euphorbia

فرفیون، شیرشیرک یا شیرسگ ( نام علمی: Euphorbia ) نام یک سرده از تیره فرفیونیان است. فرفیون دارای شیره شیری رنگ و بسیار سمی است. در صورت تماس با پوست احتمال سرطان پوست بالاست. در صورت تماس با چشم باعث کوری و یا ضعف بینایی میشود.
نام گروهی بزرگ از گیاهان گلدار علفی یک ساله یا پایا ( چندساله ) و در برخی گونه ها به صورت درختچه و یا درخت است. این گیاهان در سراسر جهان به ویژه در جنوب و شرق آفریقا و ماداگاسکار و نیز در نواحی گرمسیری آسیا و آمریکا پراکنده اند. تاکنون در جهان، حدود ۲۴۰۰ گونه فرفیون شناسایی شده که بیش از ۸۰ گونه آن در بیشتر نقاط ایران دیده می شود. فرفیون کاربرد زینتی و دارویی دارد.
⬛ریشه شناسی
نام همگانی spurge از واژگان انگلیسی میانه /فرانسه قدیمی به نام espurge ( تصفیه کردن to purge ) مشتق می شود چنانکه شیره این گیاه بعنوان پاک کننده به کار می رفته است. نام گیاه شناسی اوفوربیا از اوفوربوس ، نام پزشک یونانی شاه ژوبای دوم از نومیدیای آفریقا مشتق شده است ( زادروز ۵۰تا۵۲ پیش از میلاد، درگذشته ۲۳ میلادی ) که با دختر کلوپاترا و انتونی ازدواج کرد . ژوبا نویسنده ای توانا در موضوعات گوناگون از جمله تاریخ طبیعی بود. اوفوربوس نوشته که یکی از فرفیونهای کاکتوس شکل که اکنون ( Euphorbia obtusifolia ssp. regis - jubae ) نامیده می شود به عنوان یک ملین قوی استفاده می شده است . در سال ۱۲ پیش از میلاد ژوبا این گیاه را به یاد پزشکش ، اوفوربوس نام نهاد همانطوری که سزار اگوستوس یک مجسمه از برادر اوفوربوس به نام آنتونیوس موزا که پزشک شخصی آگوستوس بود اختصاص داده بود. در سال ۱۷۵۳ کارل لینه گیاه شناس و طبقه بندی بیولوژی شناس ، نام اوفوربیا را برای همه ی نوابغ در افتخارات پزشکی تعیین کرد .
⬛نامگذاری
فرفیون گیاهی است از تیره فرفیون euphorbiaceae و از جنس فرفیون euphorbia که به افتخار پزشک یونانی euphorbus، که از شیرابه این گیاه برای معالجه یکی از پادشاهان روم استفاده کرد، نام گذاری شده است. نام علمی گونه درختچه ای ایران euphorbia larica است.
نام محلی گونه بومی ایران در بندرعباس و اطراف آن پِرِخ و پَره است. در منطقه تربت حیدریه به این گیاه "شیروک" گفته میشود.
⬛ویژگی ها
ظاهر
بلندی فرفیون در گونه های مختلف معمولاً از حدود ۳۰ سانتی متر تا ۶ متر است و در برخی گونه های درختی به ۲۰ یا ۲۵ متر هم می رسد. ساقه برخی از گونه های این گیاه گوشتی و در بعضی گونه های دیگر خزنده، ایستاده یا منشعب است.
برگهای آن بسته به گونه، باریک، دراز یا تخم مرغی و بیضی شکل است. برخی گونه ها برگ ندارند و در برخی دیگر، برگها به خار تبدیل شده اند. گلهای فرفیون کاسبرگ و گلبرگ ندارند. آن ها متراکم اند و در گل آذینی به نام سیاتوم جای دارند. در وسط هر گل آذین یک گل ماده با تخمدان سه خانه ( بَرچه ) قرار دارد که هرکدام یک پرچم دارند، فراگرفته است. مجموعه گلهای نر و ماده در ساختاری برگ مانند و فنجانی شکل به نام گَریبانه قرار گرفته اند. در لبه بالایی گریبانه ۵ دندانه دیده می شود که یک یا چند غده به آن چسبیده است. شکل و اندازه غده ها در گونه های مختلف متفاوت است. در قاعده هر سیاتوم دو بَرگک وجود دارد. میوه فرفیون به شکل کپسول است و درون آن 3 دانه دیده می شود.
⬛شیرابه
در اندامهای رویشی انواع مختلف این گیاه مانند ساقه و شاخه ها مجراهایی وجود دارد که شیرابه ای سفیدرنگ، سمی و تلخ ترشح می کند. این شیرابه آلکالوئیدهای متعدد دارد، محرک و خطرناک است و در داروسازی مصرف می شود.
⬛کاربرد
برای ساخت داروی طب سنتی جامع رضا مورد استفاده قرار میگیرد ( meraj ) بخشهای گوناگون گیاه خاصیت دارویی و اثر مُسهِلی شدید دارند و در صنعت داروسازی به کار می روند. برخی از گونه های فرفیون مانند بِنتِ قُنسول زینتی است و از برخی دیگر برای درست کردن پرچین استفاده می کنند.