جیغ

صورت: /dʒiːɣ/ ( جیغ ) .
ویژگی: در فارسی نو ( از دوره ی متأخر ) ظاهر شده و در متون کهن فارسی مثل شاهنامه یا متون قرن ۴–۶ هجری دیده نمی شود.
- - -
2. بررسی ریشه ی اوستایی
در اوستایی واژه ای با ریشه ی zīg - وجود دارد.
بن zīg - در اوستایی به معنای �صدا کردن، فریاد زدن� آمده است.
📌 نمونه:
اوستایی: zīgā - = فریاد، بانگ.
🔹 تغییرات واجی:
z → j ( تبدیل /z/ اوستایی به /d͡ʒ/ در فارسی نمونه های دیگری هم دارد ) .
ī → ī ( حفظ شده ) .
γ → gh ( حفظ شده به صورت ق/غ در فارسی ) .
👉 پس تحول: zīgā - → jīg → �جیغ�.
- - -
3. بررسی ریشه ی پهلوی
در پهلوی میانه ( فارسی میانه، سده های ۳–۷ میلادی ) :
واژه ی zīg به معنی �فریاد، صدا، بانگ� ثبت شده است.
📌 نمونه در فرهنگ پهلوی:
MacKenzie, A Concise Pahlavi Dictionary ( 1971 ) : zīg = cry, shout.
👉 این شکل واسطه ی مستقیم ورود به فارسی نو است.
- - -
4. بررسی ریشه ی سانسکریت
در سانسکریت ریشه های هم معنی وجود دارند:
√jigh / jihvā ( जिघ, जिह्वा ) → بانگ، صدا، زبان ( به عنوان ابزار صدا ) .
همچنین jhāṭ و kṣep با معنای فریاد/بانگ دیده می شوند.
📌 نزدیکی بیشتر با:
jighā - ( जिघा ) = فریاد زدن، جیغ کشیدن.
👉 هم ریشه با اوستایی zīg - در چارچوب ریشه ی هندواروپایی g̑eig - به معنای �بانگ زدن، جیغ کشیدن� دانسته شده است.
- - -
5. نتیجه گیری
�جیغ� واژه ای ریشه دار در زبان های ایرانی باستان است.
مسیر تحول به صورت زیر بازسازی می شود:
ریشه ی هندواروپایی *g̑eig - = فریاد، صدا
↓
اوستایی: zīgā - = فریاد، صدا
↓
پهلوی: zīg = فریاد
↓
فارسی نو: جیغ = فریاد بلند
بنابراین �جیغ� یک وام واژه ی نو نیست، بلکه میراث مستقیم زبان های ایرانی باستان است که معنا و صورتش را تقریباً بدون تغییر اساسی حفظ کرده است.
- - -
منابع معتبر
1. Bartholomae, Christian. Altiranisches W�rterbuch. Strassburg, 1904. ( مدخل zīg - )
2. MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary. Oxford University Press, 1971. ( مدخل zīg )
3. Mayrhofer, Manfred. Etymologisches W�rterbuch des Altindoarischen ( EWA ) . Heidelberg, 1992–2001. ( مدخل jigh - )
4. Kent, Roland G. Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon. 1953.
5. Lubotsky, Alexander. Indo - Iranian Etymological Dictionary ( IIED ) . Leiden University.
- - -

زبان های ترکی�در چند مرحله بر�زبان فارسی�تأثیر گذاشته است. نخستین تأثیر زبان ترکی بر پارسی، در زمان حضور سربازان تُرک در ارتش�سامانیان�روی داد. پس از آن، در زمان فرمان روایی�غزنویان، �سلجوقیان�و پس از�حملهٔ مغول، تعداد بیشتری�وام واژهٔ�ترکی به زبان فارسی راه یافت؛ اما بیشترین راه یابی واژه های ترکی به زبان فارسی در زمان فرمانروایی�صفویان، که ترکمانان�قزلباش�در تأسیس آن نقش اساسی داشتند، و�قاجاریان�بر ایران بود.
• منابع ها. تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. اول و دوم، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۴
• تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. سوم، انتشارات بدیهه، ۱۳۷۴
• حسن بیگ روملو، �احسن التواریخ� ( ۲ جلد ) ، به تصحیح�عبدالحسین نوایی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹. ( مصحح در پایان جلد اول شرح مفصل و سودمندی از فهرست لغات�ترکی�و�مغولی�رایج در متون فارسی از سده هفتم به بعد را نوشته است )
• فرهنگ فارسی، محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۵
• غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۸۶
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی، دیوید نیل مکنزی، ترجمه مهشید فخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹

= قیژە قڕە.

همه ی واژگانو ربط بدن به زبان دری ، با ساختن لغات ناشناس و ربطش دادن به دنیای باستان و کم و زیاد کردن حروف و . . . . ، ولی خوشبختانه تشخیص کلمات ترکی وارد شده به دری کار سختی نیست ، چون کلمات ترکی یه شکل و شمایل و آهنگ خاصی دارن

تورکی و صد البته در مغولی به این عمل و کلمه "قشقرق" می گویند. این را همه می دانند من نمیدانم چرا برخی برای تورک نمودن یک کلمه، دیوان و داستان تهیه می کنند. من هیچوقت نمی گویم که قشقرق کلمه ای ایرانی است ولی صد از صد جیغ یک کلمهء ایرانی شرقی است اگر در تورکی استانبولی بکار می رود بخاطر اینست که کلمات مشترک بسیاری با زبان فارسی دارد در تورکیه به این کلمه چیغ می گویند. من پانزده سال پیش همکار بازنشسته ای از کشور تورکیه در یک کارخانه داشتم که مادرش معلم دوران زبان عثمانی بود به نقل از مادرش به من گفت زبان عثمانی و فارسی یکی بودند تنها در افعال با هم فرق داشتند. کمال آتاتورک همه چیز را تغییر داد و پیشتر از دوران عثمانی یعنی در دوران سلجوقیان روم، زبان دربار و بازار و دیوان و مجلس و مکتب همه و همه فارسی بوده تنها زبان مسجد عربی بوده است. فکر کنم همین اندازه بس است . کلماتی مانند دریغ - جیغ - بغل ( آخوش ) - ارمغان ( نیشان ) - نغمه - سراغ ( سوراخ ) - پیغام ( پیام ) - پیغمبر ( پیامبر ) - فغان و بسیاری دیگر در زبان سغدی بکار می رفته چونکه زبان سغدی زبانی " غین دوست" بوده مانند زبان تورکی که " قاف دوست" است.