عیلام یا ایلام؟
در سال های اخیر دیده می شود که برخی از پژوهشگران و نویسندگان، نام کشور و تمدن �عیلام� را به صورت �ایلام� می نویسند. اما هر قدر کوشش می کنم، نمی توانم خود را متقاعد کنم که املای سنتی و شناخته شدهٔ یک نام را به نفع املای پیشنهادی و تازه ای کنار بگذارم که دلایل قانع کننده ای برای آن وجود ندارد. پیشنهاددهندگان بر این باورند که چون در زبان فارسی حرف و آوای �ع� نداریم، پس می باید �عیلام� را به شکل �ایلام� نوشت. این توجیه به چند دلیل کافی به نظر نمی رسد:
... [مشاهده متن کامل]
۱ - نگارش �عیلام� کاملاً شناخته شده و متداول است. در واقع نویسنده به هنگامی که قصد نگارش این نام با املای �ایلام� را داشته باشد، نیاز به دلیل کافی دارد و می باید بتواند از عهده پاسخ مخالفان برآید. املای متداول در ذات خود نیاز به توجیه ندارد.
۲ - درست است که آوای �ع� در زبان فارسی وجود ندارد، اما در بسیاری از زبان های متداول در سرزمین های باستانی ایران وجود داشته است.
۳ - عیلام یک واژه یا نام فارسی نیست تا لازم باشد برابر با قواعد زبان فارسی نوشته و بکار برده شود.
۴ - نگارش �عیلام� در متون تاریخی ( از جمله در مقدمهٔ تاریخ ابن خلدون ) دارای سابقه است. اما نگارش �ایلام� شاهد تاریخی ندارد.
۵ - بر فرض نیز که نگارش �ایلام� صحیح و �عیلام� ناصحیح باشد، باز نیز نمی توان آنرا تغییر داد. چرا که تغییر املای واژگان شناخته شده ( هر چند که غلط باشند ) به دستور تاریخی و واژه شناسی تاریخی هر زبانی آسیب می زند.
۶ - تغییر املای متداول نام ها و واژگان در میان ملل و زبان های دیگر نیز رایج نیست و آنرا موجب گسست تاریخی خط و زبان می دانند.
۷ - چنانچه لازم باشد، �عیلام� را با املای �ایلام� نوشت، در اینصورت بدیهی است که کار به همین جا ختم نخواهد شد و لزوم تغییر در واژگان بسیار دیگری نیز پیش خواهد آمد و مثلاً می باید نام قوم �عاد� را نیز به شکل �آد� نوشت.
۸ - چنین تغییرات و اعمال سلیقه ها ( که ما ایرانیان علاقه زیادی بدان داریم ) هیچ مشکلی را حل نمی کند، اما تکرار متناوب آن، در درازمدت موجب پیدایش آشفتگی ها، اختلاط مفاهیم و مشکلات جدی دیگری خواهد شد. چنانکه نمونه ای از این اختلاط ها در تمایز میان کشور و تمدن �عیلام� ( در انگلیسی: Elamite ) با استان و شهر �ایلام� ( در انگلیسی: Ilam ) رخ داده است.
۹ - از سوی دیگر، برخی کسان �عیلام� را یک نام غیر بومی و برگرفته از عهد عتیق می دانند و بجای آن از نام های خودساختهٔ دیگری استفاده می کنند. اما این استنباط و نتیجه گیری نادرست است و به موجب پاره ای کتیبه ها، نام عیلام خاستگاهی بومی دارد. عیلامیان خود را �هَـلتَـمتی� می نامیدند که صورتی دیگر از نام �عیلام� است و عیلام تلفظی دیگر از آن بشمار می رود. همچنین در کتیبه های پیدا شده در بازمانده های شهر عیلامی مدفون در هفت تپه در جنوب شرقی شوش، نام های هم خانواده با عیلام شناسایی شده است. برای نمونه در سطر ۴۳ از کتیبه شماره یک و سطر ۱۳ از کتیبه شماره سه که در کاوش های هفت تپه پیدا شده اند، از شخصی با عنوان �i - lu - um - ba - ni� یاد شده که نام او عمیقاً با نام های عیلام و هلتمتی در پیوند است.
در سال های اخیر دیده می شود که برخی از پژوهشگران و نویسندگان، نام کشور و تمدن �عیلام� را به صورت �ایلام� می نویسند. اما هر قدر کوشش می کنم، نمی توانم خود را متقاعد کنم که املای سنتی و شناخته شدهٔ یک نام را به نفع املای پیشنهادی و تازه ای کنار بگذارم که دلایل قانع کننده ای برای آن وجود ندارد. پیشنهاددهندگان بر این باورند که چون در زبان فارسی حرف و آوای �ع� نداریم، پس می باید �عیلام� را به شکل �ایلام� نوشت. این توجیه به چند دلیل کافی به نظر نمی رسد:
... [مشاهده متن کامل]
۱ - نگارش �عیلام� کاملاً شناخته شده و متداول است. در واقع نویسنده به هنگامی که قصد نگارش این نام با املای �ایلام� را داشته باشد، نیاز به دلیل کافی دارد و می باید بتواند از عهده پاسخ مخالفان برآید. املای متداول در ذات خود نیاز به توجیه ندارد.
۲ - درست است که آوای �ع� در زبان فارسی وجود ندارد، اما در بسیاری از زبان های متداول در سرزمین های باستانی ایران وجود داشته است.
۳ - عیلام یک واژه یا نام فارسی نیست تا لازم باشد برابر با قواعد زبان فارسی نوشته و بکار برده شود.
۴ - نگارش �عیلام� در متون تاریخی ( از جمله در مقدمهٔ تاریخ ابن خلدون ) دارای سابقه است. اما نگارش �ایلام� شاهد تاریخی ندارد.
۵ - بر فرض نیز که نگارش �ایلام� صحیح و �عیلام� ناصحیح باشد، باز نیز نمی توان آنرا تغییر داد. چرا که تغییر املای واژگان شناخته شده ( هر چند که غلط باشند ) به دستور تاریخی و واژه شناسی تاریخی هر زبانی آسیب می زند.
۶ - تغییر املای متداول نام ها و واژگان در میان ملل و زبان های دیگر نیز رایج نیست و آنرا موجب گسست تاریخی خط و زبان می دانند.
۷ - چنانچه لازم باشد، �عیلام� را با املای �ایلام� نوشت، در اینصورت بدیهی است که کار به همین جا ختم نخواهد شد و لزوم تغییر در واژگان بسیار دیگری نیز پیش خواهد آمد و مثلاً می باید نام قوم �عاد� را نیز به شکل �آد� نوشت.
۸ - چنین تغییرات و اعمال سلیقه ها ( که ما ایرانیان علاقه زیادی بدان داریم ) هیچ مشکلی را حل نمی کند، اما تکرار متناوب آن، در درازمدت موجب پیدایش آشفتگی ها، اختلاط مفاهیم و مشکلات جدی دیگری خواهد شد. چنانکه نمونه ای از این اختلاط ها در تمایز میان کشور و تمدن �عیلام� ( در انگلیسی: Elamite ) با استان و شهر �ایلام� ( در انگلیسی: Ilam ) رخ داده است.
۹ - از سوی دیگر، برخی کسان �عیلام� را یک نام غیر بومی و برگرفته از عهد عتیق می دانند و بجای آن از نام های خودساختهٔ دیگری استفاده می کنند. اما این استنباط و نتیجه گیری نادرست است و به موجب پاره ای کتیبه ها، نام عیلام خاستگاهی بومی دارد. عیلامیان خود را �هَـلتَـمتی� می نامیدند که صورتی دیگر از نام �عیلام� است و عیلام تلفظی دیگر از آن بشمار می رود. همچنین در کتیبه های پیدا شده در بازمانده های شهر عیلامی مدفون در هفت تپه در جنوب شرقی شوش، نام های هم خانواده با عیلام شناسایی شده است. برای نمونه در سطر ۴۳ از کتیبه شماره یک و سطر ۱۳ از کتیبه شماره سه که در کاوش های هفت تپه پیدا شده اند، از شخصی با عنوان �i - lu - um - ba - ni� یاد شده که نام او عمیقاً با نام های عیلام و هلتمتی در پیوند است.