sumer

با این حال برخی ار پژوهشگران همچون پیوتر میکالوسکی و گرد اشتاینر وجود یک زبان پیشافراتی یا یک زبان فرعی را به چالش می کشند. آن دو و برخی دیگر بر این باورند که زبان سومری متعلق به مردمانی شکارچی و ماهیگیر بوده که در هورها و ناحیهٔ ساحلی شرق شبه جزیرهٔ عربستان می زیستند و بخشی از فرهنگ دوجنبی عربی به شمار می رفتند. مدارک قابل اعتماد تاریخی مربوط به سال ها بعد است؛ هیچ چیزی در سومر یافت نشده که حاکی از زمانی پیش از اینمیباراگیسی ( حدوداً ۲۶ سده پیش از میلاد ) باشد. پروفسور یوریس زارینش بر این باور است که سومریان پیش از آنکه در پایان عصر یخبندان دچار سیل شوند در منطقه ای در شرق شبه جزیرهٔ عربستان کنار خلیج فارس امروزی می زیسته اند.
تمدن سومر در دورهٔ اوروک ( هزارهٔ ۴ پیش از میلاد ) شکل گرفت و در دورهٔ جمدت نصر و دورهٔ دودمانی اولیه ادامه یافت. در طول هزارهٔ سوم پیش از میلاد نوعی همزیستی نزدیک بین سومریان ( که زبانی تک خانواده داشتند ) و اکدی های سامی زبان ایجاد شد که منجر به دوزبانی شدن وسیع در این ناحیه گردید. تأثیر سومریان بر اکدی ها و برعکس در تمام بخش های زبانی مشهود است و می توان آن را از وام گیری واژگان تا همگرایی صرفی، نحوی و واج شناسی مشاهده کرد. از این روست که پژوهشگران سومریان و اکدی های هزارهٔ سوم پیش از میلاد را ناحیه همگرایی زبانی می نامند. سومریان در حدود سال ۲۲۷۰ پیش از میلاد توسط شاهان سامی زبان امپراتوری اکد مغلوب شدند اما زبان آن ها به عنوان زبانی مقدس ادامهٔ حیات داد. حاکمیت بومی سومریان بار دیگر به مدت یک سده در قالب سلسله سوم اور ( رنسانس سومریان ) در حدود سال های ۲۱۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد پدیدار شد اما زبان اکدی در آن دوران همچنان مورد استفاده قرار گرفت. شهر سومری اریدو در ساحل خلیج فارس نخستین شهر جهان بود که سه فرهنگ متفاوت در آن ترکیب شدند: کشاورزان عبیدی که در کلبه های آجری گلی می زیستند و از سامانهٔ آبیاری استفاده می کردند؛ چوپان های سامی نژاد که در چادرهای سیاه زندگی می کردند و گوسفند و بز می چراندند؛ و مردمان ماهیگیر که در مسکن های نی ساز در تالاب ها می زیستند و احتمالاً نیای سومریان بودند.
کشاورزیِ مبتنی بر آبیاری به همراه بازپرسازی سالانهٔ خاک و ذخیره سازی مازاد غذا در انبارهای غله باعث شد تا این مردم بر خلاف دیگر فرهنگ های نخستین که به زراعت گردشی می پرداختند، به حدی از پیشرفت دست یابند که پیش از آن متصور نبود. از سوی دیگر این حد از تراکم جمعیت به نیروی کار زیاد و تقسیم کار به هنرها و صنایع گوناگون نیاز داشت. در عین حال استفادهٔ بیش از حد از خاک باعث شوری خاک شد و بحران مالتوسی در طول زمان منجر به خالی شدن شهرها از سکنه گردید. این مسائل باعث شد تا این تمدن تحت الشعاع اکدی های میانرودان قرار گیرد.
همچنین سومر نخستین سامانهٔ نگارشی را ایجاد کردند که از مرحلهٔ پیشانگارشی در هزارهٔ ۴ پیش از میلاد به خط میخی در هزارهٔ ۳ پیش از میلاد رسید.