خس

• منابع ها. تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. اول و دوم، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۴
• تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. سوم، انتشارات بدیهه، ۱۳۷۴
• حسن بیگ روملو، �احسن التواریخ� ( ۲ جلد ) ، به تصحیح�عبدالحسین نوایی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹. ( مصحح در پایان جلد اول شرح مفصل و سودمندی از فهرست لغات�ترکی�و�مغولی�رایج در متون فارسی از سده هفتم به بعد را نوشته است )
• فرهنگ فارسی، محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۵
• غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۸۶
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی، دیوید نیل مکنزی، ترجمه مهشید فخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹

برگ بنفش فرنگی اکثر سیاه میباشد و بالجمله به نرمی و
صلابت و جودت و ردائت زمین برمیگردد یعنی در زمین نرم جید که آبیاری آن به حد لایق نمایند برگ و ساق آن نرم و نازک و چرب و شیرین و تخم آن سفید میشود و به خلاف اینها بالعکس و مستعمل و مأکول بستانی آنست .
طبیعت بستانی آن : سرد و تر در اوایل دویم .
افعال و خواص آن: صاف کننده خون است چنانچه صاحب
کافی محم د بن یعقوب کلینی رحمۀ االله تعالی از حضرت ابی عبداالله علیه السلام روایت میکند که خطاب به موالیان خود کرده فرمودند که بر شما باد خوردن خس به درستی که خون را صاف میکند و اطبا گفته اند مولد خون صالح رقیق است بهتر از خون متولد از بقول دیگر و دافع ضرر آب و هوای وبایی و اختلاف آب و هوا و مسکن حدت خون و صفرا و یبوست صفرا و سودا و تشنگی و التهاب و مفتح سدد و دافع خمار و مانع مستی و صعود بخارات به دماغ و درد سر و نزله و سرفه که از گرمی و خشکی باشد و منوم و رادع اورام حاره و ملین و مدر بول خصوصاً ناشسته آن زیرا که قوت تفتیح این زیاده است از شسته آن و جهت حکه و جذام و جنون و یرقان و درد پستان بو ت های حاره و قرحه مثانه و مجاری بول و حرقت آ ن هر دو با سرکه جهت برانگیختن اشتها و رفع یرقان و تسکین درد معده و مطبوخ آن کثیرا اغذل تر از خام آن و جهت درد سینه و زیاده کردن شیر مؤثر و اکثار آن مضر باه و صاحب سل و ربو و مورث نسیان و کدورت حوا و س بلادت و ضعف بصر و ظلمت آن و تولید ریاح ، مصلح آ ن نعناع و کرفس و هلیله پرورده و زیره .
مقدار شربت : از آب آن تا سی درهم و ضماد آ ن جهت تسکین التهاب و تحلیل ورم چشم و ه ر ورم حار و حمر ت و وثی وذرور سوخته آن جهت التیام جراحات و قلاع و تخم آن در دویم سرد و خشک و مخدر و منوم و مسکن مواد متحرکه و آشامیدن دو درهم آن جهت قطع احتلام و ضعیف نمودن شهوت جماع و سد نزله و زکام و درد سینه و تقطیرالبول و سیلان منی و طلای آن بر پیشانی جهت خواب آوردن و منع صداع و ریختن مواد به
چشم و بر موی جهت منع ریختن آن و بر گزیدگی عقرب جهت دفع سمیت . آن مضر ، باه مصلح آ ن مصطکی
بدل آن : خشخاش و یا دم الاخوین و روغن آن جهت تحلیل صلابات و ترطیب دماغ و تنویم و مالیخولیا و صرع یبسی و منع مستی شراب مؤثر و آب برگ آ ن در جمیع افعال مانند تخم آنست و طلای آن با روغن گل جهت تسکین صداع حار نافع و خس برّی سرد و تر و در رطوبت کمتر از بستانی و بعضی گفته اند سردی آن نیز کمتر از بستانی و در افعال قویتر از بستانی و برگ و تخم آن و لبن آ ن در قوت مانند لبن بستانی بلکه از آ ن اقوی و
مثل لبن خشخاش سیاه است نیم . درهم آ ن مسهل کیموس مایی و مدر حیض و جهت گزیدگی عقرب و رتیلا نافع شرباً و طلاءو اکتحال آ ن جهت جلای قروح چشم و رفع غرب و لبن بستانی قریب النفع است بدین .