پرسشی درباره پسوندهای " -یشنیه " و " -یشنیک "

درود بر کاربر " محسن" گرامی و سپاس از پاسختان.

سخنانِ شما همیشه  آموزنده بوده است و من در این تارنما   از  کاربران چیزهایِ بسیار آموخته ام.

دیدگاهِ من چنین است: چاره ی کار بر سرِ بکارگیریِ پسوندِ " -ِشن" یا " -یشن" یا " -ِش" نیست؛ چراکه  ما سرانجام باید درباره ی هردو یا یکی از   دو پسوندِ " -یک " و "-یه"  (که هر دو به ریخت "-ی" درآمده اند) برای جداسانیِ واژگان، چاره ای بیاندیشیم.( پس از پسوندِ " -ِش")

من  باور ندارم که پسوندِ " -یه" تنها به ریخت " -ی" درآمده است؛ چنانکه ما در برخی نامهای کسان و شهرها، همچنان پسوندِ " -یه" را داریم.

( من خودم گزینه ی 1** و 2** را نمی پسندم).

با سپاس

درود،بر همه،درود.

اگر  بخواهیم ساختار دو پیشوند -یشنیه و -یشنیک را نگاه داریم(که  آشکار است که این خواسته درستی است!) و همچنان آن دو را از هم جدا کنیم،سه کار بیشتر نمی توان کرد.

1-"یشن"  به "ش"  دگرگون شود برای هردو،ولی بخشِ دوم  ناهمسانی داشته باشد.(همانگونه که فرمودید،برای نمونه ِشی/ِشیک ،یا ِشیه/ِشی و....)

2-بخش ِ دوم برای هردو "ی" باشد،اما بخش "یشن" برای هر کدام جُدا ترادیسیده شود.

3-هم بخشِ "یک/یه" و هم بخش "یشن" برای هردو جدا ترادیسیده شود.

با نگاه به سه  کاری که می توان کرد،پاسخ به این ها،راهکار است:

-"یک" به چند دیس می تواند در آید؟(در  پارسی نو)

-"یه" به چند دیس می تواند در آید؟(در پارسی نو)

-آیا به جز{ "یشن"  به "ِش"} ،برای "یشن" ،دگرگونی دیگری می توان داشت؟(چه یک نمونه ای که به راستی رخ داده باشد،چه یک دگرگونی که خود بیافرینیم با نگرش به بنیاد های دگرگونی از پارسی میانه به پارسی نو)

امیدوارم گفته هایم دست کم اندکی ارزش داشته باشند.

به فرتاش گرامی درود

 من می‌پندارم پسوند یهih که در پارسی‌میانه یا همان پهلوی نوشته می‌شده در همان زمانُ زبان هم به ریخت ی واگویی می‌شده چرا؟ چون به‌هنگام سخنگویی، واژگان  در یک واچک(جمله)، تند گفته می‌شوند پس این ه پایانی در  ‌زابی(صفتی) که با [یه] به نام دگر شده، خواه‌ناخواه آوایِش نخواهد شد ؛

به این نمونه بنگرید:

"خوبیهِ تو را من می‌دانم‌و بس"

ناخودآگاه خوبیهِ، خوبیِ آوایش خواهد شد پس  به گمان من در همان زمان هم این ه می‌افتاده است هرچند که نوشته می‌شده.

ولی اگر زنده بود هستیش  آنچنان بی‌کاربرد هم نبود

نمونه‌ای دیگر:

خوبیی که این کار داره اینه که ...

خوبیهی که این کار داره اینه که ...

واژه‌ی خوبیی   هنگام گفتن به ریخت خوبی با ایِ کشیده  واگویی می‌شود ولی اگر واژه، خوبیهی باشد  در نوشتنُ گفتن   درست‌تر خواهد بود گرچه شاید در اینجا  بازهم  در گفتن خوبی با ای کشیده گفته شود.

 ولی دستکم  یکی از کاربردهای پرشمار پسوند [ی] را کاسته‌ایم.

همانگونه که خودتان گفتید پسوند یه برای دگرش زاب به نام کاربرد داشته بنابراین افزودن آن به پسوند یشن یا ِش دستکم در زمان کنونی بی‌کاربرد است شاید این پسوند در پهلوی کاربرد دیگری هم داشته مانند چگونگی‌ساز، ولی اکنون بجز همان کاربرد نامساز، کاربرد دیگری را برای آن پندارنده نیستم وبنواژنام یا اسم مصدر هم خودش گونه‌ای نام است و دیگر نیازی به این پسوند ندارد. 

لیک پسوند یکik را کاربردی‌تر می‌دانم هم واژه‌هایی با این پسوند همینک داریم همچو تاریک و نزدیک و  باریک(بُریک)، هم می‌تواند یکی دیگر از کاربردهای پسوند  ی را کمتر کند،

"این سخنی دانشیک است"

واژه‌ی روانشناسی را نمونه می‌آورم که می‌تواند برای همه‌ی واژه‌های دیگر ساخته شده با [شناسی] درست باشد:

واژه‌ی روانشناس را با کاربرد دوگانه‌ی  زاب-نام داریم، روانشناسی(psychology) هم  نام است، 

اینک  psychologic یا psychological به‌جای این چه بگوییم؟

 [این دو واژه هردو زاب‌ند و دارای یک کاربرد فقط اولی کم‌کاربردتر است و دومی دهن‌پرکن‌تر، بنابراین در پزشکی کاربردی‌تر از اولی شده!]

به‌نمونه می‌خواهیم بگوییم این واژه، یک فرواژه یا اصطلاح psychological  است،

شاید بگویند این [فرواژه‌ی روانشناسی] است پس درینجا به واژه‌ی روانشناسی که نام بود جایگاه زابیک(صفتی) داده‌ایم!

ولی باید بگوییم روانشناسیی که زاب شود

خب می‌گوییم [فرواژه‌‌ی روانشناسییک] که روانشناسی را زاب کرده‌باشیم،

درینجا یکی از ی‌ها را می‌اندازیم و خواهیم داشت روانشناسیک که زابِ روانشناس یا روانشناسی  است.

در انگلیک(انگلیسی)،  پسوند بندساز [ly] را هم به پایان زاب می‌افزایند و بنمونه psychological را psychologically می‌کنند،

پس آیا ما هم بگوییم روانشناسیکانه یا روانشناسی‌وار؟

ما روال خود را داریم  پسوند زابساز را سترده، پسوند بندساز  ‌می‌نهیم: روانشناسانه

او با یک پز روانشناسانه گفت ...

درود ،  یا می توان "ت" به "-ِش"  را باز گرداند، این ت امروزه  زدوده شده است. برای نمونه "کُنِشت = کُنش" و "رَوِشت = روش" ..... می توان گفت " کُنشتی" ،  هرچند برای همه ی واژگان شاید نتوان به کار برد.