اثیر در ادبیات فارسی به چه معنایی به کار رفته است؟

ناصرخسرو - جامع الحکمتین:
اگر گوید حد طبیعت چیست گوییم قوتی است از قوتهاء نفس اندر ارکان چهار گانه کار کن اگر گوید <b>«اثیر»</b> چیست گوییم هوای گرم است بزیر فلک ماهاگر گویدزمهریرچیست گوییم هوای سرد است زیر آن کره <b>«اثیر»</b> اگر گوید ابر چیست گوییم مجموع بخارست و بخار گفتیم که آتش است با آب آمیخته…

عالم جسمی کلی است و مر این همه اجسام را میل سوی مرکز عالم است و جزوهای سطح فرودین از آتش اثیر به مرکز نزدیک ترند و ایشان بر سطح هوا تکیه کرده اند و بازداشته مر دیگر جزوها را که از آتش برتر از ایشان اند از فرود آمدن به جای ایشان و هر چه از آن سطح فرودین برتر است همه مهورند و به هر دو قول درست است…

فرودین جزوهای زمین مر جزوهای برین را چو ستون ها گشته اند و خاک به جملگی مر آب را ستون گشته است – از بهر آنکه آب بر سر خاک ایستاده است – و هوا بر سر آب افتاده است و آب مر هوا را ستون گشته است تا هوا به مرکز نرسد و باز آتش اثیر بر سر هوا افتاده است و هوا مر آتش را ستون گشته است تا آتش به مرکز نرسد و باز فلک بر سر آتش اثیر افتاده است و اثیر به زیر او اندر ستون گشته است تا فلک بر هوا نیفتد هم چنان که هوا به زیر آتش اندر است تا آتش بر آب نیفتد و آب به زیر هوا اندر ستون گشته است تا هوا بر سر خاک نیفتد و خاک به زیر آب اندر ستون گشته است تا آب به مرکز عالم نرسد و جزوهای خاک مر یکدیگر را ستون ها گشته اند تا عالم چنین به تدبیر حکیم بر پای شده است و بیشتر از مردمان از این حال آگاه نیستند…

نفس موجود نشود تا اندر این عالم نیاید بر این مرکز که اندر میانه آتش اثیر است چنانکه به ظاهر آیت همی گوید نیست از شما کسی مگر که اندر آتش آید بدین سبب گفتند گروهی از اهل شریعت که آتش اثیر دوزخ است و گذشتن نفس از او به علم است و ماندن نفس اندر او به جهل است و ستارگان فریشتگان اند که گرد دوزخ گرفته اند و نگذارند فاسقان را که از دوزخ بیرون شوندو عالم نفس بیرون از این دایره جسم است و آن است که بهشت نام است…

مولوی:
عیسیی که برگذشت او از اثیر
با غم سرماش و یا گرما چه کار…

ما کر و فر سعادت نه ز کیوان داریم
آتش دولت ما نیست ز خورشید و اثیر
سبحات رخ تابنده ز سبحان داریم

خاکیان رو به اثر آوردند
من ز اثیرم به اثر می نروم
ای دو دیده ز نظر دورم کن

پرتو آتش بود نه عین آن
عین آتش در اثیر آمد یقین
پرتو و سایه ویست اندر زمین

سود نبود در ضلالت ترک تاز
من نجویم زین سپس راه اثیر
پیر جویم پیر جویم پیر پیر

خسرو صادقی بروجنی:
رومانِ بو ف کور جهشی در تاریخ رُمان نویسی ایران است . راوی در پایان این رمانِ دو بخشی ، دو چهره از یک زن واحد را به قتل می رساند .او که قربانی وسواس‌های روانی است، توانایی برقراری رابطه با شخصیت زن رمان را نمی یابد . زنِ «لکاته» و «فرشته» در قصه های قدیم در این رمان در شخصیت یک زن متبلور می شود . نویسنده انزجار خود را از «زنان لکاته» و زمینی ابراز می کند ولی در ضمن قادر به ارتباط با «زنِ اثیری» که بر ساختهٔ ذهنی اوست نمی‌شود.