اتش

بسیاری از دانشمندان در گذشته آتش را یکی از چهار آخشیج ( عنصر ) اصلی تشکیل دهندهٔ جهان می دانستند. در ایران آتش را بسیار محترم می داشتند و از این رو عده ای به اشتباه زرتشتیان آتش پرست شناخته شدند. به جز ایرانیان و زرتشتیان پیروان آیین های دیگر هم کمابیش برای این عنصر ارزش قائلند، چنان که پیروان بودا آتش را هرگز با فوت کردن خاموش نمی کنند.
به دلیل آسیب پذیر بودن انسان در برابر آتش یا دود آن، از گذشته کارهای زیادی برای افزایش ایمنی در برابر آتش و جلوگیری از به وجود آمدن ناخواسته آن صورت گرفته است. به ترکیب عوامل اصلی شکل گیری آتش مثلث آتش می گویند؛ مثلث آتش شامل اکسیژن، ماده سوختنی و حرارت است که واکنش های زنجیره ای سوختن را به راه می اندازد. برای جلوگیری از ایجاد آتش یا گسترش آن کافی است یکی از اجزای مثلث آتش غایب باشد.
واژه آتَش ( ātaš ) در زبان پهلوی آتَخش ( ātaxš ) و در زبان اوستایی، آتَرش ( ātarš ) است. این واژه برگرفته از واژه اوستایی آتَر ( ātar ) و در زبان سنسکریت هوتش ( هوت+اش ) به معنی خورنده قربانی است. این واژه در پارسی میانه آتُر ( ĀDUR یا ādar ) و در فارسی امروزی آذر است.
آتش را در پارسی امروزی و در لهجه های گوناگون به شکل های آتش، آتیش، تش، آذیش، آذر، آگِر، آیِر، اَلُوو ( در برخی مناطق خراسان ) و… می گویند. آتیش که تلفظ آتش در لهجه تهرانی و برخی لهجه های دیگر است نیز در زبان پهلوی آدیشت یا آتیشت و پس تر در فارسی دری آذیش بوده است. در فارسی تاجیکستان نیز به آن ''اُتش'' ( ( otas̆ ) ) و در کردی آور و آگر ( به کردی: ئاور و ئاگر ) و در زبان ترکی به آن اُت ( ott ) گفته می شود.
چیرگی بر آتش یکی از نقاط عطف زندگی انسان بود که به مجموعه ای از تحولات انقلابی در زندگی آنان و تمایز آن ها از دیگر انسان سایان منجر شد. ساخت آتش به منظور گرما، پخت غذا و حفاظت صورت گرفت. پخت غذا باعث شد تا هضم و جویدن غذاها ساده تر شده و مقدار انرژی قابل دریافت از مواد غذایی افزایش بیابد که خود میزان زمانی را که انسان صرف پیدا کردن غذا می کرد، کاهش می داد. تعیین زمان دقیق تسلط انسان بر آتش کار ساده ای نیست. شواهدی از بر پا شدن آتش در بیش از یک تا یک و نیم میلیون سال پیش در آفریقای جنوبی و حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار سال پیش در بین النهرین ( خاور میانه ) وجود دارد اما با توجه به روباز بودن این مناطق ممکن است این آتش ها محصول صاعقه و نه ساخت انسان باشند. در سال ۲۰۱۲ بقایای آتشی که حدود یک میلیون سال پیش افروخته شده بود یافته شد. این آتش در غار واندرورک در آفریقای جنوبی چیرگی گونه ای از انسان ها که به احتمال قوی انسان راست قامت ساخته شده بود. اما نخستین مدارک از وجود یک نظام پخت وپز غذا که شامل آتش، آتشدان و اجاق شود به حدود ۴ هزاره پیش بازمی گردد.

آتش را در پارسی امروزی و در لهجه های گوناگون به شکل های آتش، آتیش، تش، آذیش، آذر، آگِر، آیِر، اَلُوو ( در برخی مناطق خراسان ) و… می گویند. آتیش که تلفظ آتش در لهجه تهرانی و برخی لهجه های دیگر است نیز در زبان پهلوی آدیشت یا آتیشت و پس تر در فارسی دری آذیش بوده است. [نیازمند منبع]در فارسی تاجیکستان نیز به آن ''اُتش'' ( ( otas̆ ) ) و در کردی آور و آگر ( به کردی: ئاور و ئاگر ) و در زبان ترکی به آن اُت ( ott ) گفته می شود

ترکمنی Ot
قزاقی Ot
تاجیکی Otas ( اوتاش )
اویغوری ئوت

آتش نمی دن منظور این هست که هر واژه ای که معنی آتش داد هم ریشه با آتش نیست ترکی هم نیست معادل سانسکریت داره هم خانواده هم بسیار در زبان های ایرانی داره که کاربردهای دیگر داره البته از نظر من فرقی نمیکنه که این واژه کجای باشه همه زبانها خوب هستن و زبان رو نمیشه قل و زنجیر کرد واژه ها از کشوری به کشور دیگر میرن و جلوشون رو نمیشه گرفت

درست میکنن ولی هیچ اعتباری نداره. پیشنهاد میشه به لغت نامه های ریشه شناسی کشور دوستشون ترکیه حداقل مراجعه کنن. اینم ریشه کلمه آتش در یکی از فرهنگ های ریشه شناسی کلمات در زبان ترکی استانبولی

آگ = آتش
آتش به شور آورنده و روش کننده همه هستی.
آتش ( گاه/وقت Time ) را به وجود میآورد.
آتش پیدا کننده هستی
آتش پیدا کننده گاه Time
گاه 🔄 آگ
شور 🔄 روش
آتش = دست خدا
آتش = انترنت خدا
آت = دست
آگ = آتش

کُردی: AGIR ( آگر )
سانسکریت: ĀTHARVAN, EDHOS, HUTASH ( هوتَش )
زبان های دیگر خانواده هندواروپایی که واژگانشان از واژه آتش ریشه گرفته و ساخته شده:
ارمنی: AIREM
یونانی: AITHOS
لاتین: ATER ( به چم= سیاه، تیره )
فریزی کهن: EIT
ایرلندی کهن: AITH ( به چم= تنور )
پسگشت ( مرجع، reference )
POKORNY: 69
DELAMARRE: ( FEU ) 179
MACKENZIE: ( FIRE ) 114
BUCK: 71
AMINDAROV: ( FIRE ) 247
برهان قاطع: ۱۳ - ۱۴
لغت نامه دهخدا: ۶۵ - ۶۶
پسگشت:چنانکه در برگه 51 از نِبیگِ ( فرهنگ ریشه های هند و اروپایی زبان پارسی ) آمده است.

نیز اَخْش که به ریخت " آتش" در آمده است. نیز پَخْشَگ که به " پشه " دیگرگونی یافته است. نمونه ی دیگر وَخْش است، نام شهری در فرارود ( ماوراءالنّهر ) که بافته ای پر آوازه داشته است و به " وش "دیگر گون شده است "شید "را ، چونان ویژگی جم، در جمشید نیز بازمی یابیم. ) )
( ( چو خورشید بر گاه بنمود تاج ؛
زمین شد به کردار تابنده عاج ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 223. )

گُلنیدن = روشن کردن ( آتش، چراغ، لامپ و. . . )
اُل هَرد ( ت ) = سوختن زیاد، گرمای زیاد

آتش را در پارسی امروزی و در لهجه های گوناگون به شکل های�آتش، آتیش، تش، آذیش، آذر، آگِر، آیِر، اَلُوو ( در برخی مناطق خراسان ) و…�می گویند. �آتیش�که تلفظ آتش در لهجه تهرانی و برخی لهجه های دیگر است نیز در زبان پهلوی�آدیشت�یا�آتیشت�و پس تر در فارسی دری�آذیش�بوده است. [نیازمند منبع]در فارسی تاجیکستان نیز به آن ''اُتش'' ( ( otas̆ ) ) و در کردی آور و آگر ( به کردی: ئاور و ئاگر ) و در زبان ترکی به آن اُت گفته می شود.
در ضمن این نام ریشه در ایران باستان دارد و در این شکی نیست.

بسیاری از دانشمندان در گذشته آتش را یکی از چهار آخشیج ( عنصر ) اصلی تشکیل دهنده جهان می دانستند. در ایران آتش را بسیار محترم می داشتند و از این رو عده ای به اشتباه زرتشتیان آتش پرست شناخته شدند. به جز ایرانیان و زرتشتیان پیروان آیین های دیگر هم کمابیش برای این عنصر ارزش قائلند، چنان که پیروان بودا آتش را هرگز با فوت کردن خاموش نمی کنند.
ایمنی
به دلیل آسیب پذیر بودن انسان در برابر آتش یا دود آن، از گذشته کارهای زیادی برای افزایش ایمنی در برابر آتش و جلوگیری از به وجود آمدن ناخواسته آن صورت گرفته است. یکی از راه های کلی جلوگیری به وجود آمدن مثلث آتش است؛ مثلث آتش شامل اکسیژن، سوخت، حرارت و واکنش های زنجیره ای است.
ریشهٔ واژهٔ آتش:واژه آتَش ( ātaš ) در زبان پهلوی آتَخش ( ātaxš ) و در زبان اوستایی، آتَرش ( ātarš ) است. این واژه برگرفته از واژه اوستایی آتَر ( ātar ) و در زبان سنسکریت هوتش ( هوت اش ) به معنی خورنده قربانی است. این واژه در پارسی میانه آتُر ( ĀDUR یا ādar ) و در فارسی امروزی آذر است. [۴]
آتش را در پارسی امروزی و در لهجه های گوناگون به شکل های آتش، آتیش، تش، آذیش، آذر، آگِر، آیِر، اَلُوو ( در برخی مناطق خراسان ) و… می گویند. آتیش که تلفظ آتش در لهجه تهرانی و برخی لهجه های دیگر است نیز در زبان پهلوی آدیشت یا آتیشت و پس تر در فارسی دری آذیش بوده است. [نیازمند منبع]در فارسی تاجیکستان نیز به آن ''اُتش'' ( ( otas̆ ) ) و در کردی آور و آگر ( به کردی: ئاور و ئاگر ) و در زبان ترکی به آن اُت گفته می شود.
چیرگی بر آتش:چیرگی بر آتش یکی از نقاط عطف زندگی انسان بود که به مجموعه ای از تحولات انقلابی در زندگی آنان و تمایز آن ها از دیگر انسان سایان منجر شد. ساخت آتش به منظور گرما، پخت غذا و حفاظت صورت گرفت. پخت غذا باعث شد تا هضم و جویدن غذاها ساده تر شده و مقدار انرژی قابل دریافت از مواد غذایی افزایش بیابد که خود میزان زمانی را که انسان صرف پیدا کردن غذا می کرد، کاهش می داد. تعیین زمان دقیق تسلط انسان بر آتش کار ساده ای نیست. شواهدی از بر پا شدن آتش در بیش از یک تا یک و نیم میلیون سال پیش در آفریقای جنوبی و حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار سال پیش در بین النهرین ( خاور میانه ) وجود دارد اما با توجه به روباز بودن این مناطق ممکن است این آتش ها محصول صاعقه و نه ساخت انسان باشند. در سال ۲۰۱۲ بقایای آتشی که حدود یک میلیون سال پیش افروخته شده بود یافته شد. این آتش در غار واندرورک در آفریقای جنوبی چیرگی گونه ای از انسان ها که به احتمال قوی انسان راست قامت ساخته شده بود. اما نخستین مدارک از وجود یک نظام پخت وپز غذا که شامل آتش، آتشدان و اجاق شود به حدود ۴۰۰ هزار سال پیش بازمی گردد. [۵]
آتش در اسطوره ها:در اساطیر باستان پرومتئوس آتش را از خدایان ربود و به انسان ها داد و به همین دلیل عقوبت سنگینی را به جان خرید تا آن جا که هر روز عقابی جگر او را می خورد. آتش نزد ملت های متمدن جهان باستان دارای ارج و احترام بسیار بوده است. در نزد هندوان پروردگار آتش آگنی نام داشت، یونانیان خدایگان آتش را �هستیا� ( Hestia ) الههٔ خانه و کاشانه می دانستند و رومیان، از آتش مقدس �وستا� ( Vesta ) به کمک باکره های وستایی در آرامگاهش در فوروم نگهبانی می کردند و چینیان، خدای آتش را �تسئووانگ� ( Tsao Wang ) می خواندند. ایزد آذر نیز در میان ایرانیان ستوده بود.
یهودیان به آتش توجهی ویژه دارند، زیرا که در باور ایشان ده فرمان با آتش فروفرستاده شد و یهوه خدای ایشان در کوه طور به مانند آتش به چشم موسی دیده شد. در تعبیر ایشان زبانه آتش زبان یهوه است. در بسیاری از ادیان و فرهنگ هایی که در آن ها قربانی کردن از جمله آیین های اصلی بوده، آتش نماد پاکی، پالایندگی یا ربوبیت است. البته در آیین مسیحیت آتش دوزخ از دیرباز در مقابل نور خدا و آسمان ها قرار داشته است. در قرآن از آتش جهنم و عذاب آتش یاد شده است و شیطان و جن از آتش بدون دود آفریده شده است.
آتش در ایران باستان:آتش یکی از عناصر چهارگانه ی مقدس در ایران باستان و در آیین مزدیسنی محسوب می شود که با آیین و مراسم خاصی در آتشکده ها از آن نگهداری می شده است. بنا بر روایاتی ( شاهنامه و سایر منابع ) هوشنگ از پادشاهان پیشدادی روزی در کوهستان ناگهان چشمش به ماری سیاه افتاد و پاره سنگی به سمت او پرتاب کرد. از برخورد آن با سنگی دیگر جرقه برجهید و آتش برافروخته شد. هوشنگ به همراهانش گفت که این جرقه فروغی ایزدی است و باید از آن پرستاری کرد. در فرهنگ ایران باستان آتش مردمان پاک را نمی سوزاند و داوری با آتش ( ور ) برای سنجش راست از دروغ از همین باور سرچشمه می گیرد. چنان که در داستان سیاوش برای آزمون پاکی، او می بایست از آتش می گذشت. هرودوت می نویسد که: ایرانیان به آتش به چشم یک ایزد می نگرند و هرگز آن را آلوده نمی کنند. حضور آتشدان در سنگ نگاره های آرامگاه داریوش و در نگاره های تخت جمشید و بر روی سکه ها نشان دهندهٔ نقش این عنصر در ایران باستان است. [
آتش در دین زرتشت:ایرانیان به چهار آخشیج ( عنصر ) آب، باد، خاک و آتش توجه بسیار داشتند و آن ها را می ستودند. در این میان آتش بیش از سه دیگر این آخشیج ها در میان ایرانیان جای داشت، از اینرو دیگر ملت ها گمان برده اند که خدای اینان آتش است. فردوسی در شاهنامه دربارهٔ باورمندی ایرانیان باستان به آتش چنین می گوید:
نیا را همی بود آیین و کیش پرستیدن ایزدی بود پیش
نگویی که آتش پرستان بُدند پرستندهٔ پاک یزدان بُدند
بدان گَه بُدی آتش خوبرنگ چو مر تازیان راست محراب سنگ
انواع آتش:ه باور ایرانیان باستان انواع آتش بر ۷ نوع است:
آتش عادی - که از سوختن انواع هیزم به وجود می آید و تولیدکننده نور و گرما و دود به صورت متداول خود است.
آتش مقدس - که از سوختن چوب های خوشبو و مقدس تولید می گردد و از هر گونه آلودگی حتی تنفس انسان های همجوار مصون است. این آتش نباید هرگز خاموش شود.
آتش ناپاک - که از سوختن انواع زباله ها و فضولات و اجساد تولید می شود.
آتش سبز - که در درون گیاهان به سوخت و ساز نباتی مشغول است. پس از مرگ گیاه ( گیاه خشک ) قابلیت سوختن همچنان در گیاه باقی است.
آتش درون - که در درون موجودات زنده وجود دارد. ایشان را زنده نگه می دارد و موجب گرمای تن موجودات زنده است.
آتش شیمیایی - که از فعل و انفعالات شیمیایی به وجود می آید و سوخت آن را ماده ای شیمیایی تشکیل می دهد.
آتش اتم - که در نهاد هر ماده نهان است و همچنین به آتش خورشید نیز اشاره ای دارد.
آتش آبی - که به نشانه ی آتش یخی دوستی چند عنصر.
منابع: لغتنامه دهخدا، تش بایگانی شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine این واژه در بسیاری گویش ها هم به جای آتش یا آتیش به کار می رود.
Verheest, Frank ( 2000 ) . "Plasmas as the fourth state of matter". Waves in Dusty Space Plasmas. Norwell MA: Kluwer Academic. p. 1. ISBN 0 - 7923 - 6232 - 2.
Stern, David P. "The Exploration of the Earth's Magnetosphere". Retrieved 28 May 2012.
M. Boyce. �ĀTAŠ�. ENCYCLOP�DIA IRANICA.
کاربرد آتش برای پخت غذا رادیو زمانه، مت کاپلان۷ برگردان از مقاله ای در نیچر Million - year - old ash hints at origins of cooking

( از رنگ گل تا رنج خار، دکتر قدمعلی سرامی، ۱۳۸۳، ص ۶۷. )