خرد

که افق در آن پیدا
خرد گذر ار زمین ناهموارها
در تاریکی چاله از چاه خرد آشنا
خرد چراغی که راننده با ان در صفا
خرد آن است که افق در آنجا
خرد و عقل نه آن که بینی ظاهرها
ز خود سازی و رها از منها خرد کل بر جان ها
خرد و عشق در یک قدح اینجا وانجا
خرد بی می ساقی ره از بیراهه نه پیدا
بی می ساقی خرد در جام چه زهرها
با خرد نااهل بر علیه بشریت هویدا
انسانیت و خرد با می صافی در میخانه ها
بی شراب ناب خرد ناب نیست در جامها
خرد بی می ساقی آید نسل کشها
۸ز بمب اتم وسلاح شیمیائی آید از خرد ظاهرها
خرد ظاهر نفس در درگاها
ز خرد کل رها از من در خدمت خلقها
پارسی بر خرد باده ناب بر گیر از خدا
که هر عقل غیر دادار نباشد پادزهرها

دو - فهمِ هدفمند :سنجش ( تعقلِ منطقی - استدلالی ) تجربه ( آزمون تکرار )
سه - زایشِ معنا : پیوندِ یکپارچه و درون زا ( ارتباطِ فهم جدید با فهم شده ها )
بنابراین خرد با شناخت، آغاز و با تولیدِ معنا، ظهور می کند اما باید با تحققِ کرداریِ معنای جدید دوباره واردِ رابطه ی بازگشتیِ ابتدایی ( شناخت ) شود و به صورتِ چرخه ی خودافزا به خودزایندگیِ معنا و توانگری برسد.
توضیح اینکه : در ادبیات، مرحله ی یک با جفتِ زشت/زیبا و مرحله ی دو با جفت نیک/بد و مرحله ی سه با جفت راست/ناراست مورد اشاره قرار می گیرد.
عقل یا تفکر در ادبیات، فقط قسمتِ پردازشِ منطقی استدلالی هست که به دلیل انتزاع از واقعیتِ درونیِ انسانی و بیرونیِ گیتی، برای کشف حقیقت ناکافی دانسته میشه.
جان، هم اصولا معطوف به سه قسمت از مرحله یک هست، جان به مثابه آذرِ مینویی در خانه ی دل وارد میشه، چراغ شناخت روشن میشه، تنِ خاموش با جان ( آذر ) ، زنده میشه همونطور که زندگی ( پویایی ) خرد رو زنده ( پویا ) میکنه و غیره. . .
دانش، انباشتِ خرد هست.
سایر عناصر مفهومی مثل تجربه، معنا، جلوه ی خرد در کردار و غیره رو هم میشه وارسی کرد، عناصر دیگری هم هست که مرتبط هست مثل مهر که برسازنده ی روابط در سطح بین فردی با نمودِ اخلاق هست و در پیوندبا خرد تبدیل میشه به اَشا و جلوه ی اَشا در جامعه میشه داد و. . .
امیدوارم دیگه همینجوری تفکر، خرد، اندیشه، ذهن و غیره رو کنار هم و با یک مفهوم ردیف نکنیم. . .

ابتدای شاهنامه را با شعرجاویدان بنام خداوند جان وخرد آغاز کرده وجان را درکنار خرد قرارداده که هریک بدون دیگری، عنصری ناقص است ودرکنار هم، کمال هستی مندی. در متون مذهبی ایران کهن، از خردنیک بعنوان نماد دانش در مسیر نور وروشنی ، ایزدان ومردمان نیک وخرد بد، نماد دانش اهریمنی، دانش با اندیشه ی تاریک وبد سرشتی بسیارنامبرده شده. سپاس

ولی با این همه واژه های فراوانی از زبان کهن آذری به درون زبان نوآمده ی ترکی راه یافت و حتا با گرفتن یک پسوند ماق و. . هم نقش کارواژه ای ( فعلی ) در این زبان پیدا کردند.
به هر روی این واژه ها درست است که به ترکی راه یافته ولی واژه های غریبه و ناآشنایی برای مردم آذربایگان نیست بلکه واژگانی خودی و از نیاکان پهلوی زبان آنهاست که سینه به سینه چرخیده و به آنها رسیده است.
و اینک ریشه واژه خُرد:
واژه "خُرد" به چم کوچک و ریز، در زبان پهلوی به دو دیسه خوَرت ( xvart ) و خورت ( xurt ) بکار می رفت و همچنین خورتک ( xurtak ) به چم ( معنی ) خرده، ریزه، خردسال که در نام خرده اوستا ( xurtak apastak ) نیز دیده می شود و نیز واژه پهلوی خورتکیه ( xurtakih ) به چم خُردی، کوچکی، خردسالی.
این واژه ها در زبان چکامه سرایان نیز بسیار آمده که چند نمونه آورده می شود:
حسرت نکند کودک را سود به پیری / هرکس که به "خردی" بگریزد ز دبستان. ناصرخسرو
چنین پاسخ آورد بهرام باز / که از من تو بیکار "خردی" مساز. فردوسی
که دانست کاین کودک "خردسال" / شود با بزرگان چنین بدسگال. نظامی

۲ - خرد به معنی هوش و خردمند نیز میتواند ترکیبی از فارسی و ترکی باشد.
خر در فارسی یعنی بزرگ،
خرمگس: مگس بزرگ
خرچنگ: چنگ بزرگ
خرگوش: گوش بزرگ یا گوش دراز
خراسان: بزرگ آس، بزرگ آز
خرد: بزرگ آد، آدم بزرگ، اسم بزرگ، نامدار
آد در ترکی به معنی اسم نیز است.