تشویش

اندیشه و تشویش ز جا بُرده دل ما
یکباره ز اندیشه و تشویش برآییم ( حاج میرزا حبیب خراسانی )
به من ده که تشویش دارم بسی
ز تشویش من نیست آگه کسی ( ملا محمد فضولی )
ابر عدل تو نایژه بگشاد
گرد تشویش از جهان بنشست ( انوری ابیوردی )
اینقدر ریش چه معنی دارد
غیر تشویش چه معنی دارد ( بیدل دهلوی )
گَردم از عرصۀ تشویش گذشت
آن سوی حشر قیامت کردم ( بیدل دهلوی )
تهیدست تشویش نانی خورد
جهانبان به قدر جهانی خورد ( بوستان سعدی )
بهر تشویش خاطر ما را
برفشان طُرّۀ پریشان را ( فخرالدین عراقی )
مَلِک را ز تشویش آن گفتگوی
پدید آمد اندیشۀ جستجوی ( شرف نامه نظامی )
طرّۀ آشوب طرازنده بود
بُرقع تشویش برافکنده بود ( عرفی شیرازی )
اگر گاهی کُنی ترک مُرادش
بر آید آه تشویش از نهادش ( صفی علی شاه )
نازش همه جا بر دل رنجور امیری است
امّا به دو صد غصّه و اندیشه کند ناز ( ادیب الممالک فراهانی )
به گاه خفتن تشویش عُشّاق
ز آه و نالۀ شبگیر چون است ( امیر خسرو دهلوی )
اندر این دولت و اقبال که ایزد به تو داد
هر که تشویش نماید ز در تشویر است ( امیر مُعزّی )
و در نهایت دو بیت از لسان الغیب خواجه حافظ شیرازی:
ساقیا لطف نمودی قدحت پُر می باد
که به تدبیر تو تشویش خمار آخر شد ( حافظ )
تشویش وقت پیر مُغان می دهند باز
این سالکان نگر که چه با پیر می کنند ( حافظ )
از دیدگاه بنده این واژه مُعرّب و مصدری برساخته از اسم صوت فارسی �ویش ویش� است همانند اصوات: �واه واه�، �اَه اَه�، �اوی اوی�، �وای وای�، �ایش ایش�، �اوخ اوخ�، �واش واش� و . . . .

با در نظر گرفتن ابیاتی که شاعران ادب فارسی از قرن ششم هجری قمری به کار رفته است؛ این واژه برای دلنگرانی و دلشوره و آزار و تنش . . . مناسب است:
ابر عدل تو نایژه ( شلنگ آب: باران شدید ) بگشاد
گَرد تشویش از جهان برخاست ( انوری )
اینقدر ریش چه معنی دارد؟
غیر تشویش چه معنی دارد ( بیدل دهلوی )
گَردم از عرصۀ تشویش گذشت
آن سوی حشر قیامت گردم ( گرد و غبار به راه انداختم ) ( بیدل دهلوی )
تهیدست تشویش نانی خورد
جهانبان به قدر جهانی خورد ( بوستان سعدی )
طُرّه آشوب طرازنده بود
بُرقع تشویش برافکنده بود ( عرفی شیرازی )
مَده ای مُحتسب تشویش چشمش
که در خواب خوشند آن پُر خماران ( امیر خسرو دهلوی )
ساقیا لطف نمودی قدحت پُر می باد
که به تدبیر تو تشویش خُمار آخر شد ( حافظ )
به دیدگاه بنده این مصدر جعلی و برساخته از لفظ �ویش ویش� فارسی است که همانند ادات دیگری چون: به به، وای وای، اوی اوی، اه اه، وی وی و اوف اوف، واه واه و. . . که ناخواسته از ته دل برای بیان حالتی از هیجانات درونی بر زبان می آید؛ می باشد .
رامین صادقی نژاد آدینه 3/3/1403