تحلیل

در فرهنگنامه ی فلسفی ماریو بونگه ( ترجمه ی علیرضا امیرقاسمی، نشر اختران، چاپ نخست، صفحات 78 و 79 ) ، واژه ی تحلیل چنین تعریف شده است:
" شکستن کل به مولفه ها و روابط متقابل آن مولفه ها. نقیض ، سنتز ( Synthesis ) . تحلیل می تواند مفهومی، تجربی یا هر دو باشد. تحلیل مفهومی اجزا را از هم تمییز می دهد بدون آنکه آنها را تفکیک کند، در حالی که تحلیل تجربی مشتمل است بر جدا کردن مولفه های کل عینی. ] مثلاً :[ منشور، نور سفید را به امواجی با بسامد های متفاوت تحلیل ( تجزیه ) می کند؛ آنالیز ] تحلیل[ فوریه همان کار را به طور تحلیلی انجام می دهد. تفکر منتقدانه با تحلیل ایده ها و روش ها آغاز می شود، و در ترکیب هایی مانند طبقه بندی ها، نظریه ها، طرح های آزمایشگاهی و برنامه ها به اوج خود می رسد. تحلیل می تواند یکی از نتایج زیر را در بر گیرد: حل و فصل مسائل بد طرح شده؛ بیان مجدد مسائل بد طرح شده به گونه ای روشن؛ افشای پیش فرض ها؛ شرح؛ تعریف؛ استنتاج قیاسی؛ برهان انسجام یا عدمِ انسجام؛ برهان وفق پذیری یا وفق ناپذیری با پاره ای از دانش ] صحیح تر است بگوییم: علم[ ؛ تحویل؛ پل زدن و بسی بیش از اینها. تحلیل، نشان خردگرایی مفهومی است ( خردگرایی Rationalism : ) . بنابراین خانواده ی فلسفه ها را می توان به دو گروه تحلیلی یا خردگرا، و ضد تحلیلی یا خردگریز تقسیم کرد. جای شگفت نیست که در مقابل تنوع بسیار کم اردوگاه خردگریزان، ویژگی اردوگاه تحلیلی تنوع است. مکاتب متفاوت تحلیلی را می توان به چندین صورت مرتب کرد، منجمله نسبت به ژرفا. کم ژرف ترین آنها عبارت است از فلسفه ی زبان معمولی که فقط عقل سلیم را به کار می گیرد و از کل مجموعه مسائل فلسفه ی سنتی اجتناب می کند ( فلسفه ی زبان معمولی : Ordinary - language philosophy ) . بعد نوبت فلسفه ی اکیداً دقیق است، که می تواند به مسائل مهم بپردازد یا چنین نکند، ولی دست کم آنها را با ابزار منطقی و ریاضی بررسی می کند ( فلسفه ی اکیداً دقیق : Exact Philosophy ) . ژرف ترین فلسفه ها ابزار قدرتمند تحلیلی را با دانش علمی و فناورانه ترکیب می کنند، تا مسائل جالب و اغلب دشوار فلسفی را حل و فصل کنند. لیکن هیچ تحلیل ژرف ورای این یا آن نظریه ( Theory ) ( سامانه ی فرضیّه ای – قیاسی ) وجود ندارد. "