میانه را در متن های کهن فارسی نو پهلوی و در متن های کهن عربی فهلوی نامیده اند. قدیم ترین مأخذی که در آن زبان فارسی میانه پهلوی نامیده شده روایت جاحظ ( متوفّی به سال ۲۵۵ هـ ق ) است. بنابراین، پهلوی نامیدن زبان فارسی میانه دست کم از سدهٔ سوم هجری رایج بوده است. دلیل به کار رفتن اصطلاح پهلوی برای نامیدن صورت کهن زبان پارسی آن بود که در سده های آغازین پس از اسلام واژهٔ پهلوی دربردارندهٔ این معنی ها نیز شده بوده: �ایرانی ( در معنای کلی واژه ) � وقدیمی ( البته نه هر قدیمی، بلکه راه ورسم ایرانی قدیمی، که در شاهنامه بیشتر به این معنی برمی خوریم ) � حتّی این واژه هاله ای از معناهای گوناگونی چون �اشرافی�، �باستانی�، �باشکوه� و. . یافته بوده که بازتاب آن را در شاهنامه می بینیم. بنابراین، زبانی که یادآور آیین ها و دوره های کهن ایران بود به سادگی می توانست زبان پهلوی نامیده شود. شایان یادآوری است که پَهْلَوی و پَهْلَوانی، یا اشکال عربی شدهٔ آن، بَهْلَوی و فَهْلَوی، به زبان ها و قوم های دیگری چون گویش های ایرانی شمال غربی نیز گفته شده است.
واژهٔ پهلوی در واقع به معنای �منسوب به پَهْلَو ( یا همان پارت ) � است. پَهْلَو از دورهٔ هخامنشی به بعد نام یکی از استان های شمال شرقی ایران بوده. نام این استان در سنگ نوشته های هخامنشی پَرثَوَه ( - Parθava ) آمده است. واژهٔ - Parθava با تبدیل های بسیار رایجِ θ به h و r به l و نیز قلب جایگاه این دو در واژه، به پهلو ( Pahlaw ) بدل شده است. در دورهٔ ساسانی زبان رایج در استان پَهْلَو ( یعنی همان استان پارت ) را پهلویگ یا پهلوانیگ[۲۴] می نامیدند. به سخن دیگر، پهلوی یا پهلوانی در اصل نام زبان دیگری بوده که با زبان فارسی میانه فرق دارد و امروزه آن را در کتاب های زبان شناسی پهلوی اشکانی یا پارتی می نامند.
نخستین بار کارل زالمان نام فارسی میانه ( به آلمانی: Mittelpersisch ) را برای این زبان به کار برده است. امروزه هم همچنان اصطلاح هایی چون پهلوی ساسانی و پهلوی برای نامیدن فارسی میانه به کار می رود. البته منظور از پهلوی بیشتر گونهٔ خاصی از فارسی میانه است که در کتاب های زردشتی به کار رفته است.
پس از اسلام
با آن که نام زبان و خط پهلوی از دیوان های کارگزاران عرب در ایران برافتاد، اما خط و زبان پهلوی در میان ایرانیان غیرمسلمان و مسلمان تا حدود سدهٔ پنجم کم وبیش رواج داشت چنان که در برخی از نواحی ایران سنگ نگاره های سازه ها را به خط پهلوی یا به خط کوفی و پهلوی هر دو می نوشتند مانند کتیبهٔ برج لاجیم نزدیک زیراب در مازندران که از سدهٔ پنجم هجری و یک خط آن به پهلوی و خط دیگر آن به کوفی است. این برج مقبرهٔ کیا ابوالفوارس شهریار بوده و در تاریخ ۴۱۳ بنا شده است. برج دیگری هم نزدیک برج لاجیم است که ظاهراً در آغاز سدهٔ پنجم بنا شده و کتیبهٔ آن به خط کوفی و پهلوی است. میل رادکان کردکوی نزدیک بندرگز نیز از همین گونه برج های آرامگاهی و دارای دو سنگ نوشتهٔ کوفی و فارسی میانه است.
در سدهٔ چهارم و پنجم بسیاری از ایرانیان به خط و زبان فارسی میانه آشنایی داشتند. گردآورندگان شاهنامهٔ ابومنصوری و مترجمان شماری از دفترهای پهلوی به پارسی در همین دوره رسالاتی از پهلوی مانند یادگار زریران و کارنامهٔ اردشیر بابکان و داستان های بهرام گور و یادگار بزرگمهر و گزارش شترنگ و دیگر نوشته ها را به پارسی دری و به خط پارسی بازنویسی کرده و جزو شاهنامه قرارداده بودند. نفوذ زبان فارسی میانه در این بازگفته ها به اندازه ای بود که پس از نظم آن ها به پارسی به وسیله دقیقی و فردوسی هم نزدیکی فراوانی میان آن ها با اصل پهلوی هریک مشهود است.
در میانه های سدهٔ پنجم یکی از کتاب های مشهور که گویا اصل آن از دورهٔ اشکانی بوده است یعنی ویس و رامین از متن پهلوی به پارسی گردانده شد و سپس به همت فخرالدین اسعد گرگانی به نظم پارسی درآمد و در این منظومه تأثیر واژگان و ترکیب های پهلوی بسیار دیده می شود.
آشنایی شاعران و نویسندگان ایران با متون پهلوی و نقل آن ها به پارسی تا سدهٔ هفتم هم ادامه داشته است چنان که در همین روزگار شاعری به نام زرتشت بهرام پژدو کتاب ارداویرافنامه را از پهلوی به شعر پارسی برگرداند. این شواهد نشانگر آن است که آشنایی ایرانیان با خط و زبان پهلوی ساسانی با فروپاشی حکومت ساسانی یک باره از میان نرفت بلکه تا دیرگاه ادامه داشت.
آثار فارسی میانه
آثاری که از این زبان باقی مانده اند دو دسته اند: آثار کتیبه ای و آثار کتابی. این آثار بعضاً با خطوط متفاوت ولی خویشاوند نوشته شده اند. آثار فارسی میانه شامل سکه نوشته های شاهان ساسانی، کتیبه ها، آثار مکتوب عصر ساسانی و سه سدهٔ نخست هجری و متون مانوی می شود که به الفباهای نسبتاً متفاوت نوشته شده اند. برخی از آثار کتابی فارسی میانه تاریخی و ادبی هستند اما عمدهٔ مطالب را آثار دینی زرتشتی دربر گرفته اند. پس از فروپاشی حکومت ساسانی و فتح ایرانشهر به دست مسلمانان حجاز شمار زیادی از آثار زبان پهلوی که در دانشگاه گندی شاپور یا سایر نقاط ایران در دست بود به زبان عربی ترجمه شد. نسخهٔ اصلی پهلوی این آثار عمدتاً از میان رفته است. داستان های هزار و یک شب، سیرالملوک، ادب الکبیر، کلیله و دمنه، سندبادنامه و شماری اثر علمی و تحقیقی از این دسته هستند. از آثار کتابی مهم عصر ساسانی به زبان فارسی میانه که به دست ما رسیده نیز می توان به کارنامهٔ اردشیر بابکان، شاپورگان مانی اشاره کرد. عمدهٔ متون به جای مانده در سده های نخست اسلامی نوشته شده با این وجود احتمالاً بسیاری از آن ها تحریر آثار دورهٔ ساسانی بوده اند. از مهم ترین آثار متأخرِ فارسی میانه می توان به آثار پرحجمی مانند بندهشن، دین کرد، شایست نشایست، گزیده های زادسپرم، دادستان دینی و شکند گمانیک وزار اشاره کرد.
سنگ نبشته های فارسی میانه
به جز کتاب ها و آثاری که در الگوی زیر ذکر شده، پاره نوشته ها و سنگ نوشته های پراکنده ای نیز از فارسی میانه در نقاط گوناگون سرزمین پهناور ایران قدیم به جای مانده است. این سنگ نوشته ها شامل آثار مکتوب شاهان نخستین ساسانی و وزرا و ملازمان نزدیک آن هاست. الفبای به کاررفته در این آثار با الفبای کتابت اندکی تفاوت داشته و به خط پهلوی اشکانی نزدیک است. این کتیبه ها بیشتر در پارس، کرمانشاه، کردستان عراق و آذربایجان و حمص سوریه واقع شده اند. همچنین در دورهٔ اسلامی نیز کتیبه نویسی پهلوی رایج بود و در برخی مناطق شمال ایران کتیبه های اسلامی دارای خط پهلوی نیز بوده اند مانند برج لاجیم.
برای نمونه ۲۵ سنگ نوشتهٔ کوچک به خط پیوسته پهلوی در باروی شهر دربند قفقاز کشف شده بود و اخیراً باستان شناسان شش کتیبهٔ دیگر به فارسی میانه نیز در آن جا پیدا کردند. این ۳۱ کتیبه نام سنگ تراشان یا کسانی را ذکر می کند که به نوعی در کشیدنِ دیوار سهم داشتند.
آثار زند و پازند
در اواخر دورهٔ ساسانی، متون اوستا به زبان فارسی میانه برگردانده شد ( یک دلیل این امر گویا مقابله با اعتقادات مزدکی بوده است ) . اگرچه همه بخش های کهن اوستا امروزه در دست نیست، اما بخش های زیادی از آن باقی مانده است. این متون فارسی میانه فقط ترجمهٔ صِرف متون اوستایی نیستند، بلکه ترجمه و تفسیر آن ها به شمار می آیند. در دورهٔ ساسانی شمار کسانی که زبان اوستایی را می فهمیدند چندان زیاد نبود چراکه زبان اوستایی در آن دوره، زبانی مرده و تقریباً منسوخ به شمار می رفت. متون پازند که بعدها ایجاد شد، نگارش این تفاسیر و سایر کتاب های فارسی میانه به الفبای دین دبیره یا همان خط اوستایی هستند و از آنجاکه آسان تر بود برای نگارش به کار گرفته شد.
نمونه متن
پارسیگ:
pad nām ī yazdān ēdōn gōwēnd kū ēw - bār ahlaw zardušt dēn ī padīrift andar gēhān rawāg be kard. tā bawandagīh [ī] sēsad sāl dēn andar abēzagīh ud mardōm andar abē - gumānīh būd hēnd. ud pas gizistag gannāg mēnōg [ī] druwand gumān kardan ī mardōmān pad ēn dēn rāy ān gizistag *alek/sandar ī *hrōmāyīg ī muzrāyīg - mānišn wiyāb/ānēnīd *ud pad garān sezd ud *nibard ud *wišēg ō ērān - šahr *frēstīd. u - š ōy ērān dahibed ōzad ud dar ud xwadāyīh wišuft ud awērān kard. ud ēn dēn čiyōn hamāg abestāg ud zand [ī] abar gāw pōstīhā ī wirāstag pad āb ī zarr nibištag andar staxr [ī] pābagān pad diz [ī] *nibišt nihād ēstād. ōy petyārag ī wad - baxt ī ahlomōγ ī druwand ī anāg - kardār *aleksandar [ī] hrōmāyīg [ī] mu/zrāyīg - mānišn abar āwurd ud be sōxt.
به نام یزدان ایدون گویند که چنان که زرتشت درست کار دین ( مزدیسنا ) را پذیرفت، آن را اندر جهان رواج داد. تا سیصد سال دین به پا بود و مردمان هیچ بیم نداشتند. و پس از آن، اهریمن گجسته برای دور کردن مردمان از دین، اسکندر رومی را آفرید و از مصر او را به همراه خشم و خشونت سوی ایرانشهر فرستاد. او فرمانروای ایران را بکشت و دربار را، و همچنین دین را به همراه همه نوشته های اوستا و زند ( که ) با آب طلا بر روی پوستین گاو نوشته شده بودند و در استخر نگهداری می شدند را، ویران کرد. اسکندر رومی، آن پستِ بد سرنوشتِ بدعت گذار، آن گناه کار، همه آن ها را بسوخت.
نمونه شعر
پارسیگ:
Dārom andarz - ē az dānāgān
Az guft - ī pēšēnīgān
Ō šmāh bē wizārom
Pad rāstīh andar gēhān
Agar ēn az man padīrēd
Bavēd sūd - ī dō gēhān
نظم نویسی به فارسی:
دارم اندرزی از دانایان
از گفتهٔ پیشینیان
به شما بگزارم
به راستی اندر جهان
اگر این از من پذیرد
بُوَد سودِ دو جهان
افعال
کارهای درخور و ارزشمندی پیرامون شناسایی، واکاوی و ریشه شناسی فعل های این زبان صورت گرفته است. برای این منظور بنگرید به فعل در زبان فارسی میانه.
وندها
برخی از وندهای پارسیگ در گذر به پارسی نو، فراموش شده اند.
فارسی میانه پارسی نو در زبان های هندواروپایی دیگر نمونه
- a نا – بی a - در زبان یونانی ( مانند اتم ) a - spās �ناسپاس�، a - bim �بی باک�، a - čār �ناچار�، a - dād �ناعادل�
- an نا – ن un در انگلیسی، ant - در آلمانی an - ērān �ناایرانی�، an - ast �نابود� یا �نیست�، an - āhit �ناهید�
īk - ( īg - در پارسیگ متاخر ) نسبت. �ـی� - ic در انگلیسی، - icus در لاتین، –ikos در یونانی، isku در زبان های اسلاوی Pārsīk �پارسی�، Āsōrik �آشوری�، Pahlavik �پهلوی�، Hrōmāyīk/Hrōmīk �رومی�، Tāzīk �تازی�
پسوندهای مکان
فارسی میانه در زبان های هندواروپایی دیگر نمونه
gerd - grād - در زبان های اسلاویک سوسنگرد، دارابگرد، ویروگرد: ( تلفظ لری بروجرد )
vīl - اردبیل ( ارته ویل ) ، کابل ( کاول ) ، زابل ( زاول )
āpāt ) - ābād در نوشته های متاخر ) اشک آباد ( عشق آباد )
ـستان stead در انگلیسی، به معنای �شهر�، stan در روسی، به معنای ساکن شدن، stand در زبان های ژرمنی تپورستان ( طبرستان )
هم سنجی با فارسی
پارسیگ پارسی نو در زبان های ایرانی دیگر در زبان های هندواروپایی دیگر
drōd 𐭣𐭫𐭥𐭣 dorūd ( درود ) دْروت در بلوچی، دَرود در تالشی
pad - drōd 𐭯𐭥𐭭 𐭣𐭫𐭥𐭣 be dorūd ( به درود ) ، bedrūd ( بدرود ) در نوشته های متاخرتر پَدْروت در بلوچی
spās 𐭮𐭯𐭠𐭮 sipās ( سپاس ) Spās در کردی Spasiba در روسی
Pad 𐭯𐭥𐭭 Bē ( به ) Pa, Be
Az/Ač 𐭬𐭭 Az ( از ) ač, az, až, aš, ča, ša, ža اَچ، از، اژ، اَش، چه، شه، ژه در بلوچی، اَش در کوهمره ای جه در گیلکی za در روسی
Šagr𐭱𐭢𐭫, Šēr1 Šēr ( شیر ) *šagra - در پارسی باستان Šēr در خراسانی
Šīr𐭱𐭩𐭫 1 Šīr ( شیر ) *xšīra - در پارسی باستان از *swēyd - در نیاهندواروپایی
Asēm 𐭠𐭮𐭩𐭬 Āhan ( آهن ) Āsin ( آسِن ) در بلوچی مکرانی و کردی āhin در گیلکی آهِن در کوهمره ای، آهِ درلری، وسَن در تالشی Eisen در آلمانی
Arjat seem ( سیم ) argentum در لاتین، arsat در ارمنی، airget در ایرلندی کهن، argent در فرانسوی، h₂erǵn̥t - در نیاهندواروپایی
Arž Arj ( ارج ) Arg در آسی
Ēvārak ایوار، غروب ēvaraدر لری
ēvarدر کردی
Tābestān 𐭲𐭠𐭯𐭮𐭲𐭠𐭭‎ تابستان تُوسون در کوهمرهای و لری، تُوسو در دشتی، توستو در خراسانی کاشمری، تاواسون در زبان تالشی
Hāmīn 𐭧𐭠𐭬𐭩𐭭 عدم ورود به فارسی ( به معنای تابستان ) Hāmīn در بلوچی و کردی مرکزی
Hāvīn در کردی شمالی
Stārag 𐭮𐭲𐭠𐭫𐭪, Star 𐭮𐭲𐭫 Setāre ( ستاره ) ساره زبان تالشی و آساره زبان لری stella در لاتین، star در انگلیسی و…
"dar" ( 𐭲𐭥𐭫‬‬ ) Dar ( در )
دَرَز ( 𐬛𐬀𐬭𐬀𐬢 ) در اوستایی ( daraz in Avestan )
در ( 𐎭𐎠𐎼𐎹 ) در فارسی باستان ( dar in Old Persian )
دروازه در فارسی بوشهری و زبان اچمی
دەرگا در کردی
در به اردو
دروازه در عربی بحرینی
द्वार ( دوار ) در سانسکریت ( dvār in Sanskrit )
дворъ در اسلاوی کلیسای باستان ( dvoru in Old Church Slavonic )
fores در لاتین ( fores in Latin )
θύρα در یونانی باستان ( thura in Ancient Greek )
dor یا duru در انگلیسی باستان
Door ( ذور ) در انگلیسی مدرن
T�r در آلمانی ( T�r in German )
deur در هلندی ( deur in Dutch )
خوراک: 𐭧𐭥𐭫𐭪 ( xwarak یا xwārak ) غذا ( تهرانی/شیرازی )
خوراک ( بوشهری )
خوراک در زبان اچمی، خۆراک در کردی، خواړه در پشتو، خوراک در بلوچی، . . . . खाना ( کانا/کھانا ) یا खाद्य ( خادیا ) در هندی/اردو
Fradom عدم ورود به فارسی نو
( به معنای نخستین )
pronin در زبان سنگسری prathama در سانسکریت، first در انگلیسی، primus لاتین
Fradāk Fardā ( فردا ) سُوا در دشتی، Səba در تالشی، سُِبا در خراسانی pro - در یونانی، pra در لیتوانیایی و…
Murd 𐭬𐭥𐭫𐭣 Mōrd ( مرد ) merdəki در تالشی morta در لاتین، murd - er در انگلیسی، mirtvu در روسی کهن و mirtis در لیتوانیایی
Rōz 𐭩𐭥𐭬 Rūz ( روز ) روژ در کردی، روز گیلکی
روچ در بلوچی
lois در ارمنی، lux در لاتین. هر دو به معنای �نور�
Sāl 𐭱𐭭𐭲 Sāl ( سال ) sor' در تالشی Sonne در آلمانی، sārd در ارمنی، солнце در روسی
Mādar, mād 𐭬𐭠𐭲𐭥‎ Mādar ( مادر ) مار در تبری و گیلکی و خراسانی، مات در بلوچی مکرانی، ماس در بلوچی سرحدی، دَیی در کوهمرهای، دَی در دشتی māter در لاتین، mater در اسلاوی کلیسایی کهن، motina در لیتوانیایی
Pidar, pid 𐭯𐭣𐭫 Pēdar ( پدر ) پِت در بلوچی مکرانی، پِس در بلوچی سرحدی پی یَر در خراسانی، بُوا در دشتی pater در لاتین، padre در ایتالیایی، fater در ژرمنی کهن
Brād, Brādar 𐭡𐭥𐭠𐭣𐭥‎ Barādar ( برادر ) بِرات در بلوچی مکرانی و بِراس در بلوچی سرحدی، برار در لری و برار و گگه در تبری و خراسانی، کاکا در دشتی brat ( r ) u در اسلاوی کلیسایی کهن، brolis در لیتوانیایی، frāter در لاتین، brathair در ایرلندی کهن، bruoder در ژرمنی کهن
Xwāh ( ar ) 𐭧𐭥𐭠𐭧 Xāhar ( خواهر ) خاخِر و دده در تبری، خاخُر در گیلکی، خار و دَدَ در خراسانی، گُهار ( Goh�r ) در بلوچی، خواهر و دَدِ در لری، دَدَه، دادَه در کوهمره ای، دادا ( دال دوم معدول به ی ) در دشتی khoyr در ارمنی
𐭣𐭥𐭧𐭲𐭫 Dōxtar ( دختر ) دِتِر در تبری، دُهدَر در لری، دُهت در کوهمره ای، دُوَهت در گویش دشتی، دهتر ( dohtar ) ، دُهتگ و دُتگ ( d�htag, dottag ) در بلوچی dauhtar در گوتی، tohter در ژرمنی کهن، duckti در پروسی کهن، dowstr در ارمنی، dukte در لیتوانیایی، doch در روسیdaughter در انگلیسی
pusar, pus pesar
( پسر )
پُس در بلوچی و کوهمره ای، کَل در دشتی
puşa در پارسی باستان
Ōhāy 𐭠𐭧𐭠𐭩 ārī ( آری ) اَرِه در تبری هَرِ در لری، ها در خراسانی ( هُ نیز در خراسان بکار می رود ) دشتی
Nē 𐭫𐭠 Na ( نه ) نا در تبری Nē در خراسانی no در انگلیسی، nietدر روسی
وام واژه های پارسیگ در عربی
تعداد بیشماری وام واژه در عربی وجود دارد که از فارسی میانه به این زبان وارد شده اند.
پارسیگ فارسی در زبان های هندواروپایی دیگر عربی فارسی
Burg 𐭡𐭥𐭫𐭢 برج burg در زبان های ژرمنی، به معنای دژ Burj ( برج ) برج
A - sar بی کران siras در سانسکریت. harsar در هیتی Azal ( أزل ) بی کران
A - pad; a - ( پیشوند نفی ) pad ( پایان ) بی پایان Abad ( ابد ) برای همیشه، بی پایان
Dēn 𐭣𐭩𐭭 دین Dīn ( دین ) دین
Bōstān بوستان Bustān ( بستان ) بوستان
Čirāg چراغ Sirāj ( سراج ) چراغ
Tāg تاج Tāj ( تاج ) تاج
Pargār پرگار Firjār ( فرجار ) پرگار
Ravāg فعلی Rawāj ( رواج ) رواج
Ravāk ( شکل قدیمی تر ravāg ) فعلی Riwāq ( رواق ) محل گذر
Gund گردان Jund ( جند ) ارتش
Šalwār شلوار Sirwāl ( سروال ) شلوار
Snāh سلاح Selah ( سلاح ) سلاح
Rōstāk روستا Ruzdāq ( رزداق ) روستا
Zar - parān [مشکوک – بحث] زعفران zaʿfarān ( زعفران ) زعفران
kādīg قاضی qādˤi ( قاضی ) قاضی
هم سنجی نام ها در گذر از پارسی کهن به نوین
ویرایش
پارسی باستان فارسی میانه فارسی
Anāhitā Anāhid Nāhid
Artaxšatra Artaxšēr Ardašir
Mithra Mihr Mehr
Rokh - šwana Rokhsāna Rowšanak
Pāpak Bābak
Āleksandar, Sukandar Eskandar
Pērōč Pērōz Pīruz
Mithradata Mihrdāt Mehrdād
Borān Borān
Husravah Husraw, Xusraw Khosrow
Zartušt Zaratu ( x ) št Zartōšt
Ahura Mazda Ōhrmazd Hurmoz
منابع ها. بزرگمهر لقمان. �پارسی گویانِ باستان زبانِ خویش را چه می نامیدند؟�.
�وبگاه دوان پارس؛ عبدالنبی سلامی �پورِ دوان�.
�اشمیت، رودیگر، راهنمای زبان های ایرانی، جلد دوم: زبان های ایرانی نو، ترجمه پارسی زیر نظر حسن رضایی باغ بیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ص۴۳۷.
�"Isfahan xxi. PROVINCIAL DIALECTS" ( به انگلیسی ) . Encyclop�dia Iranica. Archived from the original on 24 September 2014. Retrieved 11 September 2014.
��Erik John Anonby , Update on Luri: How many languages? Journal of the Royal Asiatic Society ( Third Series ) , Volume 13 , Issue 02 , Jul 2003 , pp 171 - 197� . � p. 125, lari Language, Mahinnaz Mirdehghan, Department of Linguistics, Shahid Beheshti University, http://irssh. com/yahoo_site_admin/assets/docs/15. pdf�
Frye, Golden Age, pp. 179 - 180.
�راستارگویوا، ۱۳۷۹: ۱.
�اشمیت، رودیگر، راهنمای زبان های ایرانی، جلد اول: زبان های ایرانی نو، ترجمه پارسی زیر نظر حسن رضایی باغ بیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ص۲۲۴.
�لازار ۱۳۸۴، ص ۸۰
�آموزگار، تفضّلی ۱۳۸۲، ص ۱۳
�تاوادیا ۱۳۸۳، ص ۲
�رضایی باغ بیدی ۱۳۸۷، ص ۷۹، ستون ۲
�در مسیر تبدیل شدن فارسی میانه به فارسی نو واژه های فراوانی را می توان نمونه آورد که - گی پایانی شان افتاده است؛ برای نمونه: nihānīg> نهانی؛ nāmīg> نامی؛ gētīg> گیتی، parīg> پَری ( نک زیر مدخل ها در واژه نامهٔ مکنزی ۱۳۸۳ )
�نام Neryosang در فارسی نریوسنگ نیز نوشته می شود.
�لازار 1384، صص 80 - 82
�صادقی ۱۳۵۷، ص ۴۰ به بعد
�صادقی ۱۳۸۹، ص ۲
�آموزگار، تفضّلی 1382، ص 14، پ ن 3
�تاوادیا ۱۳۸۳، صص ۲ به بعد
�آموزگار و تفضلی ۱۳۸۰، ص ۱۴
�رضاییِ باغ بیدی 1387، ص 79، ستونِ 2
این نام برای نمونه در کتاب Boyce 1975، ص 40: در متن فارسی میانهٔ h و در بند سوم آن آمده است.
�رضایی باغ بیدی 1385، ص 15
�رضایی باغ بیدی 1387، ص 79، ستون 2
�تاوادیا ۱۳۸۳، ص نه؛ یادآوری می شود که این نقل قول در واقع از پیش گفتار س. نجم آبادی، یعنی برگردانندهٔ کتاب تاوادیا به فارسی است.
�آموزگار، تفضّلی ۱۳۸۲، ص ۱۴
�تاریخ زبان پارسی. صفحه ۱۳۳–۱۳۶
زبان پهلوی ادبیات و دستور آن. صفحهٔ ۲۸
�R. Mehri's Parsik/Pahlavi Web page ( archived copy ) at the Internet Archive
�Joneidi, F. ( 1966 ) . Pahlavi Script and Language ( Arsacid and Sassanid ) نامه پهلوانی: آموزش خط و زبان پهلوی اشکانی و ساسانی ( p. 54 ) . Balkh ( نشر بلخ ) .
�David Neil MacKenzie ( 1971 ) . A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press.
�Joneidi, F. ( 1972 ) . The Story of Iran. First Book: Beginning of Time to Dormancy of Mount Damavand ( داستان ایران بر بنیاد گفتارهای ایرانی، دفتر نخست: از آغاز تا خاموشی دماوند ) .
�http://www. vajehyab. com/moein/ایوار
��ما معنى دروازه فی اللهجة البحرینیة؟�. أراجیک - Arageek ( به عربی ) . ۲۰۲۳ - ۰۳ - ۱۳
. Tehran: University of Tehran Press.
�Moein, M. ( 2006 ) . Farhang - e Farsi - ye Moein. Tehran: Amirkabir Publications.
�Thackston, W. M. ( 1993 ) . An Introduction to Persian. Ibex Publishers.
�Mackenzie, D. N. ( 2014 ) . A Concise Pahlavi Dictionary. Routledge. ISBN 978 - 1 - 136 - 61396 - 8.
�"ARABIC LANGUAGE ii. Iranian loanwords in Arabic". Encyclop�dia Iranica. 15 December 1986. Retrieved 31 December 2015.
�Joneidi, F. ( 1965 ) . Dictionary of Pahlavi Ideograms ( فرهنگ هزوارش های دبیره پهلوی ) ( p. 8 ) . Balkh ( نشر بلخ ) .
آموزگار، ژاله و تفضلی، احمد ( ۱۳۸۰ ) ، زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن، تهران: معین، شابک ۹۶۴ - ۵۶۴۳ - ۱۱ - ۲
تاوادیا، ج ( ۱۳۸۳ ) . زبان و ادبیات پهلوی ( فارسی میانه ) . تهران: مؤسسهٔ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
خوارزمی محمد ( ۱۳۴۷ ) ، مفاتیح العلوم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
تاریخ ادبیات ایران.
رضائی باغ بیدی، حسن ( ۱۳۸۷ ) . �پَهْلَوی، زَبانْ وَ اَدَبیّات�. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۱۴. تهران. ص. ۷۹–۹۱.
رضایی باغ بیدی، حسن ( ۱۳۸۸ ) . تاریخ زبان های ایرانی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۷۸ - ۹۶۴ - ۷۰۲۵ - ۸۴ - ۳.
صادقی، علی اشرف ( ۱۳۵۷ ) . تکوین زبان فارسی.
لازار، ژیلبر. شکل گیری زبان فارسی. تهران: انتشارات هرمس.
Cereti, Carlo G. "PAHLAVI LITERATURE". Encyclop�dia Iranica ( به انگلیسی ) .
راستارگویوا، ورا سرگی یونا. ۱۳۷۹. دستور زبان فارسی میانه، ترجمهٔ ولی الله شادان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم.

پهلوانی
پهلوی اشکانی
Pahlawānīg - 𐭐𐭄𐭋𐭅𐭀𐭍𐭉𐭂
زبان بومی در
شاهنشاهی اشکانی ( شامل دودمان اشکانی ارمنستان، دودمان اشکانی ایبریا و دودمان اشکانی آلبانیای قفقاز )
منطقه
پارت، ایران باستان
دوره
زبان رسمی در ۲۴۸ پ. م تا ۲۲۴ م. از سده سوم به دست پارسی میانه به کنار گذاشته شد و تا سالیان درازی در میان آبادی ها و شهرهای قفقاز و پارت شاخه های گوناگون گویشی اش زنده ماندند.
تبار
هندو - اروپایی
هندو - ایرانی
ایرانی
ایرانی باختری
ایرانی شمال باختری
پهلوانی
سامانه نوشتاری
پارتی کتیبه ای، الفبای مانوی
زبان پارتی به دلیل حکومت طولانی مدت دودمان اشکانی بر ارمنستان تأثیر بسیار زیادی روی زبان ارمنی گذاشت و بخش بزرگی از فرهنگ واژگان این زبان را کلمه های پارتی تشکیل می دهند. زبان ارمنی تا به امروز تعداد زیادی از واژه های پارتی را در دل خود محفوظ داشته است.
نام
ژاله آموزگار در کتاب �زبان پهلوی و دستور آن� در رابطه با استفاده از عنوان �پهلوی� برای اشاره به دو زبان پارتی و پارسی میانه می نویسد: �از نظر اشتقاق، پهلوی به معنی زبان پارتی است و نه پارسی. در سده های نخستینِ اسلامی، اصطلاح پارسی را برای پارسی نو که از پارسی میانه متحول شده بود به کار می بردند و در نتیجه کاربرد آن درباره پارسی میانه موجب ابهام می شد. از این رو این زبان پارسی میانه را در تقابل با پارسی نو پهلوی نامیدند که از میان زبان های ایرانی میانه پس از پارسی میانه از همه معروف تر بود و در آن زمان پارتی ( =پهلوانیگ ) دیگر زبان زنده ای نبود تا موجب ابهام گردد. کاربرد پهلوی ( فهلوی ) درباره پارسی میانه از قرن سوم هجری است�.
پهلوی به معنای منسوب به پهلو است. این نام از نام باستانی پرثوه ( parthava ) گرفته شده است و به مرور به شکل پهلوی درآمده است. پهلو در نوشته های پارتی به شکل پرتو ظاهر شده است.
طبقه بندی
زبان پهلوی یکی از زبان های ایرانی میانه شمالی غربی است؛ با این حال، بسیاری از ویژگی های زبان های ایرانی شرقی نیز در آن دیده می شود و تعداد زیادی از واژگان ایرانی شرقی، احتمالاً از زبان پرنی، به این زبان راه یافته اند و امروزه نیز تعدادی از آن ها هنوز در ارمنی به کار برده می شوند.
زبان پارسی میانه که به اشتباه در برخی موارد به آن �زبان پهلوی� می گویند به خانواده زبان های ایرانی جنوب غربی تعلق دارد.
شباهت با زبان زازا
دانشمند زبانشناس آلمانی یوست گیپرت نشان داد که زبان زازاکی ( دیملی ) از نظر آوایی، صرف شناسی، نحو و واژگان بسیار نزدیک به پارتی است و زازاکی کلمات مشترک زیادی با پارتی دارد. گیپرت اظهار داشت که زازاکی ممکن است گویش باقی مانده از پارتی باشد که تا به امروز باقی مانده است:
پارتی زازا ( دیملی ) فارسی
bermāden bermaene گریه کردن
vād va باد
vāxten vaten گفتن
men vāxtehēndē mı vat�ne من می گفتم
man vaxt mı vat من گفتم
ez vājām ez vacan من بگویم
ez kerān ez ( bı ) keran من بکنم
wxerden werden خوردن
kird�h�nd� bıkerd�ne اگر او انجام داده بود
wxeş weş خوش
wxār wae خواهر
ber ber در
hrē hir� سه
�efrest �ewres چهل
wxaşten waşten خواستن
آثار به خط و زبان پارتی
از این زبان دو دسته آثار موجود است. یکی آثاری که به خط پارتی که خطی مقتبس از خط آرامی است، نوشته شده است. دیگری آثار مانوی است که به خط مانوی که مقتبس از خط سریانی است، ضبط گردیده است.
هرچند از آثار پارتی باستان اثری پیدا نشده، اما آثاری از فرم میانه آن در دست است.
حدود سه هزار سفال نوشته مربوط به سده یکم پیش از میلاد که در نسا پیدا شده اند.
بنچاق اورامان، سندی مربوط به داد و ستد یک زمین، پیدا شده در غرب ایران امروزی.
تعداد سفال نوشته که در شهر قومیس پیدا شده اند.
درخت آسوریگ
سکه ها و سنگ نبشته های شاهنشاهان اشکانی
سنگ نبشته سه زبانه سلوکیه دجله، مربوط به سال ۱۵۰ یا ۱۵۱ میلادی
سنگ نبشته اردوان پنجم، پیدا شده در شوش ( به سال ۲۱۵ میلادی )
تعدادی سند که در سده سوم میلادی در دورا اورپوس پیدا شده اند.
سنگ نگاره کال جنگال، در نزدیکی بیرجند
سنگ نبشته های ساسانی مربوط به قرن سوم میلادی
آثار مانوی
آثار به دست آمده در شمال پاکستان که مرتبط به پادشاهی سورن هستند.
نمونه متن
بخشی از یک متن مانوی که به زبان پارتی نگاشته شده است:
پارتی فارسی
Āγad hēm Parwān - Šāh, u - m wāxt ku: Drōd abar tō až yazdān.
Šāh wāxt ku: Až ku ay? – Man wāxt ku: Bizišk hēm až Bābel
zamīg. [. . . ] ud pad hamāg tanbār hō kanīžag društ būd. Pad
wuzurg šādīft ō man wāxt ku: Až ku ay tū, man baγ ud anǰīwag?
به سوی پروان شاه رفتم و گفتم: �درود بر تو از [سوی] ایزدان�. شاه گفت: �اهل کجایی؟� من گفتم: �پزشک هستم از سرزمین بابل�.
( این بخش از متن در دسترس نیست، اما به نظر می رسد که مانی در آن به توضیح شفا یافتن معجزه آسای کنیز شاه می پردازد )
. . . و همهِ تن کنیز [دوباره] سالم و سرحال بود. [شاه] با شادی بزرگی به من گفت: �تو از کجا آمده ای، ای ناجی و پروردگار من؟�
انقراض
پس از این که اردشیر، شاه پارس، بر اردوان پنجم اشکانی شورید و در نهایت خود را شاهنشاه ایران نامید، پارسی میانه در نوشته های رسمی به مرور جایگزین زبان پارتی گردید. گرچه، پارتی به سرعت از بین نرفت و کماکان تا قرن ها در پارت و قفقاز بدان سخن گفته می شد.
منابع ها.
�Nordhoff, Sebastian; Hammarstr�m, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. ( 2013 ) . "پهلوانی". Glottolog 2. 2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology
بزرگمهر لقمان. �پارسی گویانِ باستان زبانِ خویش را چه می نامیدند؟�
راهنمای زبان پارتی، حسن رضایی باغ بیدی، نشر ققنوس، تهران، ۱۳۸۵، ص۱۵
�تاریخ زبان فارسی، مهری باقری، نشر قطره، تهران، ۱۳۸۱، ص۸۲
�زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن، ژاله آموزگار، احمد تفضلی، نشر معین، تهران، ۱۳۸۰، صص۱۲–۱۳
DIMLĪ in Encyclop�dia Iranica = Linguistic position of Dimlī. After their migration in the Middle Ages, for almost a millennium the Dimlīs had no direct contact with their closest linguistic relatives. Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear. The Caspian dialects comprise Ṭālešī, Harzan ( d ) ī, Gūrānī, Gīlakī, Māzandarānī, and some dialects in Tātī - speaking areas and in the area around Semnān. Historically the Caspian dialects belong to the “Northwest Iranian group of languages” and are related to Parthian ( see Windfuhr ) . The isoglosses are of historical phonetic, morphological, and lexical order. , Garnik Asatrian
�Variations of the language of "Pahalvi" are still spoken among Iranians. The Kurds of Iran as well as many Kurds of Turkey and Iraq speak variations of Pahlavi. Turks cannot understand Kurdish and require interpreters to communicate with Kurds who speak Sorani and/or Kurmanjii ( variations of Pahalvi amongst Kurds ) . The people of northern Iran speak variations of Pahalvi as well - Mazandarani and Gilani for example. Baluchi in southeast Iran also has Pahlavi elements ( e. g. Ahsen "Iron" or "Eisen" in English and Ahsan in Pahlavi - "Ahsen" is not "Iron" in Turkish ) , By Dr. Kaveh Farrokh
حمدالله مستوفی قزوینی می نویسد: �در گشتاسفی که بخشی ست در مجاورت دریای خزر و نزدیک �سالیان�، زبان شان به پهلوی به جیلانی ( گیلانی ) باز بسته است. �. مستوفی پهلوی را شبیه و وابسته به گیلکی می داند.
�زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن، ژاله آموزگار، احمد تفضلی، نشر معین، تهران، ۱۳۸۰، صص۱۳–۱۴
�Lecoq, Pierre ( 1983 ) . "Aparna". Encyclopedia Iranica. 1. Costa Mesa: Mazda Pub. http://www. iranicaonline. org/articles/aparna - c3k
�"Iran Chamber Society: History of Iran: Parthian History and Language". www. iranchamber. com. Retrieved 2017 - 09 - 20.
�"Iranian languages". Encyclopedia Britannica ( به انگلیسی ) . Retrieved 2017 - 09 - 20.
�Jost Gippert ( ۴ مه ۱۹۹۶ ) . "توسعه تاریخی زازاکی". Zazaki. de ( به ترکی استانبولی ) .
�یارشاطر، زبانها و لهجه های ایرانی، 24.
رضایی باغ بیدی، حسن ( ۱۳۹۳ ) . �زبان پارتی�. در حسن رضایی باغ بیدی، محمود جعفری دهقی. تاریخ جامع ایران. ج. ۵. به کوشش سید محمد کاظم موسوی بجنوردی. تهران: بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۱۷۷ - ۱۹۰.
یارشاطر، احسان ( ۱۳۳۶ ) . �زبانها و لهجه های ایرانی�. فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. تهران ( ۱و۲ ) : ۱۱ تا ۴۸. دریافت شده در ۲ مهر ۲۰۱۴.
R�diger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden ( Reichert ) , 2000, S. 42 - 65.
R�diger Schmitt ( Hg. ) : Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden ( Reichert ) , 1989, S. 95 - 105 und 173 - 192
زبان فارسی میانه
زبان پارسی میانه یا زبان پهلوی، با نام رسمی پارْسیگ ( به پهلوی سنگ نوشته ای: 𐭯𐭠𐭫𐭮𐭩𐭪، به مانوی: 𐫛𐫀𐫡𐫘𐫏𐫐، به اوستایی: 𐬞𐬀𐬭𐬯𐬍𐬔 ) ، یکی از زبان های ایرانی میانه است که در دوران ساسانی، نخست در جنوب غرب فلات ایران و سپس در جایگاه زبان میانجی در سراسر شاهنشاهی ساسانی، بدان سخن گفته می شد. پارسیگ به شاخهٔ زبان های ایرانیِ جنوب غربی تعلق دارد و از زبان پارسی باستان ریشه گرفته است و خود نیای زبان فارسی و برخی دیگر ازجمله زبان لارستانی ( اچمی ) ، زبان کوهمره ای خلاری و زبان بنویی روستای ابنو است. فارسی میانه یکی از زبان های ایرانی است که بنا به تعریف از اوایل دوران اشکانی، نخست در جنوب غربی ایران و سپس در زمان ساسانیان به عنوان زبان رسمی همهٔ شاهنشاهی ایران تا صدر اسلام رواج داشته است. خاستگاه این زبان که فرزند پارسی باستان به شمار می آید، پارس بود. در دوران اشکانیان فارسی میانه زبانی محلی بود و از پهلوی اشکانی تأثیراتی پذیرفت، تا این که در زمان ساسانیان زبان رسمی شاهنشاهی شد. سنگ نبشته ها و اسناد ساسانیان و بسیاری از کتاب ها به این زبان نوشته می شد. با برافتادن ساسانیان و تا چند سده پس از ورود اسلام همچنان تولید اثر به این زبان ادامه داشت. گرچه در عمل زبانی نیمه مُرده به شمار می آمد.

مدرک من
زبان اوستایی
زبان
زبان اَوِستایی که در گذشته آن را زبان زَنْد نیز می نامیدند، از شاخهٔ زبان های ایرانی باستان و از درخت تناور زبان های هندو - اروپایی است. نَسک های اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان را بدین زبان نوشته اند. زبان اوستایی شامل دو زبان ایرانی باستانی است: اَوِستایی کُهَن ( که در هزاره دوم تا یکم پیش از میلاد صحبت می شد ) و اَوِستایی نو ( در هزاره اول پیش از میلاد تکلم می شد ) . این زبان به دلیل کاربرد خود به عنوان زبان کتاب مقدس زرتشتی شناخته شده است. این زبان یک زبان ایرانی شرقی است که در شاخه زبانهای هندوایرانی از خانواده زبانهای هندواروپایی دسته بندی می شود. جد بلافصل آن زبان نیا - ایرانی است، یک زبان هم ریشه با زبان نیا - هندوآریایی، که هر دو از زبان نیا - هندوایرانی توسعه یافته بودند. به این ترتیب، اوستای قدیم هم از نظر دستور زبان و هم از نظر واژگان به سانسکریت ودایی، یک زبان کهن دیگر از زبان های هندوآریایی، بسیار نزدیک است.
اوستایی
upastauuakaēna - *𐬎𐬞𐬀𐬯𐬙𐬀𐬎𐬎𐬀𐬐𐬀𐬉𐬥𐬀
منطقه
فلات ایران
دوره
عصر آهن، آخر عصر برنز
تبار
هندو - اروپایی
هندو - ایرانی
ایرانی
اوستایی
سامانه نوشتاری
خط بومی ندارد
الفبای اوستایی ( خط پهلوی; مستقلانه از آن تکوین یافته است )
خط گجراتی ( بدست زرتشتیان هندی بکار گرفته می شود )
حالت زبان اوستایی، به زبان های مقدس برمی گردد، از اینرو با اینکه سال ها و سده ها از مرگش گذشته بوده در میان نوشته ها و آیین های دینی مزدیسنا بکار برده می شده است.
تنها اثر به جا مانده به آن اوستا است. از مطالعهٔ اوستا برمی آید که دو گویش گوناگون از این زبان در اوستا به کار رفته است که یکی کهنه تر می نماید. نخستین گویش گاهانی است که سروده های شخص زرتشت به آن است. به علاوه یسن های ۳۵ تا ۴۱ ( هفت هات ) و نیز چهار دعا از یسن ۲۷ به این گویش است. گویش پسین تر گویش سایر قسمت های اوستای امروزی است.
تبار و خاستگاه زبانی
گرنوت ویندفور، ایرانشناس، این احتمال را مطرح می کند که زبان اوستایی توسط قبایل ساکن در مناطق شمال شرق ایران و زبان قدیم فارسی در منطقه جنوب غرب ایران استفاده می شده است و او معتقد است که این زبان هم ریشه با سانسکریت و نزدیک به پارسی باستان است.
زبان اوستایی که با شمال شرقی ایران و زبان پارسی باستان که به جنوب غربی ایران تعلق دارند، هر دو شاخه هایی از زبان نیا - ایرانی یا ایرانی کهن هستند. زبان هندی کهن نیز همریشه ای نزدیک به این زبان هاست که همه شان برگرفته از گروه زبانی هندو - ایرانی است. زبان های ایرانی عموماً به دو شاخه �شرقی� یا �خاوری� و �غربی� یا �باختری� رده بندی می شوند که چارچوب زبان اوستایی در شاخه شرقی است؛ زیرا تفاوت به معنای محدود این است که اوستایی تکوین های زبان شناختی اش را در چاچوب زبان های ایرانی شرقی بیانجامیده، نه ایرانی غربی؛ چون که در آن زمان هنوز زبان های ایرانی شرقی و غربی از همدیگر جدا نشده بودند. زبان اوستایی هیچ یک از نشانه های صرفی یا ساختواژه ای ایرانی ( جنوب ) غربی؛ همچون پارسی باستان را نشان نمی دهد ازاینرو نمی توان آن را ایرانی غربی برشمرد. باری این جمله بدین معناست که این زبان فقط �زبان غیر - غربی ایرانی� است و از اینرو �شرقی� نامندش. زبان اوستایی نیز مانند زبان پارسی باستان دارای دگرش ها و تکوین واژگانی خاص خود است برای نمونه صفت �اَشَ� ( به اوستایی: 𐬀𐬱𐬀 ، aša ) که بایستی از دگرش واجی rt* بوده است زیرا همریشه ها و هم ارزهایش در زبان های پارسی باستان �اَرْتَ� ( به پارسی باستان:𐎠𐎼𐎫 ) و سنسکریت ودایی �ڑتَ� ( به سانسکریت: ऋत، ṛt� ) هستند. زبان اوستایی کهن ( بخش گاثاها ) به پارسی باستان نزدیکی بالایی دارد و ذاتاً با سنسکریت ودایی همریشه است. اعتقاد بر این است که نیای زبانهای ایرانی شرقی مانند زبان پشتو با زبان اوستایی دارای مشابهت هایی باشند.
تاریخ متروک شدن زبان اوستایی به درستی دانسته نیست. کهن ترین قسمت اوستا ( سرودهای زردشت ) محتملاً میان قرون ۱۰ و ۶ ق. م. تنظیم شده، ولی قسمت عمدهٔ آن که جدیدتر است متعلق به دورهٔ هخامنشی است. اوستا که تنها اثر این زبان است به خطی که در اواخر دورهٔ ساسانی برای نوشتن اوستا از روی خط پهلوی تنظیم شده، نوشته شده. تحقیق زبان اوستایی با توسعهٔ زبان شناسی تطبیقی پیشرفت بسیار کرده، اما هنوز فهم همهٔ نکات اوستا به آسانی ممکن نیست.
ساختواژ و چگونگی توسعهٔ زبان شناختی
از دید زبانشناختی، اوستایی به دو شکل یا دیسه به نام های �اوستایی کهن� ( کهن اوستایی ) ( به انگلیسی: Old Avestan ) ( یا اوستایی گاثایی ) و �اوستایی جوان تر� ( نواوستایی ) ( به انگلیسی: Younger Avestan or Young Avestan ) دسته بندی می شود. دیسهٔ اوستایی جوان تر از دگرگشت و فرگشت زبانی اوستایی کهن به دست نیامده و این دو گویش در یک زمان نبوده اند. همهٔ اوستا به یکی از دو گویش یادشده هستند. کارل هوفمان ( به آلمانی: Karl Hoffmann ) کوشید تا برپایه نوشته های موجود از اوستا این چگونگی توسعه را ردیابی کند و توانست نظمی زمان شناختی سردستی و نزدیکی را بیابد:
زبان مادری سرایندگان گاثاها، هفت هاتِ یسنا و چهار نماز سپند ( یسنا ۲۷ و ۵۴ ) بوده است.
سروده ها به آهستگی منجر به سرعت بخشیدن به دگرگونی ها می شوند.
گویش اوستایی کهن به اوستایی جوان تر تغییر می کند زیرا گویش وران دیگر به اوستایی کهن سخن نمی گفتند.
زبان مادری نوشتارها برپایه زبان اوستایی جوان تر نوشته شدند.
برای یکسان سازی یا استانش ( standardization ) نوشتارها؛ دگرگونی های عمدی انجام می شوند.
دگرش زبانی اوستایی بخاطر جابجایی و ترابرد به مناطقی که اوستایی زبان مادریشان نبوده است.
سازش / ترجمه های بخش هایی از متونی که از مناطق دیگر بوده اند
آمیزش متن های نادستورزبانی اوستایی واپسین
ثبت آواشناختی نوشتارهای اوستایی در چارچوب ساسانی
زوال پسا - ساسانی نسخ نوشتارها بخاطر تلفظ و واگویش نادرست
اشتباهات و خطاهای شناخته شده طی نسخه برداری
بسیاری از ویژگی های آواشناختی را نمی توان به زمان خاصی ارجاع داد زیرا ممکن است این اتفاقات در یک زمان رخ داده باشد.
الفبا و نگارش زبان
در دورهٔ ساسانیان الفبایی برپایهٔ الفبای زبوری و پهلوی اختراع شد و اوستا بدان نوشته شد. این الفبا را خط اوستایی یا دین دبیره نامیده اند. این الفبا برای هریک از آواهای اوستایی یک نشانه دارد. نشانه های الفبایی جدا از هم نوشته می شده و در هر جای کلمه که می آمده یک صورت داشته است. دین دبیره دارای ۵۳ نویسه که ۱۶ تا از آن ها صدادار است و آواهای زبان را به خوبی از یک دیگر متمایز می کند. دلیل این دقت بالا در ابداع خط آن است که این خط را برای ثبت متون مقدس ساخته بودند و می بایست صورت دقیق تلفظ را بازتاب می داده است. الفبای اوستایی ۳۷ حرف بی صدا و ۱۶ حرف صدادار دارد. دو رویهٔ رونویسی برای اوستایی موجود است: روش قدیمی؛ کریستین بارتولومه ( Christian Bartholomae ) و شیوه نوتر کارل هوفمان ( Carl Hoffmann ) .
متن های اوستایی
متون به جای مانده به این زبان همگی در حیطهٔ مجموعه اوستا قرار دارند. اوستای باستانی دارای بیست و یک کتاب مجزا بوده که امروزه تنها پنج بخش آن به ما رسیده که حدود یک سوم اوستای ساسانیان است. قدیمی ترین بخش اوستا سرودهای گاهان است که زرتشت را سراینده آن دانسته اند. سابقهٔ این اشعار برپایهٔ گمانه زنی های زبانشناختی به اوایل هزارهٔ نخست پیش از میلاد می رسد. سایر بخش های اوستا در قرن های بعدی تکمیل شده اند. اوستای کنونی بجز گاهان دارای پنج بخش دیگر است که زبانی نسبتاً یکدست دارد. این بخش ها شامل یسنا، یشت، ویسپرد، وندیداد و خرده اوستا می باشد.
تأثیر زبان های ایرانی میانه در انتقال نوشته های اوستایی
از آنجایی که تا روزگار ساسانی اوستا به صورت سروده هایی میان مردم سینه به سینه از بر می شده، لذا این چیز شگفت انگیزی نیست که بسته به زبان بومی مردمان زرتشتی آنجا در روزگار زبان های ایرانی میانه، تأثیراتی نداشته باشد. رودریگر اشمیت ( به آلمانی: R�diger Schmitt ) زبان شناس آلمانی، زبان های پارتی و پارسی میانه زبان های مؤثر بر نوشته های اوستایی می داند.
آواشناسی
آواها در زبان اوستایی نقش عمده ای ایفا کرده و به دلیل ویژگی تصریفی زبان در تغییر حالات نقش مهمی داشته اند. آواهای زبان اوستایی براساس آوانویسی دوران جدید که برای سهولت مطالعه این زبان توسط متخصصان ایجاد شده به دو بخش واکه و همخوان تقسیم می شوند.
واکه ها:
a ā ə ə̄ e ē o ō � ā̊ ą i ī u ū
واکه پیشین واکه مرکزی واکه پسین
کوتاه بلند کوتاه بلند کوتاه بلند
بسته i /i/ ī /i:/ u /u/ ū /u:/
میانه e /e/ ē /e:/ ə /ə/ ə̄ /ə:/ o /o/ ō /o:/
باز a /a/ ā /a:/ � /ɒ/ ā̊ /ɒ:/
خیشومی ą /�/
همخوان ها:
k g γ x xʷ č ǰ t d δ ϑ t̰ p b β f
ŋ ŋʷ ṇ ń n m y w r s z š ṣ̌ ž h
لبی دندانی لثه ای پیش - کامی
یا کامی نرم کامی لبی - نرمکامی چاکنایی
انسدادی خیشومی m /m/ n /n/ ń [ɲ] ŋ /ŋ/ ŋʷ /ŋʷ/
کامی p /p/ b /b/ t /t/ d /d/ č /tʃ/ ǰ /dʒ/ k /k/ g /ɡ/
سایشی f /ɸ, f/ β /β/ ϑ /θ/ δ /�/ s /s/ z /z/ š /ʃ/ ž /ʒ/ x /x/ γ /ɣ/ xʷ /xʷ/ h /h/
ناسوده y /j/ w /w/
لرزشی r /r/
دستور زبان
نام ها ( اسم ها )
اوستایی دارای دستور زبان پیچیده و نسبتاً سنگینی نسبت به دیگر زبان های ایرانی به ویژه زبان های ایرانی نو است و این گفته که فلان زبان ایرانی نو مانند زبان. لکی یا هورامی یا بلوچی یا فارسی نو و … ادامه دهنده این زبان است، پایه و اساس دانشی و خردورزانه ندارد. هر نامی ( :اسمی ) در اوستایی به هشت دیسه نهادی، ندایی، رایی، بایی، برایی، ازی، وابستگی یا اضافی و دری صرف می شود. نام های اوستایی بسته به پایانه هایشان دارای صرف های ویژه به خودی هستند که در جدول های زیر برای مقایسه در کنار هم با ذکر گونه پایانه از آن ها یاد شدند.
مفهوم مجموعهٔ روابط نحوی - معنایی در زبان های باستانی نیز وجود داشته است؛ برای مثال، در دستور پانینی درباره زبان سانسکریت به این نکته اشاره شده است که نشانه های حالت برایی و مفعولی هر دو برای افعال حرکتی به کار می روند، اما اگر حرکت انتزاعی باشد، حالت برایی کاربرد ندارد. در زبان اوستایی نیز می توان چنین روابط نحوی - معنایی را مشاهده کرد. در این زبان، حالت برایی می تواند نقش های معنایی متعددی را ایفا کند. زبان اوستایی دارای هشت حالت دستوری است که هر کدام نقش های معنایی متعددی دارند. ۱۰ نقش معنایی برای حالت برایی شناسایی شده است: پذیرنده، بهره ور، مکان، مقصد، هدف، گستره، شیوه، همراهی، عامل و نگرشی. همچنین نشان داده شده است که دیگر حالت های دستوری نیز می توانند برخی از این نقش های معنایی را ایفا کنند.
صرف نام های با پایانه های عادی و aدار ( مذکر و خنثی )
صرف پایانه های عادی پایانه های aدار ( مذکر و خنثی )
مفرد مثنی جمع مفرد مثنی جمع
نهادی - s - ā - ō ( - as ) , - ā - ō - a - a
ندایی – - ā - ō ( - as ) , - ā - a - a - a, - ā̊nghō
رایی - əm - ā - ō ( - as, - ns ) , - ā - əm - a - ą
بایی - ā - byā - bīš - a - aēibya - āiš
برایی - ē - byā - byō ( - byas ) - āi - aēibya - aēibyō
ازی - at - byā - byō - āt - aēibya - aēibyō
وابستگی ( اضافی ) - ō ( - as ) - ā̊ - ąm - ahe - ayā̊ - anąm
دری - i - ō, - yō - su, - hu, - šva - e - ayō - aēṣ̌u , - aēṣ̌va
صرف نام مذکر yasna ( با پایانه a ) به معنای �ستایش� و �نیایش�
صرف پایانه های aدار ( مذکر و خنثی )
مفرد مثنی جمع
نهادی yasnō yasna yasna
ندایی yasna yasna yasna
رایی yasnəm yasna yasną
بایی yasna yasnaēibya yasnāiš
برایی yasnāi yasnaēibya yasnaēibyō
ازی yasnāt yasnaēibya yasnaēibyō
وابستگی ( اضافی ) yasnahe yasnayā̊ yasnanąm
دری yasne yasnayō yasnaēṣ̌u
صرف نام های با پایانه های āدار ( مؤنث ) و i یا ī - دار ( مذکر، خنثی و مؤنث )
صرف پایانه های āدار ( مؤنث ) پایانه های i و ī - دار ( مذکر، خنثی و مؤنث )
مفرد مثنی جمع مفرد مثنی جمع
نهادی - a - e - ā̊ - iš - i - ayō
ندایی - e - e - ā̊ - e - i - - - - -
رایی - ąm - e - ā̊ - īm - i - īš
بایی - aya - ābya - ābīš - i - ibya - - - -
برایی - ayāi - ābya - ābyō - ə̄e - ibya - ibyō
ازی - ayāṯ - ābya - ābyō - ōit - ibya - ibyō
وابستگی ( اضافی ) - ayā̊ - ayā̊ - anąm - ōiš - - - - - - inąm
دری - aya - - - - - āhu - a - - - - - - - - - -
برای نمونه واژهٔ گَئیری ( به اوستایی: 𐬔𐬀𐬌𐬭𐬌، آوانگاری: gairi ) به معنای کوه که مذکر است و در این دسته گنجانیده می شود. همریشه های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه های �گَر� در پارسی، �قَرِه� ( qare ) در مازندرانی ( مانند قره قئلند - qare qoeland که نام کوهی است در شهرستان کتول ) و �غَر� ( ǧar ) در پشتو به همان معنا دیده می شوند.
برای نمونه واژهٔ فْرَوَشی ( به اوستایی: 𐬟𐬭𐬀𐬎𐬎𐬴𐬌، آوانگاری: frauuaši ) به معنای فروهر یا روح نامیرای آدمی که مؤنث است و در این دسته گنجانیده می شود. واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه های �فروهر� در پارسی به همان معنا دیده می شوند.
صرف نام های با پایانه های ī - دار ( مؤنث )
صرف پایانه های ī - دار ( مؤنث )
مفرد مثنی جمع
نهادی - i - i - īṣ̌
ندایی - i - i - - - -
رایی - īm - i - iṣ̌
بایی - ya - ibya - ibiš
برایی - yāi - ibya - ibyō
ازی - yāṯ - ibya - ibyō
وابستگی ( اضافی ) - yā̊ - - - - - inąm
دری - aya - - - - - iṣ̌u
برای نمونه واژهٔ بَرِثری ( به اوستایی: 𐬠𐬀𐬭𐬆𐬚𐬭𐬍، آوانگاری: barəθrī ) به معنای مادر و زاینده که مؤنث است و در این دسته گنجانیده می شود.
صرف نام های با پایانه های u - دار ( مذکر )
صرف پایانه های u - دار ( مذکر )
مفرد مثنی جمع
نهادی - uš - u/ - ū - auuō
ندایی - ō - u/ - ū - - - -
رایی - ūm - u/ - ū - ūš
بایی - u - ubiia - - - -
برایی - auua - ubiia - ubiiō
ازی - aoṯ - ubiia - ubiiō
وابستگی ( اضافی ) - aoš/ - ə̄uš - uuā̊ - unąm
دری - āu - uuō - uṣ̌u
برای نمونه واژهٔ پَسْو ( به اوستایی: 𐬞𐬀𐬯𐬎، آوانگاری: pasu ) به معنای چارپای اهلی و دام که مذکر است و در این دسته گنجانیده می شود. همریشه های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه های �بَسوق� در پارسی نو، �پَس� ( په س/پأس - pas ) در کردی کلهری، لکی و زازاکی، �پَز� در کردی سورانی و کرمانجی ( په ز - paz ) �پَس� ( pas ) در بلوچی، �پسه� ( psᶕ/pәsᶕ ) در پشتو و �فیش� ( фус - fus ) یا �فوش� ( фыс - fys ) در آسی به معنای گوسفند و دام دیده می شوند.
صرف نام های با پایانه های ū - دار ( مؤنث )
صرف پایانه های ū - دار ( مؤنث )
مفرد مثنی جمع
نهادی - uš ندارد - uuō
ندایی - - - - - - - -
رایی - uuə̄m - uuō
بایی - uua - ubiš
برایی - uiie - ubiiō
ازی - uuaṯ - ubiiō
وابستگی ( اضافی ) - uuō - unąm
دری - - - - - uṣ̌u
برای نمونه واژهٔ تَنوُ ( به اوستایی: 𐬙𐬀𐬥𐬏، آوانگاری: tanū ) به معنای تن و بدن که مؤنث است و در این دسته گنجانیده می شود. همریشه های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه های �تَن� در پارسی نو، �تَن� ( ته ن/تأن - tan ) در کردی کلهری، لکی، زازاکی، کردی سورانی و کرمانجی، �تَن� ( tan ) در بلوچی، �تَن� ( tan ) در پشتو به معنای جسم و پیکر دیده می شوند.
صرف نام های با پایانه های āi - دار ( مؤنث )
در این گروه از واژگان آگاهی چندانی از چگونگی گردانش یا تصریف نیست. باری بدین گونه اند
صرف پایانه های āi - دار ( مؤنث )
مفرد مثنی جمع
نهادی - - - - - - - -
ندایی - - - - - - - -
رایی - āiiō
بایی
برایی
ازی
وابستگی ( اضافی )
دری
برای نمونه واژهٔ رائی ( به اوستایی: 𐬭𐬁𐬌، آوانگاری: rāi ) به معنای شکوه و درخشش است.
صرف نام های با پایانه های āu - دار ( مذکر و مؤنث )
دربارهٔ گردانش این پایانه آگاهی ها بیشتر از همتای āi - دار است. این پایانه دیسه قوی ( بالنده ) پایانه های ao - دار است. {| class="wikitable" | - ! rowspan="2" | صرف!! colspan="3" |پایانه های āu - دار ( مذکر و مؤنث ) | - ! مفرد!!مثنی!!جمع | - ! نهادی | - āuš/ - aoš|| - auuā|| - auuō | - ! ندایی | - āuš/ - aoš|| href="ژاله آموزگار" | - auuā|| - - - - | - ! رایی | - ąm|| - auuā|| - ā̊ | - href="رده:اوستا" ! بایی | href="رده:زبان های ایرانی باستان" | - auua|| href="رده:زبان های ایرانی شرقی" | - - - - - || href="رده:زبان های ایزو ۶۳۹–۱" | - aobīš | - href="رده:زبان ها" ! برایی | - auuōi/ - auue|| - - - - - || - - - - | - ! ازی | - aoṯ|| - - - - - || - - - - | - ! وابستگی ( اضافی ) | - ə̄uš|| - auuā̊|| - auunąm |}برای نمونه واژهٔ گائو/ گَئُ ( به اوستایی: 𐬔𐬁𐬎/𐬔𐬀𐬊، آوانگاری: gāu/gao ) به معنای گاو که مذکر است و در این دسته گنجانیده می شود. همریشه های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه های �گاو� در پارسی نو، �گا� ( گا - gā ) در کردی کلهری، لکی، زازاکی، کردی سورانی و کرمانجی، �گوک� ( g�k ) در بلوچی، �غوا� ( ǧw� ) در پشتو و �غوگ� ( гъог - ǧog ) یا �قوگ� ( хъуг - qug ) در آسی به معنای گاو دیده می شوند.
صرف نام های با پایانه های دارای گردش واکه ای و به همخوان پایان می رسند ( مذکر، مؤنث و خنثی )
دربارهٔ این تصریف نمی توان روش معینی بکار برد از اینرو برای اینکه با شیوه تصریفش آشنا شوید از نمونه هایی که بیشترین گونه های گردانیده و تصریف شده را دارد یاد می کنیم. {| class="wikitable" | - ! rowspan="2" | صرف!! colspan="3" |واژه �𐬬𐬍𐬯� ( vīs ) به معنای دهکده ( مؤنث ) ؛ به همخوان پایان می یابد | - ! مفرد!!مثنی!!جمع | - ! نهادی | vīš||vīs||vīsō | - ! ندایی | vīš|| href="ژاله آموزگار" |vīsa||vīsō | - ! رایی | vīsəm||vīsa||vāsō | - href="رده:اوستا" ! بایی | href="رده:زبان های ایرانی باستان" | vīsa|| href="رده:زبان های ایرانی شرقی" |vīžibiia|| href="رده:زبان های ایزو ۶۳۹–۱" |vīžibīš | - href="رده:زبان ها" ! برایی | vīse||vīžibiia||vīžibiiō | - ! ازی | vīsaṯ||vīžibiia|| - - - - - | - ! وابستگی ( اضافی ) | vīsō||vīsā̊|| vīsąm | - ! دری | vīsi|| - - - - - ||vīṣ̌u |}برای نمونه واژهٔ اَست ( به
اوستایی: 𐬀𐬯𐬝، آوانگاری: asṯ ) به معنای استخوان و هسته که خنثی است و در این دسته گنجانیده می شود. همریشه های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه های �اَست� در پارسی نو، �هَستی� ( هه ستی - hastī ) در کردی کلهری، لکی، و کرمانجی �اَستَه� ( este - asta ) در زازاکی و �اِیسک� ( ئێسک - ēsk ) در کردی سورانی و �اِشتَگ� ( ст�г - štag ) در آسی به معنای استخوان دیده می شوند. {| class="wikitable" | - ! rowspan="2" | صرف!! colspan="3" |واژه �𐬁𐬞� ( āp ) به معنای آب ( مؤنث ) ؛ دارای گردش واکه ای است | - ! مفرد!!مثنی!!جمع | - ! نهادی | āfš||āpa / āpe||āpō/ apas - ča | - ! ندایی | - - - - || href="ژاله آموزگار" | - - - - - || - - - - - | - ! رایی | āpəm|| - - - - - ||āpō/ apas - ča | - href="رده:اوستا" ! بایی | href="رده:زبان های ایرانی باستان" | apā - ča|| href="رده:زبان های ایرانی شرقی" | - - - - - || href="رده:زبان های ایزو ۶۳۹–۱" | - - - - - | - href="رده:زبان ها" ! برایی | - - - - - || - - - - - ||aiβiiō | - ! ازی | apaṯ/ apāaṯ - ča|| - - - - - || - - - - - | - ! وابستگی ( اضافی ) | apō/ apas - ča/ āpō|| - - - - - || apąm | - ! دری | aipiia|| - - - - - || - - - - - |}برای نمونه واژهٔ پَث ( به اوستایی: 𐬞𐬀𐬚، آوانگاری: paθ ) به معنای راه و مسیر که مذکر است و در این دسته گنجانیده می شود. ( ستاک بالنده: پَنگتان ( به اوستایی: 𐬞𐬀𐬧𐬙𐬁𐬧، آوانگاری: paṇ‎tāṇ‎ ) ، ستاک میانه پَنگتَن ( به اوستایی: 𐬞𐬀𐬧𐬙𐬀𐬧، آوانگاری: paṇ‎taṇ‎ ) ، ستاک ضعیف: پَث ( به اوستایی: 𐬞𐬀𐬚، آوانگاری: paθ ) )
صرف نام های اشتقاقی با پایانه های aŋt - دار، maŋt - دار و uuaŋt - دار ( مذکر و خنثی ) و aiŋtī - دار ( مؤنث )
صرف نام های اشتقاقی با پایانه های an - دار، man - دار و uuan - دار ( مذکر، خنثی و مؤنث )
صرف نام های با پایانه های in - دار ( مذکر، خنثی و مؤنث )
صرف نام های با پایانه های n - دار و m - دار ( مذکر و مؤنث )
صرف نام های با پایانه های tar - دار و ar - دار ( مذکر )
صرف نام های با پایانه های s - دار یا h - دار ( مذکر، خنثی و مؤنث )
فروزه ها ( صفت ها )
صرف
فروزه ها نیز به مانند نام ها در زبان اوستایی صرف می شوند و بسته به گونه پایانه ای که پیشتر گفته شده صرف می شوند.
فروزه های برتر ( تفضیلی ) و برترین ( عالی )
در اوستایی برای ساخت به جنسیت توجه می شود. چنانچه فروزه ای برتر مذکر و خنثی ساخته شود از پسوندهای - tara و - iiah و برای ساخت فروزهٔ برترین مذکر و خنثی از پسوندهای - təma و - iṣ̌ta بکار گرفته می شود. برای ساخت همین فروزه ها برای جنسیت مؤنث به ترتیب - iiahī و - tarā برای فروزه های برتر و - təmā و - iṣ̌tā برای حالت برترین بکار بسته می شود. برای نمونه به مثال ها زیر بنگرید:
صرف فروزه های aka به معنای �بد�، maz ( mas ) به معنای �مِهْ، بزرگ� و baēšaziia �شفابخش�
ساده ( مطلق ) برتر ( تفضیلی ) برترین ( عالی )
aka akatara
aṣ̌ah
aṣ̌iiah
ačišta
mas
maz
masiiah
maziiah
mazišta
baēšaziia baēšaziiōtara baēšaziiōtəma
کارواژگان ( افعال )
ویرایش
شخص مفرد مثنی جمع
اول - mi - vahi - mahi
دوم - hi - tha - tha
سوم - ti - tō, - thō - ṇti
نمونه متن اوستایی
الفبای اوستایی 𐬀𐬵𐬌𐬌𐬃⸱𐬪𐬁𐬯𐬁⸱𐬥𐬆𐬨𐬀𐬢𐬵𐬁⸱𐬎𐬯𐬙𐬁⸱𐬥𐬀𐬰𐬀𐬯𐬙𐬋⸱𐬭𐬀𐬟𐬆𐬜𐬭𐬀𐬵𐬌𐬌𐬁⸱𐬨𐬀𐬌𐬦𐬌𐬌𐬇𐬎𐬱⸱𐬨𐬀𐬰𐬛𐬁⸱𐬞𐬀𐬋𐬎𐬭𐬎𐬎𐬍𐬨⸱𐬯𐬞𐬆𐬧𐬙𐬀𐬵𐬌𐬌𐬃⸱𐬀𐬴𐬁⸱𐬬𐬍𐬯𐬞𐬀𐬉𐬧𐬔⸱𐬳𐬌𐬌𐬀𐬋𐬚𐬀𐬥𐬁𐬌𐬱⸱𐬬𐬀𐬢𐬵𐬇𐬎𐬱⸱𐬑𐬭𐬀𐬙𐬍𐬨⸱𐬨𐬀𐬥𐬀𐬢𐬵𐬋⸱𐬪𐬁⸱𐬑𐬱𐬆𐬥𐬆𐬎𐬎𐬍𐬱𐬁⸱𐬔𐬇𐬎𐬱𐬗𐬁⸱𐬎𐬭𐬎𐬎𐬁𐬥𐬆𐬨𐬼
آوانگاری ahii̯ɒ: ja:sa: nəmaŋha: usta: nazasto: rafə�rahii̯a: maiɲii̯ə:uʃ mazda: pao:uruu̯i:m spəŋthaii̯ɒ: aʂa: vi:spe:ŋg ɕii̯o:θana:iʃ vaŋhə:uʃ χrati:m manaŋo: ja: χʃənəuu̯i:ʃa: gə:uʃt͡ʃa: uruu̯a:nəm.
ترانویسی ahy� ��s� nemangh� ust�nazast� rafedhrahy� many�ush mazd� pourv�m spe�tahy� ash� v�sp��g shyaothan� vangh�ush xrat�m manangh� �� xshnev�sh� g�ushc� urv�nem.
ترجمه خواستارم در نماز با دست های بلندشده، نخست، ای مزدا رامش برای همهٔ آفرینش سپند مینو، ای اردیبهشت ( و ) اینکه خرد بهمن را خشنود توانم ساخت و گوشورون را.
برخی از گزاره های کوتاه اوستایی
در زیر برخی از گزاره های اوستایی به همراه ترجمه هایی به فارسی و انگلیسی آمده است:
اوستایی فارسی انگلیسی روشنگری ها
tapaiti گرم است. It's hot همچنین می توان بدین گونه نیز ترجمه کرد که �او تفسید�
šiiauuaθa جابجا می شوید You ( p ) move
vō vatāmi شما را می فهمم I understand you ( p )
mā vātaiiaθa مرا می آموزید You ( p ) teach me
dim naiiehi او را راهنمایی می کنی You lead him/her
dim vō nāiiaiieiti به شما اجازه می دهد [که] راهنمایی اش بکنید He/she lets you ( p ) lead him/her زمان حال
mā barahi مرا می بری You carry me
nō baraiti ما را می برد He/she carries us
θβā dim bāraiiāmahi گذاشتیم [تا] او ترا ببرد We let him/her carry you زمان حال
drauuāmahi دویدیم We run
dīš drāuuaiiāmahi ما گذاشتیم بدوند We let them run زمان حال
θβā hacāmi دنبالت می کنم I follow you
ramaiti آرمید. He rests
منابع ها.
�Nordhoff, Sebastian; Hammarstr�m, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. ( 2013 ) . "اوستایی". Glottolog 2. 2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology
n dictionary, Harlow, England: Longman, p. 53, entry "Avestan"
A Grammar Of Gatha - Avestan, Robert S. P. Beekes, p XXI
�, The Iranian Languages, Gernol Windfuhr, p 43
�"Avestan". Wikipedia ( به انگلیسی ) . 2024 - 01 - 03.
�Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices by Mary Boyce ( pg. 18 )
�The Iranian Languages , Gernot Windfuhr, p 44
�, The Iranian Languages, Gernol Windfuhr, p 43
�Hoffmann, Karl ( 1989 ) , "Avestan language", Encyclopedia Iranica, vol. 3, London: Routledge & Kegan Paul, pp. 47–52.
�Gnoli, Gherardo ( 1989 ) , "Avestan geography", Encyclopedia Iranica, vol. 3, London: Routledge & Kegan Paul, pp. 44–47.
�Encyclopaedia Iranica: EASTERN IRANIAN LANGUAGES. By Nicholas Sims - Williams
Hoffmann, K. Encyclopaedia Iranica. AVESTAN LANGUAGE. III دستورزبان اوستایی: �ریخت شناسی اسم ها، صفت ها، ضمیرها و فعل های اوستایی بسیار نزدیک به پارسی باستان هستند که وارث نیا - هندو - اروپایی از راه زبان نیا - هندو - ایرانی ( نیا - آریایی ) است. پژوهش بر متون پراکنده اوستایی حاضر در موارد بسیاری حاوی دشواری های چشمگیری هستند که ناشی از دگرش آوایی و دستورزبانشان است. از اینرو چون شباهت ساختاری و رده بندی وار ( سیستماتیک ) میان زبان ودایی و اوستایی است می توان با بهره جویی از متون و دستورزبان ودایی تا حد بسیاری بر این مشکلات چیرگی یافت. �
�Morgenstierne, G. Encyclopaedia Iranica: AFGHANISTAN vi. Paṧto �بنظر می رسد که نیای ایرانی کهن گویشوران پشتو بایستی نزدیک به زبان گاثا باشند. �
�هاشم رضی - خودآموز خط و زبان اوستایی - ص 4
�محسن ابوالقاسمی - تاریخ زبان فارسی - ص17
�اشمیت، رودیگر ( ۱۳۹۰ ) . راهنمای زبان های ایرانی جلد یکم. تهران: ققنوس. صص. صص ۷۲–۷۵. شابک ۹۶۴ - ۳۱۱ - ۴۰۳ - ۱.
�وحدتی حسینیان، سحر، احسان چنگیزی، آموزگار یگانه، ژاله، و ظاهری عبدوند، آمنه. “نقش های معنایی حالت برایی در زبان اوستایی. ” زبان و زبان شناسی 19, no. 37 ( February 20, 2024 ) : 243–78. https://doi. org/10. 30465/lsi. 2024. 47696. 1728
گویری، سوزان ( ۱۳۸۸ ) . زبان و خط اوستایی. تهران: بهجت. صص. ۸۸. شابک ۹۷۸ - ۹۶۴ - ۲۷۶۳ - ۲۳ - ۸.
�گویری، سوزان ( ۱۳۸۸ ) . زبان و خط اوستایی. تهران: بهجت. صص. ۹۴. شابک ۹۷۸ - ۹۶۴ - ۲۷۶۳ - ۲۳ - ۸.
�گویری، سوزان ( ۱۳۸۸ ) . خط و زبان اوستایی. تهران: بهجت. صص. ۹۸. شابک ۹۷۸ - ۹۶۴ - ۲۷۶۳ - ۲۳ - ۸.
�دهخدا. �مدخل گر�. پارسی ویکی.
��مدخل قره قلند�. تبرستان، فرهنگ لغات مازندرانی ( به فارسی و مازندرانی ) . [پیوند مرده]
�"مدخل غر". ویکی واژه انگلیسی ( به انگلیسی ) .
�"مدخل غر ( فرهنگ بزرگ پشتو - انگلیسی ) ". قاموسونه ( به پشتو ) .
�دهخدا. �مدخل فروهر�. پارسی ویکی.
�گویری، سوزان ( ۱۳۸۸ ) . زبان و خط اوستایی. تهران: بهجت. صص. ۹۹. شابک ۹۷۸ - ۹۶۴ - ۲۷۶۳ - ۲۳ - ۸.
�زبان و خط اوستایی. صص. ۱۰۰.
�دهخدا. �مدخل بسوق�. پارسی ویکی.
�"مدخل pez". ویکی واژه کردی کرمانجی ( به کردی ) .
�شاه هاشمی، سید ظهور ( ۱۹۷۸ ) . فرهنگ سید گنج. کراچی. صص. ۲۷۳.
قاموسونه ( به پشتو ) .
��مدخل овца ( به روسی ) �. فرهنگ برخط آسی - روسی ( به oss و روسی ) .
��مدخل фыс ( به آسی ) �. فرهنگ برخط آسی - روسی ( به oss و روسی ) .
�گویری، سوزان ( ۱۳۸۸ ) . زبان و خط اوستایی. تهران: بهجت. صص. ۱۰۱. شابک ۹۷۸ - ۹۶۴ - ۲۷۶۳ - ۲۳ - ۸.
�دهخدا. �مدخل �تن��. پارسی ویکی.
�"مدخل �ten"". ویکی واژه کردی ( به کردی ) .
�دهخدا. �مدخل �گاو��. پارسی ویکی.
�"مدخل �ga"". ویکی واژه کردی ( به کردی ) .
�"مدخل �гъог�". فرهنگ برخط آسی - روسی ( به روسی ) .
�"مدخل �хъуг�". فرهنگ برخط آسی - روسی ( به روسی ) .
�گویری، سوزان ( ۱۳۸۸ ) . زبان و خط اوستایی. تهران: بهجت. صص. ۱۰۲–۱۰۳. شابک ۹۷۸ - ۹۶۴ - ۲۷۶۳ - ۲۳ - ۸.
�دهخدا. �مدخل �است��. پارسی ویکی.
�"مدخل �hest�". ویکی واژه کردی ( به کردی ) .
�"مدخل �ст�г�". فرهنگ برخط آسی - روسی ( به روسی ) .
�گویری، سوزان ( ۱۳۸۸ ) . زبان و خط اوستایی. تهران: بهجت
https://ada. geschkult. fu - berlin. de/ada/files/images/81929RSPA230_085v. jpg
�http://www. avesta. org/yasna/y28to34. htm
�پورداوود، ابراهیم ( ۱۳۹۴ ) . اوستا: گاثاها. تهران: انتشارات نگاه. شابک ۹۷۸ - ۶۰۰ - ۳۷۶ - ۰۳۶ - ۳.
�Lubotsky, Alexander ( 2010 ) . Van Sanskriet tot Spijkerschrift: Breinbrekers uit alle talen [From Sanskrit to Cuneiform: Brain teasers from all languages] ( به هلندی ) . Amsterdam University Press. pp. 18, 69–71. ISBN 9089641793. Retrieved 30 April 2016.
• تفضلی، احمد. �ادبیات اوستایی��تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش�ژاله آموزگار. چاپ سوم تهران: سخن ۱۳۷۸.
• زبان فارسی�و سرگذشت آن، نوشتهٔ دکتر�محسن ابوالقاسمی.

این یِک دژآوند/مغلطه است. هنگامی که 2 نفر بر سر یِک چیز، نگاه های نا برابر دارند، یکی شان به دیگری می گوید:{انگار تنها خودت میدانی!}.
این دسته گزاره ها نادرست است. ما داریم بر سَرِ یِک چیزی گفتگو می کنیم، خب، آشکار است که یکی از این دو، درست می گوید، پس طبیعی/بهنجار است که تنها او در میان ما درست بگوید، چون ما 2 تَن ( =نفر ) هستیم! در اینجا که ما 3 نفر هستیم و 2 نفر در برابرِ 1 نفر، که تازه برای شما بدتر است!
{همه نظرات زبان شناسی غربی با حدس وگمان وفرضیه وبه قول اساتید مدعی: "با احتمال زیاد".
قدیمتر از فرهنگنامه ها زبان عربی ارائه بده. ( به توایخ لغتنامه ها رجوع کنید وببین کدام قدیمتر هست )
قبل از نظر دادن میبایستی همه پیشنهادهای بنده را از قدیم خوانده بشود تا همه چیز از اول وابتدائی توضیح ندهم. . .
ووقتم را نگیرد ودرتوهم فکر کردن جواب شبهات وادعاءات هارا ندارم؛ بمانی. }
شما میدانی {توهم} چیست؟ زبان شناسانِ غربی مگر دیوانه اند که داده های نادرست دهند؟ برای خودشان بد است که به دادنِ داده هایِ نادرست شناخته شوند! زبان شناسنانِ غربی که کارشان زبان شناسی است، کاری به کارِ شما درباره یِ {اسلام} که ندارند!
شما خودت باید این {فرهنگنامه هایِ زبانِ عربی} را به ما نشان دهی، ما که چیزی از {تاریخ=دوران} ِ این فرهنگنامه ها چیزی نمی دانیم، چون شما آن را به ما نشان نداده اید!
اینکه {مَن در قبل به اینها پاسخ داده ام} که من/ما چه میدانیم که شما چه گفته اید؟ باید همه دیدگاه هایتان را بخوانیم؟ خب پیشنهاد هایی که داده اید را از آنجا بردارید و چِکیده ( =خلاصه ) اش را اینجا بیاورید! شما میخواهید گفته تان را درست کنید، نه ما! ( اگر از ما میخواهید که گفته های شما را اثبات کنیم، من دیگر کاری به کارِ شما ندارم! )
{لذا حد اقل به واژه "صرفاً" رجوع کنید وخودت خسته نکنید}
به آنجا رفتم و نوشتید که من روی سخنم با آنهایی است که {قرآن} را باور دارند. من هم که پنداشت/فرض را بر این گذاشتم که {قرآن} درست است! دیگر چه {تحریف} ای؟ این از {الهی قمشه ای} بود و به راستی نامش {آیه یِ 44 فصلت} است. آیا جز این است؟ شما این {آیه} را برای ما آوردید، من هم نِگاهِ {الهی قمشه ای} را آوردم، و از آن، گفتم که در {قرآن} نگفته است که {زبانِ خالصِ عربی}، گفته است {زبانِ عرب}، که هر زبانی، وام واژه های آن را نیز در بر می گیرد. پس چه؟
{سخنم به افراد ناشی وکلاس اول نیست و نمیتواند مطالب تخصصی را به خوبی ارائه بشود بدون پایه های اساسی ومقدماتی.
همه مطالب را ذکر شده حداقل بیست سال قبل مطالعه کردم ومانند خیلیها فکر کردم درسته
اما باتحقیقات تخصصی متوجه شدم کاملا اشتباه و حد اکثر فرضیه باقی ماندند نه دلیل قاطع
ووظیفت بنده فقط ارائه دادن سرنخ حقایق را وبقیه البته به عهده طالب حقیقت هست نه من.
نه کسانیکه به هیچ زبانی متوجه نمیشن وهیچ امید به تغییر عقیدتشان حتی تصور ی وجودندارد.
همه نامها که برده شد دلیل بر قطعیت نظراتشان نیست. وبه خیالات خودتان ادامه بدهید. }
یِک روشی که شما ها در ان اسطاد هستید، این است که بی آنکه پاسخ دهید، تنها می گویید:{در جهلِ خود باقی بمانید}
خب اسطاد، من باید یِک چرایی ای ببینم که باور کنم. همینگونه پنداشت/فرض را بر این گذاشته اید که مَن در {جها=نادانی} هستم؟ خب بیا و چرایی بیاور!
{در ضمن زبان پهلوی واوستا از هند نشأت گرفته که البته ایرانیها اینو قبول ندارند! ودر این زمینه وارد نمیشم. }
همینجا، یک بار میگویم به راستی سوگند یاد میکنم که در این باره، راستش را بگویم.
ببینید، آشکار است که همه این زبان هایِ پهلوی/اوستایی/انگلیسی/هندی ( سانسکریت ) /آلمانی. . . . . از گروهِ زبانِ هِندواروپایی هستند.
ریشه همه واژگانی که در این زبان ها هست، در زبانی؟! است به نامِ نیاهِندواروپایی یا PIE که همان زبان هِندی هم برگرفته از همین است.
همین رشته زبانِ PIE نیز دارایِ زبان هایِ ریشه ای دیگر است، که یکی از آنها، زبانِ نیاهندوایرانی یا PII است.
باید بدانید، که ریشه یِ سانسکریت و اوستایی و پهلوی، همه از همین هستند.
نیاز نیست که چنان پژوهشی داشته باشید، یک زیگ ( =جدول ) ای در زیر می بینید که نشان می دهد که چِگونه یک واژه از PIE یا همان نیاهندواروپایی به نیاهندوایرانی میرود و سپس به سانسکریت و اوستایی . . . . میرود.
نیاز است که بگویم که زبان های اوستایی و سانسکریت را خواهر و برادر می گیرند. در همه جا، گفته شده است که این دو زبان در یِک دوره بوده اند، که در فرتور ( =تصویر ) ها می بینید.
این، از، این.
{خودت باید دلیل بیاورید که حرف ray کلمه هست ودر پهلوی به معنی اندیشه و. . .
مانند کسی ادعاء میکنه که آدم فضائی در کیهان وجود دارد ومی خواهد از دیگران اثبات ودلیل ادعائشه؟؟
عجب!}
این کار را که شما می کنید و در بالاترِ همین پیام هم گفته شد. این دوستمان {پارسوماش} که گویا به {خدانگهدار برای همیشه} نامش را دگرگون کرده است، چندین فرتور ( =عکس ) آورد، و ما هم {پایار=اثبات ) ِ مان را کرده ایم!
در پایان، یِک {نِبیگ=کتاب} را بارگذاری کردید. آن را بارگیری ( =دانلود ) کردم. میشود بفرمایید که بخشِ {ر} کجا است؟ من که واژه ای که با {ر} آغاز شود در این نِبیگ ندیدم. بیشترش که با {آ} است، بخش هایی دیگرش هم با {ه/خ/او} بود.
پس، این نِبیگتان هم که تا کُنون پوچ بوده است! پس از آن هم، این نِبیگ که همه واژگان را در بر نمی گیرد!
فرهنگِ واژگانِ اوستایی 4 تا نسک ( =جلد ) داشت، هر کدام هم بیشتر یا برابرِ این نِبیگ ( =کتاب ) برگه دارند! باز هم می گویم، این فرهنگ، فرهنگِ {کامل} نیست، و من که واژه ای با {ر} در آن ندیدم.
راهنمایِ پَسگَشت ( =منبع ) ها:
در یکی از آنها، نوشته ای انگلیسی می بینیم، و میگوید که:زبان هایِ اوستایی و سانسکریت یک میلِنیوم پَس از زبانِ نیاهندوایرانی بوده است ( یا به شیوه ای دیگر، این دو زبان برگرفته از آن هستند )
در دیگری، {جدول=زیگ} ای را می بینیم که نِشان می دهد چگونه از PIE به PIE واژه ای می رود و سپس در سانسکریت و اوستایی می رود و سپس در انگلیسی و لاتین و. . . .
بِدرود!
بِدرود!