تعریف hegemony :
فرادستی، سلطه گری، سلطه، یا هژمونی ( به فرانسوی: h�g�monie ) مفهومی است برای توصیف و توضیحِ نفوذ و تسلط یک گروهِ اجتماعی بر گروهی دیگر، چنان که گروهِ مسلط ( فرادست ) درجه ای از رضایت گروهِ تحتِ سلطه ( فرودست ) را به دست می آورد و با �تسلط داشتن به دلیلِ زورِ صِرف� فرق دارد. هژمونی تسلط یا کنترل سیاسی ، اقتصادی یا نظامی یک دولت بر دیگران است در معنی کلی تر نفوذ و تسلط یک جمع یا نهاد بر یک جامعه.
... [مشاهده متن کامل]
به طور کلی این واژه به مفهوم تسلّط و برتری است که عبارت است از چیره دستی و نفوذ بیشتر در امور دیپلماسی و روابط دیپلماتیک بین دولت ها . برخی از پژوهشگران در حیطه ی نفوذ نظامی نیز این واژه را به کار برده اند، به طور کلی در گفتارهای سیاسی مختلف می تواند با معانی دیگری نیز ارائه شود.
ریشه یابی
هژمونی از واژه یونانی هجمونیا ( ἡγεμονία ) گرفته شده که به معنای سلطان یا تسلط بر دیگری است. یونانیان باستان از این اصطلاح برای نشان دادن تسلط سیاسی - نظامی یک شهر بر شهر دیگر استفاده می کردند. بین سده های هشتم و یکم پیش از میلاد دولت اسپارت بر اتحادیه پلوپونزی تسلط داشت.
در سطح بین المللی
هژمونی در روابط بین الملل که فرادستی، سلطه جویی، چیرگی خواهی، سیادت طلبی و استیلاخواهی هم گفته شده، به وجود یک قدرت بدون رقیب جهانی که هیچ منازعی در سطح جهان نداشته باشد، اطلاق می شود.
میان دولت ها همواره رقابتی برای اعمال قدرت در سطح جهان یا منطقه وجود دارد ، نمونه آن می تواند رقابت چین و ایالات متحده آمریکا برای افزایش نفوذ در جهان باشد.
پس از جنگ های جهانی اول و دوم، گروه جدیدی از دولت های فرادست ( مسلط ) شکل گرفت؛ این دولت ها عبارت بودند از: چین، فرانسه، اتحاد جماهیر شوروی، انگلیس و ایالات متحده؛ که تا کنون به عنوان کشورهای دارای حق وتو در سازمان ملل متحد حضور دارند. این کشور ها دارای بالاترین سطح فرادستی ( هژمونی ) در جهان می باشند.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پشت سر گذاشتن یک دورهٔ ده ساله فترت از سال ۲۰۰۱ میلادی و به دنبال حملات ۱۱ سپتامبر ایالات متحده آمریکا وارد سطحی بالاتر از فرادستی در جهان شده است. [نیازمند منبع]
مفهوم هژمونی در مارکسیسم
فرادستی اصطلاحی است که در نوشته های برخی از مارکسیست های سدهٔ بیستم ( به ویژه آنتونیو گرامشی ) به کار می رود. مراد از آن چیرگی مادی و معنوی یک طبقه بر طبقات دیگر است، چنان که در اصطلاح �سلطه جویی بورژوایی� به کار رفته است. تأکید این اصطلاح بر آن است که طبقهٔ مسلط نه تنها از نظر سیاسی و اقتصادی جامعه را زیر نظارت دارد، بلکه شیوهٔ خاص نگرش خویش به جهان و انسان و روابط اجتماعی را نیز چنان همه گیر می کند که به صورت �عقل سلیم� در می آید و آنانی که زیر تسلط هستند این نگرش را همچون پاره ای از �نظم طبیعی� جهان می پذیرند. آنچه از این بینش نتیجه می شود آن است که انقلاب نه تنها قدرت سیاسی و اقتصادی را از طبقه ای به طبقه ای دیگر می سپارد، بلکه از راه صورت های تازه ای از تجربه و آگاهی، می باید، �سلطه جویی� دیگری بیفزاید. این نظریه با دید آشنای مارکسیستی فرق دارد که کار اصلی را تغییر آیهٔ اقتصادی جامعه می داند و بر آن است که تغییر روبنا بازتابی از تغییر �زیربنا� است، بلکه از این دید، مبارزه برای �سلطه جویی� ( یعنی رهبری معنوی ) نخستین کار مهم است و حتی فاکتوری مهم برای هر تغییر بنیادی می باشد.
کارل مارکس معتقد است که مراد از هژمونی این است که طبقه حاکم می تواند بر آداب و رسوم و ارزش های نظام اجتماعی تاثیر بگذارد.
هژمونی از واژهٔ �هژمون� یونانی به معنای رئیس یا فرمانروا است و اشاره دارد به تسلط یا تفوّق کشوری بر کشورهای دیگر از طریق دیپلماسی یا تهدید به اطاعت یا پیروزی نظامی. با این حال این واژه اغلب به مفهوم مورد نظر �آنتونیو گرامشی� متفکّر مارکسیست و نویسندهٔ ایتالیایی به کار می رود که دلالت بر تسلّط و استیلای یک طبقه نه فقط از جنبه اقتصادی بلکه از همهٔ جنبه های اجتماعی، سیاسی و ایدئولوژیک دارد. به نظر �گرامشی�، سلطهٔ سرمایه داران تنها به وسیلهٔ فاکتورهای اقتصادی تأمین نمی شود. بلکه نیازمند قدرت سیاسی و نیز یک سیستم یا دستگاه عقیدتی یا ایدئولوژیک است که کارش فراهم کردن موجبات رضایت طبقه تحت سلطه می باشد. این دستگاه در جوامع سرمایه داری عبارتند از نهادهای جامعه مدنی مثل دولت، احزاب، کلیسا، مساجد، خانواده و حتی اتحادیه های کارگری. ثبات جوامع سرمایه داری نیز ناشی از سلطهٔ ایدئولوژیکی دستگاه حاکم بر طبقه کارگر است. �گرامشی� اعتقاد دارد که این سلطه نمی تواند کامل باشد، زیرا عقل سلیم که ناشی از تجربه نزدیک است، به طبقهٔ کارگر یک نوع آگاهی می بخشد که نقطهٔ مقابل آن، نوع آگاهی است که طبقهٔ سرمایه دار بر آن تحمیل می کند. به نظر �گرامشی� اگر این آگاهی انقلابی توسط روشنفکران تقویت شود به صورت یک نیروی کارآمد درمی آید. از نظر وی مبارزه طبقاتی تا حدود زیادی، کشمکش بین گروه های روشنفکری است که یکی در خدمت طبقه سرمایه دار و دیگری در خدمت طبقه کارگر است.
به عبارتی می توانیم بگوییم که هژمونی اصطلاحی است که �گرامشی� آن را باب کرده تا چگونگی سلطهٔ یک طبقه بر طبقهٔ دیگر را به وسیلهٔ آمیزه ای از وسائل سیاسی و ایدئولوژیکی وصف کند. با اینکه نیروی سیاسی ( جبر ) همواره دارای اهمیت است امّا نقش ایدئولوژی در تحصیل رضایت طبقات تحت سلطه حتی ممکن است از آن هم مهم تر باشد. موازنهٔ میان جبر و رضایت، از جامعه ای به جامعهٔ دیگر فرق می کند؛ به طوری که اهمیّت دوّمی در جوامع سرمایه داری بیش تر است.
از نظر �گرامشی� دولت ابزار اصلی نیروی جبر است ولی تحصیل رضایت از راه سلطهٔ ایدئولوژیک به وسیلهٔ سایر نهادها محقق می شود.
بنابراین هر چه قدرت جامعهٔ مدنی بیشتر باشد احتمال حصول سلطه با وسائل ایدئولوژیکی بیش تر است؛ و از طرفی نیز نامحتمل است که سلطه هرگز بتواند کامل باشد. به عنوان مثال در جامعهٔ سرمایه داری معاصر، طبقهٔ کارگر آگاهی دوگانه ای دارد که قسمتی از آن را ایدئولوژی طبقهٔ سرمایه دار تعیین می کند ولی قسمت دیگر آن انقلابی است و به وسیلهٔ تجاربی تعیین می شود که کارگران از جامعهٔ سرمایه داری دارند؛ و برای سرنگون کردن جامعهٔ سرمایه داری، کارگران باید نخست ایدئولوژی خود را که از آگاهی انقلابی شان سرچشمه می گیرد به حداکثر رسانند.