به طور خلاصه، ختن ولایتی بوده که در بیابان های اطراف آن، آهوی مشگ دار فراوان پیدا می شده؛
بنابراین معنای بیت �همانا که در فارس انشا من، چو مشگست بی قیمت اندر ختن� از �بوستان سعدی� این است:
همان طور که درختن شاید به سبب فراوانی آهوهای مشگ دار مشگ بی قیمت باشد، به سبب غنی بودن ادبیات فارسی نیز انشا من آن قدرها هم شاهکار نیست.
... [مشاهده متن کامل]
بنابراین معنای بیت �همانا که در فارس انشا من، چو مشگست بی قیمت اندر ختن� از �بوستان سعدی� این است:
همان طور که درختن شاید به سبب فراوانی آهوهای مشگ دار مشگ بی قیمت باشد، به سبب غنی بودن ادبیات فارسی نیز انشا من آن قدرها هم شاهکار نیست.
... [مشاهده متن کامل]
رشته پیامها درباره یِ نشانه مصدریِ " - ختَن" :
پیامِ شماره 2:
اکنون به گروه دیگری از ریشه ها می پردازیم که دارایِ صفت مفعولی - گذشته یِ انجامیده به " - ختَ:xta - " هستند.
آن دسته از ریشه هایِ اوستایی که به " - ک : k - " می انجامند، دارایِ کُنونه یِ انجامیده به " - چَ:ča یا - چ: č " و صفت مفعولی - گذشته یِ پایان یافته با " - ختَ: - xta" هستند. از همین رو، آنها را در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی با نشانه یِ مصدری " - ختَن: xtan - " می شناسیم.
... [مشاهده متن کامل]
نکته1:در زبانِ پارسیِ کُنونی همگیِ کارواژه هایی که از ریشه هایِ اوستاییِ انجامیده به " - ک" برآمده اند، با بُنهای کُنونی " - ز" و صفتهایِ مفعولی - گذشته یِ " - خته" پایان می یابند ( به نمونه هایِ پایین بنگرید ) .
نکته 2: فراموش نکنید که ( بنابر پسگشتِ 1 ) گاه یک ریشه در زبانِ اوستایی دارایِ چندین کُنونه ( =بُن کنونی ) است و ما آنی را برمی گزینیم که به پیامِ ما و پیوستگیِ زبانهای اوستایی - پارسی میانه - کُنونی پیوند دارد. )
من در اینجا نمونه هایی می آورم تا خواننده اندریافتِ درستی از پیوستگیِ زبانهای ایرانیِ کهن ( اوستایی - پارسی ) داشته باشد:
1 - ریشه اوستایی: وَک:vak/ کُنونه : اوچ:uč / مفعولی - گذشته = اوختَ:uxta، وَختَ:vaxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - ُ کُنونی = واختن با بُن کنونیِ " واز "، آواختن ( = آ. واختن/آ. واز ) ، نواختن ( =نِ. واختن/نِ. واز ) ، و. . . ؛
( از آنجایی که ریشه یِ اوستاییِ " وَک:vak" با ریشه اوستایی " اَئوک:aok" که صفت مفعولی - گذشته یِ آن " اوختَ:uxta" بوده است، پیوند دارد، کُنونه یِ آن هم به ریختِ " اوچ:uč" و هم " وَچ:vač/وَچَ: vača " بازآمدنی است. در اینجا دگرگونیِ آواییِ " وَ:va" و " او:u، ao " رُخ داده است که در زبانهایِ آریایی ( اوستایی، پارسی ) فراگیر بوده است. )
2 - ریشه اوستایی : پَک:pak/ کُنونه : پَچَ:pača/ مفعولی - گذشته: پَختَ:paxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : پختن با بُن کُنونی " پَز "، پزآفتن - پزآم و. . . ؛
3 - ریشه اوستایی : موک:muk/ کُنونه: موچَ:muča/ مفعولی - گذشته : موختَ:muxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : موختن با بُن کُنونی " موز " ، فَرموختن ( فر. موختن/فر. موز ) ، پدموختن ( پد. موختن/پد. موز ) آموختن ( آ. موختن/آ. موز ) ، هم موختن ( هم. موختن/هم موز ) ، مُختار ( =موخت. ار ) و. . . ؛
4 - ریشه اوستایی: هَک:hak /کُنونه : هَچَ:hača/ مفعولی - گذشته: هَختَ:haxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : هاختن با بُن کُنونی " هاز " و. . . ؛
5 - ریشه اوستایی : سَئوک:saok/ کُنونه : سَئوچَ:saoča/ مفعولی - گذشته: سوختَ:suxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : سوختن با بُن کُنونی " سوز" و. . . ؛
6 - ریشه اوستایی: رَئوک:raok/ کُنونه: رئوچَ:raoča/ مفعولی - گذشته: روختَ:ruxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : روختن با بُن کُنونی " روز" ، افروختن ( =اف. روختن/اف. روز ) و. . . ؛
7 - ریشه اوستایی: رئیک:raek/ کُنونه: رئیچَ:raeča/ مفعولی - گذشته : ریختَ:rixta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : "ریختن" با بُن کنونی " ریز " و. . . ؛
8 - ریشه اوستایی : تَک:tak / کُنونه : تَچَ:tača/ مفعولی - گذشته : تَختَ:taxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی :
پارسیِ میانه - پهلوی:"تَختَن/تَچیتَن" و سببیِ آن " تَچینیتَن "و سپس "تختَن، تَزیدن" با بُن کنونیِ " تَز"/ تاختن با بُن کنونی " تاز" و. . . ؛
9 - ریشه اوستایی: سَک:sak/کُنونه: سَچَ:sača/ مفعولی - گذشته : سَختَ:saxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : "ساختن" با بُن کنونی "ساز" و. . . ؛
10 - ریشه اوستایی: وَرک:varək/کُنونه:وَرچَ:varəča/مفعولی - گذشته: . . . ؛
و . . . .
نکته3: چنانکه از نمونه ها دیده می شود، در گذرِ زمان از اوستایی به پارسیِ نوین دگرگونیِ آواییِ " چ/ز" در کُنونه ها ( بُنهای کُنونی ) رُخ داده است.
نکته 4: ما در نمونه هایِ بالا روشِ " ساخت" را بکارگیری کردیم که زبانشناسان نیز از آن بهره می گیرند.
نکته 5: گروهِ دیگری از ریشه هایِ اوستایی که به " - گ:g - " می انجامند و به ریختِ " - َ نگ : ang - " نیستند و دارایِ مفعولی - گذشته " - ختَ:xta - " هستند در پیامِ پسین ( =پیام شماره 3 ) در آینده بررسی خواهند شد.
پسگشتها:
1 - فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن ( کریستین بارتولومه )
( نمونه هایی از آنها را می توان در وانگاره ( =تصویر ) هایِ زیر دید. )
پیامِ شماره 2:
اکنون به گروه دیگری از ریشه ها می پردازیم که دارایِ صفت مفعولی - گذشته یِ انجامیده به " - ختَ:xta - " هستند.
آن دسته از ریشه هایِ اوستایی که به " - ک : k - " می انجامند، دارایِ کُنونه یِ انجامیده به " - چَ:ča یا - چ: č " و صفت مفعولی - گذشته یِ پایان یافته با " - ختَ: - xta" هستند. از همین رو، آنها را در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی با نشانه یِ مصدری " - ختَن: xtan - " می شناسیم.
... [مشاهده متن کامل]
نکته1:در زبانِ پارسیِ کُنونی همگیِ کارواژه هایی که از ریشه هایِ اوستاییِ انجامیده به " - ک" برآمده اند، با بُنهای کُنونی " - ز" و صفتهایِ مفعولی - گذشته یِ " - خته" پایان می یابند ( به نمونه هایِ پایین بنگرید ) .
نکته 2: فراموش نکنید که ( بنابر پسگشتِ 1 ) گاه یک ریشه در زبانِ اوستایی دارایِ چندین کُنونه ( =بُن کنونی ) است و ما آنی را برمی گزینیم که به پیامِ ما و پیوستگیِ زبانهای اوستایی - پارسی میانه - کُنونی پیوند دارد. )
من در اینجا نمونه هایی می آورم تا خواننده اندریافتِ درستی از پیوستگیِ زبانهای ایرانیِ کهن ( اوستایی - پارسی ) داشته باشد:
1 - ریشه اوستایی: وَک:vak/ کُنونه : اوچ:uč / مفعولی - گذشته = اوختَ:uxta، وَختَ:vaxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - ُ کُنونی = واختن با بُن کنونیِ " واز "، آواختن ( = آ. واختن/آ. واز ) ، نواختن ( =نِ. واختن/نِ. واز ) ، و. . . ؛
( از آنجایی که ریشه یِ اوستاییِ " وَک:vak" با ریشه اوستایی " اَئوک:aok" که صفت مفعولی - گذشته یِ آن " اوختَ:uxta" بوده است، پیوند دارد، کُنونه یِ آن هم به ریختِ " اوچ:uč" و هم " وَچ:vač/وَچَ: vača " بازآمدنی است. در اینجا دگرگونیِ آواییِ " وَ:va" و " او:u، ao " رُخ داده است که در زبانهایِ آریایی ( اوستایی، پارسی ) فراگیر بوده است. )
2 - ریشه اوستایی : پَک:pak/ کُنونه : پَچَ:pača/ مفعولی - گذشته: پَختَ:paxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : پختن با بُن کُنونی " پَز "، پزآفتن - پزآم و. . . ؛
3 - ریشه اوستایی : موک:muk/ کُنونه: موچَ:muča/ مفعولی - گذشته : موختَ:muxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : موختن با بُن کُنونی " موز " ، فَرموختن ( فر. موختن/فر. موز ) ، پدموختن ( پد. موختن/پد. موز ) آموختن ( آ. موختن/آ. موز ) ، هم موختن ( هم. موختن/هم موز ) ، مُختار ( =موخت. ار ) و. . . ؛
4 - ریشه اوستایی: هَک:hak /کُنونه : هَچَ:hača/ مفعولی - گذشته: هَختَ:haxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : هاختن با بُن کُنونی " هاز " و. . . ؛
5 - ریشه اوستایی : سَئوک:saok/ کُنونه : سَئوچَ:saoča/ مفعولی - گذشته: سوختَ:suxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : سوختن با بُن کُنونی " سوز" و. . . ؛
6 - ریشه اوستایی: رَئوک:raok/ کُنونه: رئوچَ:raoča/ مفعولی - گذشته: روختَ:ruxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : روختن با بُن کُنونی " روز" ، افروختن ( =اف. روختن/اف. روز ) و. . . ؛
7 - ریشه اوستایی: رئیک:raek/ کُنونه: رئیچَ:raeča/ مفعولی - گذشته : ریختَ:rixta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : "ریختن" با بُن کنونی " ریز " و. . . ؛
8 - ریشه اوستایی : تَک:tak / کُنونه : تَچَ:tača/ مفعولی - گذشته : تَختَ:taxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی :
پارسیِ میانه - پهلوی:"تَختَن/تَچیتَن" و سببیِ آن " تَچینیتَن "و سپس "تختَن، تَزیدن" با بُن کنونیِ " تَز"/ تاختن با بُن کنونی " تاز" و. . . ؛
9 - ریشه اوستایی: سَک:sak/کُنونه: سَچَ:sača/ مفعولی - گذشته : سَختَ:saxta
واژگانِ خویشاوند در زبانِ پارسیِ میانه - کُنونی : "ساختن" با بُن کنونی "ساز" و. . . ؛
10 - ریشه اوستایی: وَرک:varək/کُنونه:وَرچَ:varəča/مفعولی - گذشته: . . . ؛
و . . . .
نکته3: چنانکه از نمونه ها دیده می شود، در گذرِ زمان از اوستایی به پارسیِ نوین دگرگونیِ آواییِ " چ/ز" در کُنونه ها ( بُنهای کُنونی ) رُخ داده است.
نکته 4: ما در نمونه هایِ بالا روشِ " ساخت" را بکارگیری کردیم که زبانشناسان نیز از آن بهره می گیرند.
نکته 5: گروهِ دیگری از ریشه هایِ اوستایی که به " - گ:g - " می انجامند و به ریختِ " - َ نگ : ang - " نیستند و دارایِ مفعولی - گذشته " - ختَ:xta - " هستند در پیامِ پسین ( =پیام شماره 3 ) در آینده بررسی خواهند شد.
پسگشتها:
1 - فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن ( کریستین بارتولومه )
( نمونه هایی از آنها را می توان در وانگاره ( =تصویر ) هایِ زیر دید. )
رشته پیامهایی درباره یِ نشانه یِ مصدریِ " - ختَن" :
( برایِ دیدنِ همگیِ پیامها به زیرواژه یِ " ختَن" یا " پیوستگی زبانهای اوستایی و پارسی" از همین تارنما مراجعه کنید. )
پیامِ شماره 1:
ریشه هایِ اوستاییِ پایان یافته با " - َ نگ : ang - " دارایِ کُنونه یِ انجامیده به " - َ نجَ:ənǰa/anǰa" و صفت مفعولی - گذشته انجامیده به " - ختَ:xta - " بوده اند.
... [مشاهده متن کامل]
1 - ریشه " هَنگ:hang" دارایِ کُنونه یِ " هَنجَ:hanǰa" و صفت مفعولی - گذشته یِ " هَختَ:haxta" بوده است.
ما در زبانِ پارسی واژه یِ " فرهنگ ( فر. هنگ ) " را داریم که از پیشوند " فر" به همراه ریشه " هنگ" ساخته شده است.
کارواژه یِ " فرهَختن/فرهنجیدن" با بُن کُنونی " فرهنج" را داشته ایم و داریم. ( کارواژه هایِ دیگری همچون : هَختن، آهَختن/آهنجیدن و. . . " هم هستند؛ "هَختن" به ریختِ " هیختن" نیز در زبانِ پارسی امده است. )
2 - ریشه اوستایی " درنگ:drang" دارایِ کُنونه " درنجَ:drənǰa" و صفت مفعولی - گذشته " درختَ:draxta" بوده است.
ما در زبانِ پارسی هم واژه یِ " درنگ" و هم واژه یِ " درنجیدن" را داریم.
3 - اکنون به واژه یِ " ایرنگ:erang" می پردازیم. ما واژگانِ " ایرَنگ، ایرنج، ایرَختن" را در زبانِ پارسیِ میانه داشته ایم. به روشنی، این واژگان ریختاری بمانند 1 و 2 در بالا دارند. پس برپایه گزینه هایِ 1و 2 به شیوه ساختنی درمی یابیم که
"ایرَنگ" ریشه بوده است؛ " ایرَنجَ:eranǰa" کُنونه یا همان بُن کُنونی بوده است که در زبانِ پارسیِ میانه به ریختِ " ایرَنج" درآمده و صفت مفعولی - گذشته یِ آن ( به ریختِ اوستایی ) " ایرَختَ:eraxta" بوده است؛از همین رو، کارواژه یِ " ایرَختن" را در زبانِ پارسیِ میانه داریم.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
کارواژه هایِ دیگری در زبانِ پارسیِ میانه بمانندِ
" آشیختَن" با بُن کُنونیِ " آشینج" ( پیشوندِ " آ " و ریشه " . . . " )
"ویشیختن/ویشینجیدن" با بُن کُنونیِ " ویشینج" ( پیشوندِ " وی" و ریشه " . . . " )
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ کُنونی: گُشیختن/گُشینجیدن با بُن کنونی گُشینج )
" پَشیختَن/پَشینجیدن" با بُن کُنونی " پَشینج" ( پیشوندِ " پ" و ریشه " . . . " )
" سَختن/سَنجیدن" با بُنِ کُنونی " سَنج" ( از ریشه " سَنگ" )
" نیهَختن/نیهیختن" با بُن کُنونی " نیهَنج" ( پیشوندِ " نی" و ریشه " هَنگ" ( گزینه 1 در بالا ) )
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ کُنونی: نِهَختن/نِهیختن با بُن کنونی نِهَنج )
ریختهایی بمانندِ گزینه هایِ 1 - 3 را دارند.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پسگشتها:
رویبرگهای 30 و 31 از نبیگ "فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
ستونهایِ 772 و 1745 از نبیگ " فرهنگنامه زبان ایرانی کهن" ( کریستین بارتولومه )
( برایِ دیدنِ همگیِ پیامها به زیرواژه یِ " ختَن" یا " پیوستگی زبانهای اوستایی و پارسی" از همین تارنما مراجعه کنید. )
پیامِ شماره 1:
ریشه هایِ اوستاییِ پایان یافته با " - َ نگ : ang - " دارایِ کُنونه یِ انجامیده به " - َ نجَ:ənǰa/anǰa" و صفت مفعولی - گذشته انجامیده به " - ختَ:xta - " بوده اند.
... [مشاهده متن کامل]
1 - ریشه " هَنگ:hang" دارایِ کُنونه یِ " هَنجَ:hanǰa" و صفت مفعولی - گذشته یِ " هَختَ:haxta" بوده است.
ما در زبانِ پارسی واژه یِ " فرهنگ ( فر. هنگ ) " را داریم که از پیشوند " فر" به همراه ریشه " هنگ" ساخته شده است.
کارواژه یِ " فرهَختن/فرهنجیدن" با بُن کُنونی " فرهنج" را داشته ایم و داریم. ( کارواژه هایِ دیگری همچون : هَختن، آهَختن/آهنجیدن و. . . " هم هستند؛ "هَختن" به ریختِ " هیختن" نیز در زبانِ پارسی امده است. )
2 - ریشه اوستایی " درنگ:drang" دارایِ کُنونه " درنجَ:drənǰa" و صفت مفعولی - گذشته " درختَ:draxta" بوده است.
ما در زبانِ پارسی هم واژه یِ " درنگ" و هم واژه یِ " درنجیدن" را داریم.
3 - اکنون به واژه یِ " ایرنگ:erang" می پردازیم. ما واژگانِ " ایرَنگ، ایرنج، ایرَختن" را در زبانِ پارسیِ میانه داشته ایم. به روشنی، این واژگان ریختاری بمانند 1 و 2 در بالا دارند. پس برپایه گزینه هایِ 1و 2 به شیوه ساختنی درمی یابیم که
"ایرَنگ" ریشه بوده است؛ " ایرَنجَ:eranǰa" کُنونه یا همان بُن کُنونی بوده است که در زبانِ پارسیِ میانه به ریختِ " ایرَنج" درآمده و صفت مفعولی - گذشته یِ آن ( به ریختِ اوستایی ) " ایرَختَ:eraxta" بوده است؛از همین رو، کارواژه یِ " ایرَختن" را در زبانِ پارسیِ میانه داریم.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
کارواژه هایِ دیگری در زبانِ پارسیِ میانه بمانندِ
" آشیختَن" با بُن کُنونیِ " آشینج" ( پیشوندِ " آ " و ریشه " . . . " )
"ویشیختن/ویشینجیدن" با بُن کُنونیِ " ویشینج" ( پیشوندِ " وی" و ریشه " . . . " )
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ کُنونی: گُشیختن/گُشینجیدن با بُن کنونی گُشینج )
" پَشیختَن/پَشینجیدن" با بُن کُنونی " پَشینج" ( پیشوندِ " پ" و ریشه " . . . " )
" سَختن/سَنجیدن" با بُنِ کُنونی " سَنج" ( از ریشه " سَنگ" )
" نیهَختن/نیهیختن" با بُن کُنونی " نیهَنج" ( پیشوندِ " نی" و ریشه " هَنگ" ( گزینه 1 در بالا ) )
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ کُنونی: نِهَختن/نِهیختن با بُن کنونی نِهَنج )
ریختهایی بمانندِ گزینه هایِ 1 - 3 را دارند.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پسگشتها:
رویبرگهای 30 و 31 از نبیگ "فرهنگنامه کوچک پهلوی" ( دیوید مک کنزی )
ستونهایِ 772 و 1745 از نبیگ " فرهنگنامه زبان ایرانی کهن" ( کریستین بارتولومه )
داماد
ختن خ با کسره و ت با فتحه به بندری خوابیدن
یعنی خوب مال توست
درقدیمطایفه ای بوده اندازختاییهاشهرزیبایی مادراستان آذربایجان غربی حومه مهاباد ساخته اند بعدازاینکه این شهربر اثرحوادثی که معلوم نیست ویران شد هم اکنون روستای به اسم خطایی ازآن باقیمانده است