لغت نامه دهخدا
لغتنامه دهخدا
لغت نامه بزرگ دهخدا شامل شرح و معنی واژگان آثار ادبی و تاریخی زبان فارسی است. این لغت نامه، بزرگ ترین و مهم ترین اثر دهخدا است، که بیش از ۴۰ سال از عمر او، صرف آن شد. لغتنامه دهخدا، معانی، تفاسیر، و شروح تاریخی چندی از واژه های عربی را نیز داراست. لغت نامه بزرگ دهخدا شامل بخش بزرگی از واژگان ادبی زبان فارسی، با معنای دقیق، و اشعار و اطلاعاتی دربارهٔ آنهاست. با این وجود، این لغتنامه فاقد بخش اعظم واژگان علمی و صنعتی فارسی است که بیشتر در دهه های پس از تألیف این لغتنامه به حوزه زبان فارسی وارد شدند، منابع بسیاری در دنیای مجازی از این لغت نامه استفاده می کنند. این کتاب اکنون در ۲۶٬۴۷۵ صفحهٔ سه ستونی، به قطع رحلی، با تعداد شش هزار دوره، در دسترس علاقه مندان است. حدود نیمی از کتاب را لغات با معنی و شاهد و نیم دیگر آن اعلام تاریخی و جغرافیایی است. این اثر حاوی کلیه لغات فرهنگهای خطی و چاپی فارسی است و در نقل آنها بسیاری از غلط های گذشتگان تصحیح شده است و بسیاری از لغات ترکی، مغولی، هندی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، روسی و دیگر زبان های متداول در زبان فارسی نیز در این فرهنگ آمده است. برای صحیح خوانده شدن لغات در جلوی هر کلمه حروف حرکت دار به کار رفته است. علاوه بر این مزایا، یک دوره مفصل دستور زبان فارسی نیز در لغت نامه آمده است.
علی اکبر دهخدا
علی اکبر دهخدا در سال ۱۲۵۷ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. اگرچه اصلیت او قزوینی بود، اما پدرش خان باباخان که از ملاکان متوسط قزوین بود، پیش از زاده شدن وی از قزوین خارج شده و در تهران اقامت گزیده بود. هنگامی که او ده ساله بود پدرش در بروجرد فوت کرد. در آن زمان غلامحسین بروجردی که از دوستان خانوادگی آن ها بود کار تدریس دهخدا را آغاز کرد و دهخدا تحصیلات قدیمی را نزد او آموخت. در زمان گشایش مدرسه علوم سیاسی وابسته به وزارت امور خارجه در سال ۱۲۷۸ شمسی، دهخدا در آزمون ورودی مدرسه شرکت کرد و در آن جا مشغول تحصیل شد و چهار سال بعد جزء اولین فارغ التحصیلان مدرسه سیاسی بود. طی این دوره با مبانی علوم جدید و زبان فرانسوی آشنا شد. معلم ادبیات فارسی آن مدرسه محمدحسین فروغی بود و گاه تدریس ادبیات کلاس را به عهده دهخدا می گذاشت. چون منزل پدری دهخدا در جوار منزل حاج شیخ هادی نجم آبادی بود، دهخدا از این موقعیت استفاده می کرد و از محضر او بهره می گرفت.
لغت نامه
فرهنگ لغت، لغت نامه یا فرهنگنامه کتابی است که در آن معانی واژه های یک زبان معین با توضیحات مربوط به ریشه شان، تلفظ شان، یا اطلاعات دیگر مربوط به آنها به ترتیب حروف الفبای همان زبان گردآوری می شوند. واژه نامه به فهرست واژه هایی در در انتهای کتاب ها می آیند گفته می شود که معادل واژه glossary در زبان انگلیسی است.
لغت نامه آنلاین دهخدا
لغت نامه آنلاین وب سایت و یا اپلیکیشنی است که به صورت اینترنتی خدماتی مربوط به لغت نامه ها و فرهنگنامه ها را ارائه می دهد. مانند سایت لغت نامه آبادیس. در لغتنامه آنلاین شما با وارد کردن هر واژه ای در بخش مشخص شده و زدن دکمه جستجو، به سرعت معنی و توضیحات مربوطه را می توانید مشاهده کنید.
محتویات لغت نامه دهخدا
حدود نیمی از کتاب را لغات با معنی و شاهد و نیم دیگر آن اعلام تاریخی و جغرافیایی است. این اثر حاوی کلیه لغات فرهنگهای خطی و چاپی فارسی است و در نقل آن ها بسیاری از غلط های گذشتگان تصحیح شده است و بسیاری از لغات ترکی، مغولی، هندی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، روسی و دیگر زبان های متداول در زبان فارسی نیز در این فرهنگ آمده است. برای صحیح خوانده شدن لغات در جلوی هر کلمه حروف حرکت دار به کار رفته است. علاوه بر این مزایا، یک دوره مفصل دستور زبان فارسی نیز در لغت نامه آمده است. همه گونه لغات فارسی و محلی، نام شهرها و روستاها و کلمات علمی و شاخص، حتی لغات عربی را می توان در لغت نامه دهخدا یافت. در جلوی هر کلمه، معنای لغوی آن، موارد کاربرد، طرز تلفظ صحیح، اشعاری در رابطه با آن و بسیاری اطلاعات دیگر دربارهٔ لغت قرار دارد. لغت نامه دهخدا هم دائرةالمعارف است و هم کتاب مرجع علوم گوناگون و هم لغت نامه. واژه لغت نامه را نخستین بار اسدی طوسی در لغت فُرس به کار برده است و علامه دهخدا برای پاسداشت او این نام را بر روی فرهنگ خود نهاده است.[۱] وجود این کتاب در هر خانه یا کتابخانه یا جای دیگری نعمتی بزرگ محسوب می شود.
تاریخچه موسسه لغت نامه دهخدا
مؤسسۀ لغت نامۀ دهخدا نخستین سازمان در ایران است که برای تألیف فرهنگ لغت یا واژه نامه تأسیس شده است. حیات این سازمان در دی ماه سال 1324خورشیدی، حدود 30 سال پس از آنکه دهخدا طرح تألیف لغت نامه را ریخت، با تصویب مجلس شورای ملی، در خانۀ دهخدا در خیابان ایرانشهر تهران آغاز شد. در سال 1334 با درگذشت دهخدا این سازمان به دو اتاق در کنار عمارت مجلس در میدان بهارستان منتقل گردید. بنابر وصیت دهخدا دکتر محمد معین سرپرستی ادارۀ کار را برعهده گرفت و دیگر یاران دهخدا، دکتر سید محمد دبیرسیاقی و دکتر سیدجعفر شهیدی او را یاری دادند. در آذرماه 1336 بنابر مصوبۀ مجلس این سازمان با بودجۀ پیش بینی شده به دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران منتقل شد و اعضای لغت نامه در ساختمان نگارستان در میدان بهارستان مشغول به کار شدند. در سال 1353 شادروان دکتر محمود افشار، ساختمانی در محل موقوفات خود به مؤسسۀ لغت نامه دهخدا اهدا کرد. از سال 1383مؤسسۀ لغت نامۀ دهخدا و اعضا و کارکنان آن در ساختمان بزرگی که توسط دانشگاه تهران در محل موقوفات دکتر محمود افشار ساخته شد مستقر گردیده اند
کتابخانه موسسه لغت نامه دهخدا
بنیاد این کتابخانه را مجموعۀ شخصی مرحوم دهخدا تشکیل می دهد. آن مرحوم وصیت فرمود کتاب های کتابخانۀ ایشان مادام که لغت نامه تحت طبع است در اختیار سازمان لغت نامه قرار گیرد. در زمان حیات مرحوم علامه، مجلس شورای ملی نیز تعدادی کتاب خریداری کرد و در اختیار سازمان گذاشت. پس از انتقال سازمان به مجلس شورای ملی قسمتی از کتاب های خطی و چاپی آن مرحوم به کتابخانۀ لغت نامه تحویل داده شد و بقیه در تصرف ورثۀ آن مرحوم باقی ماند. به هنگام استقرار لغت نامه در مجلس شورا مبلغی به خرید کتاب اختصاص داده شد که صرف خرید کتاب برای این مجموعه می شد. تعداد کتاب های انتقالی از کتابخانۀ مرحوم دهخدا بالغ بر 1030 مجلد و باقی اهدایی اشخاص و مؤسسات بوده است. امروزه نیز این شیوه کماکان ادامه دارد و با اهدای مجموعه های افراد علاقه مند به این مؤسسه بر غنای این کتابخانه افزوده شده است که عمدتاً کتاب های ارزشمند و بعضاً چاپ سنگی بوده است. این کتابخانه در زمرۀ کتابخانه های تخصصی زبان و ادبیات فارسی است. علاوه بر کتابخانۀ مؤلفان کتابخانه مرکز آموزش زبان هم در بخش دیگری جهت ارائه خدمات به دانشجویان خارجی وجود دارد که در ابتدا مجموعه کوچکی را شامل می شده و به مرور زمان از طریق خرید و اهدا مجموعۀ آن افزایش یافته است. تالار شهیدی نیز یکی از بخش های مجموعه است که در سال 1386 پس از این که مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی مجموعۀ ارزشمند خود را به مؤسسه وقف کردند با عنوان تالار شهیدی شروع به کار کرد. این مجموعه در سال 1393 با کتابخانۀ مرکز ادغام شده و یک مجموعۀ واحد را تشکیل می دهند. مجموعه های ذکر شده دارای سیستم فهرست نویسی کامپیوتری و متصل به سیستم جامع کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران است و منابع آن از تمامی واحدهای دانشگاه قابل جستجو است. این کتابخانه به دانشجویان و اساتید دانشگاه ها، با داشتن مدرک، خدمات ارائه می دهد
چاپ و نشر لغت نامه دهخدا
لغت نامة بزرگ دهخدا که در شانزده جلد به چاپ رسیده است، شامل شرح و معنی واژگان آثار ادبی و تاریخی زبان فارسی است. این لغت نامه، بزرگ ترین و مهم ترین اثر دهخدا است، که بیش از چهل سال از عمر او، صرف آن شد. لغت نامه دهخدا، معانی، تفاسیر، و شروح تاریخی چندی از واژه های عربی را نیز داراست. این لغت نامه در سال 1319 شمسی، در چاپخانه بانک ملی شروع و یک جلد آن در 468 صفحه چاپ شد؛ ولی به علت جنگ جهانی دوم و ارتباط دامنه آن با ایران، چاپ آن متوقف شد. در 25 دی ماه سال 1324، مجلس شورای ملی، به پیشنهاد جمعی از نویسندگان، هزینه چاپ آن را پذیرفت که از آن موقع با همکاری گروهی از دانشمندان با علی اکبر دهخدا، در یادداشت برداری، ترجمه، تدوین و تألیف مطالب، اولین مجلد آن در 5000 صفحه در سال 1325 منتشر و از آن به بعد در جزوه های 100 صفحه ای به طور مستمر، چاپ شد. بعد از آن دانشگاه تهران این وظیفه را برعهده گرفت و چاپخانه دانشگاه به تنهایی عهده دار چاپ شد که هم اکنون هم ادامه دارد. گفتنی است که نام تمام کسانی که در تألیف لغتنامه همکاری و همفکری داشته اند در تکمله مقدمه آمده است. محل فعلی مؤسسه لغت نامه دهخدا در شمیران، جنب باغ فردوس است. این مؤسسه توانسته لغت نامه دهخدا را در ۲۲۲ جزوه شامل حدود 27 هزار صفحه چاپ كند و در اختیار علاقه مندان قرار دهد.
ساختار لغت نامه دهخدا
مهم ترين و اساسي ترين اثر دهخدا به نظر برخي مهم ترين اثر نويسندگي معاصر است. بيشتر شهرت و احترامي که دهخدا داراست، به سبب همين لغت نامه است. همه لغات فارسي و محلي، نام شهرها و روستاها و کلمات علمي و شاخص، حتي لغات عربي را مي توان در لغت نامه دهخدا يافت. در جلوي هر کلمه، معناي لغوي آن، موارد استعمال، طرز تلفظ صحيح، اشعاري در رابطه با آن و بسياري اطلاعات ديگر درباره لغت قرار دارد. دهخدا 50 سال، يعني بيشتر عمر خود را صرف آن کرد. وي نزديك به چهار ميليون فيش براي بنيان اين كار جمع آوري كرده است. دهخدا در سال 1324 هجري شمسي ميليون ها فيشي را که در تهيه لغت نامه فراهم کرده بود، توسط مجلس شوراي ملي به ملت ايران هديه کرد و مجلس نيز قانوني را تصويب کرد که اين ميراث عظيم چاپ شود. کار هماهنگي ومديريت لغت نامه به وصيت خود دهخدا بر عهده دکتر محمد معين گذارده شد. پس از فوت دکتر معين نيز اين کار به وسيله دکتر سيدجعفر شهيدي و دکتر دبيرسياقي و ديگران دنبال شد و به پايان رسيد. تا زماني که دهخدا زنده بود 4200 صفحه از لغت نامه تهيه شده بود؛ در حالي که لغت نامه اي که امروز وجود دارد در 50 جلد و 26 هزار صفحه به چاپ رسيده است.
اشکالات و ایرادات لغتنامه دهخدا
لغت نامه مفصل ترین کتاب لغت در زبان فارسی است و علاوه بر آن اعلام نیز با شرح و تفصیل در این کتاب آمده. دهخدا برای تألیف این کتاب نزدیک چهل سال وقت صرف کرده و نزدیک صد نفر با وی همکاری داشته اند. این لغت نامه، مهم ترین و اساسی ترین اثر دهخدا است و بیشتر شهرت دهخدا به خاطر همین اثر اوست. اما این لغت نامه همچون لغت نامه های دیگر زبان های دنیا نیازمند به روز رسانی های ساختاری و مستمر است؛ چرا که هر دو سال یک بار فرهنگ نامه های مهم دنیا بازنویسی می شوند. نحوهٔ انجام این امر در مورد لغت نامهٔ دهخدا از سوی کارشناسان و پژوهشگران زبان فارسی مورد بحث و نقد بسیار بوده. از جمله بارها از زبان مسئولان فرهنگستان زبان و ادب فارسی گله مندی هایی ابراز شده که مؤسسهٔ دهخدا را مورد خطاب خود قرار داده.
