حیاط

حیاط در خانه های قدیمی مرکز و قلب ساختمان بوده است. حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت، ویژگی ای بود که از گذشته های دور در معماری ایرانی به چشم می آمد. همچنین حیاط محلی برای برگزاری مراسم مختلف نظیر مراسم مذهبی، عروسی و تجمع اقوام بوده و معمولاً چهار گوش بود. ابعاد حیاط را تعداد و عملکرد فضاهای اطراف آن تعیین می کنند. هر حیاط معمولاً یک حوض و چند باغچه دارد که بسته به شرایط مختلف محلی نظیر آب و هوا و عوامل فرهنگی اشکال متفاوتی می یابد.
حیاط در فرهنگ دهخدا به معنی محوطه و هرجای دیوار بست و سرای و خانه آمده است. واژه های دیگری مثل ساحت، صحن، میان سرا، صحن سرای نیز به همین معنی هستند.
از حیاط در خانه های ایرانی به شکل های مختلف استفاده شده است. بعضی از این موارد به اختصار چنین است:
_ حیاط، به عنوان نشانهٔ حریم تملک.
_ حیاط، وحدت دهندهٔ چند عنصر خانه.
_ حیاط، ارتباط دهندهٔ چند فضا.
_ حیاط، به عنوان یک هواکش مصنوعی برای گذر جریان بادهای مناسب.
_ حیاط، عنصری مهم برای سازماندهی فضاهای مختلف.
_ حیاط، به عنوان حریمی امن و آرام برای آسایش خانواده.
در معماری مسکن خانه های حیاط دار، یک یا چند مورد از عملکردهای یاد شده را می توان مشاهده کرد. شاید ابتدایی ترین نحوهٔ کاربرد حیاط برای ایجاد نشانه ای از تملک باشد. البته ایجاد حصار صرفاً به وسیله دیوار های بلند صورت نگرفته است. در مناطقی مثل دشت گیلان، با احداث پرسین هایی از دیرک های چوبی و شاخه های درختان این حریم را مشخص کرده اند. بعضی از قبایل کوچ نشین، حریم سیاه چادر های خود را با دیوار کوتاه سنگی معین می کنند.
خانه های بیشتر آبادی های ایران، به خصوص مناطق روستایی، متشکل از عناصری چون مسکن، انبار، طویله و چیزهایی از این قبیل است. این عناصر یا در طرح کلی مسکن گنجانده شده و به طور مثال طبقهٔ زیر زمین یا طبقهٔ همکف به انبار، طویله، اتاق کار اختصاص داده شده یا در یک محوطهٔ باز قرار گرفته اند. در این حالت حیاط، با ایجاد یک حصار در دور این عناصر آن ها را در بر می گیرد. حیاط افزون بر ایجاد وحدت بین عناصر، نوعی ارتباط پیمایشی بین آن ها ایجاد می کند، این ارتباط یا از ورودی ساختمان به مقصد دیگر فضاهای پراکنده مثل انبار، آغل و غیره در حیاط صورت می گیرد یا با استقرار محوطهٔ اصلی تابستانی و زمستانی در جبهه های مختلف ارتباط دهندهٔ بخش های اصلی خانه است.