راز ماندگاری شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی

ضحاک ماردوش یکی از زیباترین داستان های شاهنامه است. بعد از آن داستان و سرگذشت رستم از تولد تا هفت خوان و غیره را جذاب میدانم. اساسا به نظر من داستان رستم تبلوری از جذابیت هایی است که هر ایرانی به نوعی آنها را در زندگی شخصی خود تجربه میکند. داستان سیاوش نیز غمنامه است که واقعا در اوج زیبایی نوشته شده. بیژن و منیژه مخصوصا وقتی منیژه بر سر چاه بیژن اشک میریزد و منتظر است تا رستم بیاید و به داد او برسد هم از جذابیت های خاصی برخوردار است. داستان زال و رودابه و به ویژه عشق عجیبی که در قالب آن یک دختر بیگانه نسبت به یک ایرانی دارد نیز از جذابیت های خاصی برخوردار است. داستان های مربوط به انوشیروان، بزرگمهر، بهرام گور و خسرو و شیرین نیز، همه و همه بقدری از جذابیت برخوردارند که حقیقتا نمیتوان گفت کدامیک جذاب تر و زیبا تر از بقیه است. تا اینجا از جذابت شاهنامه بعنوان مقدمه گفتم. خب، برخی بطور خاص این نظر را مطرح میکنند که فردوسی، عرب ستیز، زن ستیز، ترک ستیز و.. بوده است. شاید وقتی فردی بیش از حد ایران و ایرانی را دوست داشته باشد، طبیعتا این احتمال بوجود می آید که نسبت به بیگانگان نوعی نگاهِ بد دارد. شاهنامه، عرب ستیز نیست، دشمن ستیز است. جنگ طلب نیست، بلکه دفاع از وطن را دفاع مقدس میداند. فردوسی مسلمان و شیعه پاک اعتقادی است که تعدادی اشعار جعلی و الحاقی خوانندگان را بدبین میکند. شاهنامه نثر نیست که بیتی از آنرا دستمایه کنیم و به قضاوت بنشینیم. نظم است، و باید اون منظومه را از ابتدا تا انتها بخوانیم تا متوجه بشویم که دو نفر مشغول رجزخوانی علیه یکدیگر هستند، و شاهنامه رسانه ای در هزار سال قبل است که آنرا روایت میکند. مثلاً این شعر نثر جعلی به شاهنامه الحاق شده:
كه رستم يلی بود در سيستان
كه من كردمش رستم داستان
چنین چیزی در نسخه های اصلی نیست و ناسخین خائن به آن الحاق کرده اند و دیگران هم، به رسم امانتداری، این جعلیات را کپی و انتشار دادند.

شاهنامه فردوسی با تار و پود و هویت و حافظه ناخودآگاه ایرانی ها گره خورده است. در این راستا، در بسیاری از ژانرهایی که اکنون برای افراد در سنین مختلف جذاب هست، ما معادل ها و نمونه های بسیار جذابی را در قالب شاهنامه داریم. مثلا آنکه میخواهد داستانهای عاشقانه بخواند، میتواند داستان بیژن و منیژه یا خسرو و شیرین بخواند. آنکه به دنبال غمنامه است میتواند سوگ سیاوش و یا داستان رستم و سهراب را بخواند، و آنکه دنبال هیجان و درگیری است میتواند نبردهای رستم را بخواند. از این منظر، شاهنامه فردوسی به قدری داستان های زیبا و جذاب دارد که باید گفت از توان و ظرفیت های زیادی برخورد است تا مخاطبان فراوانی را به سمت خود جلب کند. متاسفانه اشعاری جعلی به فردوسی نسبت داده شده که دروغ است، مانند زن ستیزی، عرب ستیزی، ترک ستیزی و..

شاهنامه فردوسی را بایستی اثری گرانسنگ دانست که اساسا به مظهری از غرور و فرهنگ ملی ایرانیان نیز تبدیل شده است. سال ها از نگارش این اثر گذاشته است (بیش از هزار سال) از داستان های شاهنامه، داستان سیاوش، مرگ رستم، هفت خوان، کیخسرو، بیژن و منیژه و زال و رودابه.. 

راز ماندگاری شاهنامه فردوسی:

۱- زبان و وزن بی‌نظیر: فردوسی با زبان فارسی دری و وزن عروضی خاصش، اثری آفرید که هم ساده و هم ادبی بو،   برخلاف شاهنامه‌های دیگر که یا ترجمه بودند یا فاقد نوآوری ادبی می بودند.

۲-هویت‌بخشی ملی:  شاهنامه تنها تاریخ نیست، بلکه نماد مقاومت فرهنگی و غرور ایرانی است. فردوسی با احیای اساطیر و تاریخ، هویت ایرانی را در برابر فراموشی و تهاجمات حفظ کرد.

۳-داستان‌پردازی قوی: شخصیت‌های شاهنامه (رستم، سیاوش، کیخسرو) نماد ارزش‌های انسانی و عدالت هستند و با همه اقشار و همه زمان‌ها ارتباط برقرار می‌کنند.

۴_جامعیت: شاهنامه شامل اسطوره، تاریخ، اخلاق و فلسفه است، که فراتر از یک کتاب حماسی می باشد.

۵- پایداری آن در برابر تحریف:  نسخه‌های معتبری مثل بایسنقری و مسکو باقی ماندند، اما متأسفانه امروزه برخی با انگیزه‌های سیاسی یا مالی، اشعار جعلی (عرب‌ستیز، زن‌ستیز) به شاهنامه نسبت می‌دهند، که با روحیه فردوسی مغایرت دارد.

۶-  و اما چرا شاهنامه‌های دیگر محبوب نشدند؟ چون فقط ترجمه یا خلاصه بودند، نه آفرینش هنری.

۷-  و بدتر از همه مصایب، چرا اشعار جعلی منتشر می‌شود؟ چون برای تفرقه‌افکنی، ترویج ایده‌های خاص، یا منافع مالی، با هزینه گروه‌های مشکوک.

 بهترین راهکار، استناد به نسخه‌های معتبر، آگاهی‌بخشی، و حمایت از پژوهشگران.

بسیاری از تحلیلگران، راز ماندگاری فردوسی و شاهنامه را در این می دانند که اساسا این کتاب، انعکاسی از خودِ ایرانیِ ملت ایران است، و عملا آن ها با خواندن این کتاب، گویی اثری را مطالعه می کنند که سال ها با آن آشنایی داشته و خو گرفته اند. الهام باقری (استاد دانشگاه و پژوهشگر در این حوزه)

سخن هر چه گویم همه گفته اند 
بر باغ دانش همه رفته اند 
اگر بر درخت برومند جای 
نیابم که از بر شدن نیست رای 
کسی کو شود زیر نخل بلند 
همان سایه زو بازدارد گزند