باز

مکرراً، ازنو، دوباره ( در ترکیب با افعال ) : بازآوردن، بازایستادن، بازپرسیدن، بازدادن، بازگرفتن، بازگفتن، بازیافتن
۱. واحد اندازه گیری طول برابر با اندازۀ سرانگشتان تا آرنج.
۲. واحد اندازه گیری طول برابر با امتداد دو دست درحالی که دست ها به صورت افقی از هم بازشده
هر مادۀ حاصل از ترکیب اکسیدها با آب که در ترکیب با اسیدها، نمک و آب ایجاد می کند و رنگ کاغذ تورنسل در تماس با محلول آن آبی شود.
۱. [مقابلِ بسته] ویژگی پنجره، در، روزنه، و مانندِ آن که امکان ورود و خروج از آن وجود داشته باشد، گشوده.
۲. بدون پوشش: زخم باز.
۳. [مجاز] در حال کار و فعالیت: مغازه ها باز بود.
۴. گسترده، بدون مانع: دشت های باز.
۵. با فاصلۀ زیاد از هم: دست های باز.
۶. [مجاز] ویژگی ذهن خلاق، پویا، و دارای قدرت درک بالا: ذهن باز.
۷. بدون عامل بازدارنده، آزاد: فضای باز مطبوعاتی.
۸. [مجاز] ویژگی چهرۀ بدون اخم و شاد: چهرۀ باز، با روی باز از ما استقبال کرد.
* باز شدن: ( مصدر لازم )
۱. گشاده شدن، گشوده شدن، وا شدن.
۲. [مجاز] آمادۀ کار شدن، دایر شدن.
۳. [قدیمی] بازگشتن: به اصل باز شود فرع و هست نزد خرد / هم این حدیث مسلّم هم این مثل مضروب ( ادیب صابر: ۲۱ ) .
۴. کنار رفتن.
۵. گشوده شدن گره.
* باز کردن: ( مصدر متعدی )
۱. [مقابلِ بستن] گشودن، وا کردن.
۲. [مجاز] آمادۀ کار کردن، دایر کردن.
۳. کنار رفتن.
۴. گشودن گره.
۵. [مجاز] به روشنی بیان کردن یک مطلب پیچیده.
۶. روشن کردن رادیو یا تلویزیون.
۷. گشودن راه.
۸. [قدیمی] اصلاح موی سر یا صورت.
۹. عزل کردن.
۱۰. [قدیمی] منهدم کردن.
۱۱. [قدیمی] جدا کردن چیزی از چیز دیگر.
* باز گذاشتن: ( مصدر متعدی ) ‹باز گذاردن› گشاده گذاشتن، گشوده گذاشتن، واگذاشتن.
۱. = باختن
۲. بازی کننده ( در ترکیب با کلمۀ دیگر ) : آب باز، چترباز، شطرنج باز، گاوباز، قمارباز.
۳. علاقه مند به ( در ترکیب با کلمۀ دیگر ) : خروس باز، کبوترباز، گُل باز، رفیق باز.
۴. دارای مهارت در چیزی و عمل کننده به آن ( در ترکیب با کلمۀ دیگر ) : حقه باز، کلک باز.
۵. بازنده ( در ترکیب با کلمۀ دیگر ) : جانباز.
۱. دوباره، ازنو، دیگرباره: باز پیدات شد؟
۲. نیز، هم: اگر حتی یک ذره ملاحظه می کردی، باز غنیمت بود

=> بازی = مشغله و جنب و جوش
بازار= بیزار = تجمیع مشغله ( بیزی = busy ) = مشغله یا فعالیت
باز = پرنده شکاری ( پرنده ای که بال های خود را باز نگه میدارد ( همیشه مشغول )
این مغازه باز می باشد = این مغازه فعال ( مشغول ) می باشد
=> باختن = پرداختن و مشغول بودن

گرازه بیامد بسان گراز
درفشی برافراخته هشت باز.
فردوسی.
برآمد بر آن بام کاخ بلند
بدست اندرون شست بازی کمند

این من و ما بهر آن برساختی / تا تو با ما نرد خدمت باختی ( مولوی )
و پسوند باز که به چم پردازنده یا بازنده است دارای نمونه های فراوان است:
مهره و حقه است ماه و سپهر / که بشاگرد حقه باز رسد ( انوری )
ور همی چون عشق خواهی عقل خود را پاکباز / نصفه ای پرکن بدان پیر دوالک باز ده ( سنائی ) [دوالکباز=قمارباز]
سرهای سراندازان در پای تو اولیتر / در سینه جانبازان سودای تو اولیتر ( خاقانی )
پاکبازان طریقت را صفت دانی که چیست؟ / بر بساط نرد در اول نظر جان باختن ( سعدی )
در وفای عشق تو مشهور خوبانم چو شمع / شب نشین کوی سربازان و رندانم چو شمع ( حافظ )
کاربرد پسوندِ "باز" و کارواژه "باختن" در شعر سعدی درخور نگرش است.

işin yaxşı olub olmaması adamına baxır
خوب در آمدن یا در نیامدن کار به آدمش بستگی دارد .
" bağaz" با کاهش و حذف تلفظ " ğ= غین " به شکل " baaz " و سپس " baz " در آمده است که به معنی علاقمندی ( بستگی ) خاص یا میل شدید به انجام کار یا مشغولیت و یا علاقمندی خاص به تیپ خاصی از افراد ، می باشد .
مثال : top oynamağa bazım yox
علاقه ای به توپ بازی ندارم

هنگامی که در جایگاه واژه به کار رود به معنی گشودن، واز کردن چیزی است، نمونه: در را باز کن.

به مینه ء اَسل ، پِی، بنیاد ، ریشه ، تَه ، بُن مینه میدهد وکه با آن واژه های گوناگونی را ساخته اند . در زبان پارسی این مینو ( معنی ) به شکل های زیر کاربرد یافته است :
بیخ : در پارسی به چهر : از بیخ و بُن
بیز : در کاربرد نام ابزار آمیختهء : آردبیز که آرد سَره و بیزیده را از ناسَره ، سَرَند و جُدا می کند.
ویخ و ویز در کارواژهء وَندی : آویختن و آویزیدن و آویراندن : به بُن چیزی یا کسی وست و وسل ( وصل ) شدن یا کردن است مانند : گردنبند را از گردن آویختن = گردن بیخ است و آن گردنبند را نگه می دارد.
ویژ : به دیس ویژه و ویژگی : کسی یا چیزی که اسل و اساس و ناهمتا و بی همتا از دیگرها و دیگران است .
واژهء باز یا قلیایی در شیمی :
میتوانیم به جای باز یا قلیایی از واژهء پارسی :
بیز یا بیزه یا اَبیز بهره ببریم ، با این ستود که این بُنپار و عنصر پایه و بُن و بیز یا اَبیز ماده ها است .
به جای اَسید هم از واژه ء پارسی :
اَتیز چون واژهء اَسید از دو بخش : اَس - اید ساخته شد: که : اَس به مینهء تیز از نگر بو در زبان یونانی است چون این ماده بوی تند و تیزی دارد و - اید همان - اید پارسی برای نمونه در خُشکید : خُشک - اید است که نشانهء ویژگی تیزی و تندی است.
باید در نگر داشت که بسیاری از واژه های اروپایی بسیار نخستینی ( ابتدایی ) ساخته شده اند ولی چون به چهر نومَده ( مُدرن ) به پارسی درآمده اند ، می انگاریم که این پدیده از آغاز با این نام آفریده شده در سورتی که انسان ( مَنِشی ، مَشی ) روی آن ها نام گذاشته و آن هم نام گذاری بسیار ساده و بیشتر با یکمین مینه ای که به زهن اش می گذشته و به دید ما نام گذاری آنان بسیار پیچیده می نماید.
نیک است پژوهیده شود که واژه های : باختن و بازیدن و بازی کردن در پارسی و buisy و buisiness در انگلیسی با ریشهء بیخ ، بیز ، ویخ ، ویز و ویژ پیوند و رَبتی دارند ؟

( ( ز مرغان مر آن را که بد نیک تاز
چو باز و چو شاهین گردن فراز ) )
همان ص 254