خیابان

بنابراین �خیابان� در دوره ساسانی وجود داشته و ربطی به مشگین شهر ( که نام آن �خیاو� بعدها شناخته شد ) ندارد.
ریشه اوستایی:
در واژه نامه بارثولومه ( Altiranisches W�rterbuch, 1904 ) ترکیب اوستایی xᵛaiiō - panthā ( راه پهن ) آمده که با واژه ی پهلوی و سپس فارسی �خیابان� تطابق دارد.
این یعنی ریشه این واژه دست کم به ۲۵۰۰ سال پیش بازمی گردد.
ورود به فارسی دری:
در تاریخ بیهقی ( قرن ۵ هجری ) �خیابان� به صورت صریح به کار رفته:
> �چون بامداد شد به خیابان درآمد. �
این یعنی این واژه صدها سال پیش از �خیاو� در متون فارسی ثبت شده است.
- - -
۲. ردّ ادعای �خیاو / خیاوی�
نام خیاو ( مشگین شهر ) در منابع جغرافیایی اسلامی ( مثل یاقوت حموی، معجم البلدان ) به همین صورت آمده، اما این نام به معنی �شهر� یا �محله� است، نه �راه�.
هیچ یک از متون پیشااسلامی و سده های نخستین اسلامی نشان نمی دهد که �خیابان� از �خیاو� مشتق شده باشد.
ارتباط دادن آن به �محله ای در تبریز� که بعدها چراغانی شده، یک داستان عامیانه ( folk etymology ) است که هیچ ارزش زبان شناسی و تاریخی ندارد.
- - -
۳. مقایسه با زبان های هم خانواده
سانسکریت pathaḥ / panthāḥ = راه.
اوستایی panthā - = راه.
فارسی باستان pathi = راه.
اینها نشان می دهد که �خیابان� بخشی از خانواده ی واژه های هندواروپایی باستان برای �راه� است.
در حالی که در ترکی برای �راه� واژه های کهن مستقل داریم: یول ( yol ) ، تَرِک / تَرِگ ( terik ) .
پس �خیابان� از نظر ریشه شناسی هیچ ارتباطی با ترکی ندارد.
- - -
۴. جمع بندی
�خیابان� از xēvādan / xēvāthān پهلوی ← از xᵛaiiō - panthā اوستایی.
هم ریشه با سانسکریت pathaḥ و فارسی باستان pathi.
این واژه دست کم از دوره ساسانی در متون وجود داشته و در متون کلاسیک فارسی ( بیهقی، فردوسی، نظامی و … ) بارها آمده است.
نسبت دادن آن به �خیاو / مشگین شهر� و �محله ای در تبریز� یک تحریف نوظهور و غیرعلمی است که هیچ منبع تاریخی یا زبان شناسی معتبر ندارد.
- - -
📚 منابع اصلی:
Bartholomae, C. Altiranisches W�rterbuch. Strassburg, 1904.
MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary. Oxford, 1971.
Kent, R. G. Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon. American Oriental Society, 1953.
Monier - Williams, M. A Sanskrit - English Dictionary. Oxford, 1899.
بیهقی، تاریخ بیهقی.
- - -

برگرفته از صورت پهلوی: xēvādan / xēvāthān / xēbān.
- - -
۲. فارسی میانه ( پهلوی )
در متون پهلوی: xēvādan / xēvāthān / xēbān = راه، گذرگاه، جاده.
تغییر آوایی طبیعی آن → �خیابان� در فارسی نو.
📖 MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary. Oxford, 1971.
- - -
۳. اوستایی
ریشه در اوستایی: xᵛaiia - / xᵛā - / xᵛī - = پهن، گسترده.
پسوند: - panthā / - patha = راه ( ← *path - در هندواروپایی ) .
ترکیب: xᵛaiiō - panthā = �راه پهن / گذرگاه گسترده�.
📖 Bartholomae, Christian. Altiranisches W�rterbuch. Strassburg, 1904.
📖 Kent, R. G. Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon. American Oriental Society, 1953.
- - -
۴. سانسکریت
panthāḥ / pathaḥ = راه، مسیر.
kṣema / kṣēma = آرام، امن، گسترده.
ترکیب: kṣēma - patha = راه امن/پهن و آرام ( از نظر معنایی با خیابان مقایسه پذیر ) .
📖 Monier - Williams, M. A Sanskrit - English Dictionary. Oxford, 1899.
📖 Mayrhofer, M. Kurzgefasstes etymologisches W�rterbuch des Altindischen. Heidelberg, 1956–1980.
- - -
جمع بندی
�خیابان� در فارسی نو ← از xēvādan / xēvāthān ( پهلوی ) ← از ترکیب اوستایی xᵛaiiō - panthā ( راه پهن ) .
هم ریشه با سانسکریت patha و ترکیباتی مانند kṣēma - patha.
- - -
📚 منابع گسترده و معتبر
فرهنگ ها و دستور زبان های اوستایی و فارسی میانه
1. Bartholomae, Christian. Altiranisches W�rterbuch. Strassburg, 1904.
2. MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary. Oxford, 1971.
3. Hoffmann, Karl. Aufs�tze zur Indoiranistik. Wiesbaden, 1975–1976.
4. Henning, W. B. Selected Papers. Acta Iranica, Leiden, 1977.
5. Humbach, Helmut. The Gathas of Zarathustra. Heidelberg, 1959.
6. Skj�rv�, Prods Oktor. Introduction to Zoroastrianism and the Avestan Language. Harvard, 2003.
7. Nyberg, H. S. A Manual of Pahlavi. Wiesbaden, 1974.
8. Tavadia, Jehangir C. Die mittelpersische Sprache und Literatur. Leipzig, 1956.
فرهنگ ها و دستور زبان های سانسکریت
9. Monier - Williams, M. A Sanskrit - English Dictionary. Oxford, 1899.
10. Mayrhofer, Manfred. Kurzgefasstes etymologisches W�rterbuch des Altindischen. Heidelberg, 1956–1980.
11. B�htlingk, Otto. Sanskrit - W�rterbuch in k�rzerer Fassung. Petersburg, 1879–1889.
12. Whitney, William Dwight. Sanskrit Grammar. Cambridge, MA, 1889.
هندواروپایی تطبیقی
13. Pokorny, Julius. Indogermanisches etymologisches W�rterbuch. Bern, 1959.
14. Beekes, Robert. Comparative Indo - European Linguistics. Amsterdam, 1995.
15. Mallory, J. P. & Adams, D. Q. The Oxford Introduction to Proto - Indo - European and the Proto - Indo - European World. Oxford, 2006.
- - -

می باشد که به زبان اَرماییلیگ ( عربی ) و قرآن نیز راه یافته است و در سوره حمد دیده می شود ( صراط ) و شاید واژه انگلیسی Street هم از سرَت ایرانیان ریشه گرفته باشد، برخی می کوشند تا زبان را ابزاری برای کیستی تراشی دروغین برای ایرانیانی بسازند که در آذربایجان و . . . زندگی می کنند و زبان مادری راستینشان دستخوش یورش و یازش مغولان چنگیزی و تیموری گشته است. نه گوزَل! خی او نام پیشین مشکین شهر هم یک نام پهلوی است و خ یا خی همان خوب و خوش است و او همان آب است که از آذربایجان تا سیستان و بلوچستان کاربری دارد. خی او دارای چیم خوشآب می باشد، دارای آب خوب و گوارا. او یا همان آب را در نام سرو در نزدیکی خوی تا سراوان در سیستان و بلوچستان می توان دید و واژه پهلوی و ایرانی است.

ان محله اسفالت و چراغ کشی شد منبعد هر محله ای که اسفالت و چراغانی می شد خیاوان می گفتند و به صورت خیابان وارد فارسی شده است

زبان های ترکی�در چند مرحله بر�زبان فارسی�تأثیر گذاشته است. نخستین تأثیر زبان ترکی بر پارسی، در زمان حضور سربازان تُرک در ارتش�سامانیان�روی داد. پس از آن، در زمان فرمان روایی�غزنویان، �سلجوقیان�و پس از�حملهٔ مغول، تعداد بیشتری�وام واژهٔ�ترکی به زبان فارسی راه یافت؛ اما بیشترین راه یابی واژه های ترکی به زبان فارسی در زمان فرمانروایی�صفویان، که ترکمانان�قزلباش�در تأسیس آن نقش اساسی داشتند، و�قاجاریان�بر ایران بود.
• منابع ها. تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. اول و دوم، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۴
• تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. سوم، انتشارات بدیهه، ۱۳۷۴
• حسن بیگ روملو، �احسن التواریخ� ( ۲ جلد ) ، به تصحیح�عبدالحسین نوایی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹. ( مصحح در پایان جلد اول شرح مفصل و سودمندی از فهرست لغات�ترکی�و�مغولی�رایج در متون فارسی از سده هفتم به بعد را نوشته است )
• فرهنگ فارسی، محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۵
• غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۸۶
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی، دیوید نیل مکنزی، ترجمه مهشید فخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹
در جواب به کسانی که فقط خودش رو گول می زنند و حرف های بدون سند و مدرک می زدند با این حرف خودتان خار و بی ارزش می کنید بس کنید هر کسی به من و خانواده من توهین حرمزاده بی ناموس بی رگ و ریشه سیم کش و جاکش و خودش و جد آبادش هست اگر توهین کند
جواب شما ها
👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇👇
▪️انسان کور را می توان درمان کرد اما نادان متعصب را هرگز. . . !
تعصب کور کورانه انسان بینا را کودن می کند. تعصب یک امر اشتباه است، حال فرقی نمی کند که این تعصب نسبت به دین، مذهب، نژاد، قوم، رنگ و حتی فردی باشد. تعصب، تعصب نام دارد. انسان متعصب برای مخفی کردن ضعف اجتماعی خود همواره در حال فرافکنی، تهمت، افترا، دروغ پردازی و جعل سازی نسبت به منتقدان خویش است.
غافل از اینکه برجسته ترین راه شناخت یک انسان بزرگ، اعتراف شجاعانه او به اشتباهات گذشته ی خویش است. از تعصب بپرهیزیم؛ تعصب، بیجا و بجا ندارد. تعصب، تعصب است. هر کس به وسعت تفکرش آزاد است. . . !
✍کریستوفر هیچنز

ادامه این فیلم در سال ۲۰۲۰ با عنوان خیابان ۲ اکران شد.
راوی یک راننده جوان و پریشان است که به طور مداوم رانندگی می کند تا گذشته تلخ خود را فراموش کند. یک شب وی به طور اتفاقی با پوجا آشنا شده و به او دل می بندد. پدر پوجا بخاطر مشکلات مالی او را به یک فاحشه خانه می فروشد که رئیس آنجا فردی بنام ماهارانی است. راوی به اتفاق دوستانش سعی می کنند تا پوجا را از چنگ ماهارانی نجات دهند ولی ماهارانی تمام آنها را یک به یک می کشد و راوی متوجه می شود که او همان کسی است که چند سال پیش خواهرش را کشته و…
• جایزه بهترین بازیگر نقش منفی از جشنواره فیلمفیر برای ساداشیو آمراپورکار

در طبقات الصوفیهء خواجه عبد اللّه انصاری، سال 481 �خدابان�یاد شده است:
�:که لیث پوشنجه ( ابو اللیث پوشنجی ) سید بود بزرگ عارف، پای برهنه رفتی. وی گفت:از پوشنگ بیامدم به هرات، به آن سبب ایدر بماندم که به خدابان می گذشتم بر گورستان. زنی به گوری نشسته بود می گفت:جان مادر، یگانهء مادر!به من از آن حال ببود…گور لیث پوشنجه به خدابان است. �
یاقوت حموی متوفی به سال 626 ق این کمله را با ضبط�خذابان آورده است: �خذابان بضم اوّله و بعد الالف باء موحده و آخره نون، من نواحی هراة. �
�خدابان�قرن پنجم و�خذابان�قرن هفتم هجری �خیابان� در طبقات الصوفیهء خواجه عبد اللّه انصاری و نفحات الانس جامی است
�شیخ الاسلام گفت که لیث فوشنجی بزرگ بوده و پای برهنه رفتی. وی گفته که از پوشنگ به هرات آمدم به آن سبب آنجا بماندم که به خیابان می گذشتم به گورستانی. زنی به گوری نشسته بودی. گفت:جان مادر و یگانهء مادر!از آن مرا حالی پیدا شد…قبر لیث فوشنجی به خیابان است. �