معنی واژه"پیاشی" در بیت زیر چیست

• به احتمال زیاد از ریشه‌ی واژه‌ی پیاشیدن یا پیاش آمده که در متون کهن فارسی به‌معنای نوشیدن، جرعه‌نوشی یا طلب نوشیدن بوده است.
• شباهتی با واژه‌ی پیاله و پیوستن به نوش دارد.

═══════════════════════════

• «پیاشی کرده مطرب نغمه در گوش» یعنی: مطرب با نوای ساز خود، حالتی همچون دعوت به نوشیدن یا شورِ نوش‌طلبی در گوش‌ها برانگیخته است.
• در این‌جا نغمه فقط آهنگ نیست، اشاره‌ای‌ست به انگیزش طرب و شور نوشیدن.

 ❀ معنی بیت: 

 ساقی جام را تا لبه‌اش پُر از شراب شیرین کرده،

و مطرب (نوازنده) هم نغمه‌ای را طوری در گوش‌ها می‌نوازد که پیوسته تکرار می‌شود و دل را نرم می‌کند.

مطرب، نغمه را "پیاشی‌کننده" کرده است؛ یعنی نغمه را مانند انسانی تصویر کرده که در گوش انسان نجوا می‌کند و او را به نوشیدن دعوت می‌کند. این جان‌بخشی به "نغمه" از لطیف‌ترین انواع تشخیص در شعر غنایی فارسی است.

═══════════════════════════

واژگان ساقی، جام، نوش، مطرب، نغمه، گوش همگی به فضای بزم و طرب تعلق دارند. استفاده هماهنگ از آن‌ها آرایه‌ای به نام مراعات نظیر یا هم‌نشینی واژگان هم‌خانواده مفهومی را پدید آورده است که موسیقی معنایی بیت را تقویت می‌کند.

═══════════════════════════

در مصراع نخست: «جام چون نوش»، جام را به نوش (شراب) تشبیه کرده است؛ یعنی جام چنان پُر است که انگار خودش نوش است. این تشبیه تأکیدی‌ست بر لبریز بودن و جذابیت شراب.

═══════════════════════════

• «نوش» و «نغمه» از نظر واج‌آرایی به هم نزدیک‌اند و تکرار واج «ن» و «ش» در کل بیت، نوعی نغمه‌ی لفظی هم می‌سازد که خود بازتابی از موضوع بیت یعنی موسیقی و نغمه است.
• واج‌آرایی در تکرار صدای «ش» (شیرین، نوش، پیاشی، گوش) نوعی موسیقی آرام، خوش‌آهنگ و دل‌فریب در شعر پدید آورده که خود با موضوع شراب و نغمه تناسب دارد.

این بیت به یکی از بزم‌های شاهانه خسرو تعلق دارد؛ یعنی لحظاتی که خسرو در پی لذت، طرب، موسیقی و باده‌نوشی‌ست و هنوز یا از شیرین دور است یا دل از او برگرفته.

• ساقی و مطرب نمادهای کامجویی حسی و آنی‌اند.
• شراب و نغمه نماد فراموشی غم یا پنهان‌کردن دردهای عشقی‌اند.

بنابراین، این بیت به‌خوبی نشان‌دهنده‌ی حال و هوای زودگذر و طرب‌طلبانه‌ی خسرو است که بعدها در تضاد با عشق عمیق و دردمندانه به شیرین قرار می‌گیرد.

از دیدی عمیق‌تر، نغمه‌ای که "پیاشی" می‌کند یعنی صدای بیرون که میل درون را تحریک می‌کند. این دقیقاً همان کشمکش درونی خسرو است: بین جاذبه‌ی لذت‌گرایی و تعهد به عشقی اصیل. این بیت در ظاهر وصف بزم است، اما در عمق، زمینه‌ای از ناپایداری درونی و آشفتگی حس را به نمایش می‌گذارد.

توی این بیت نظامی یه صحنه از یه بزم شاد رو نشون می‌ده؛ جایی که ساقی، جامو پر کرده و مطرب داره آهنگ‌خونده توی گوشا می‌پیچه. از نظر ادبی، کلی آرایه داره مثل تشخیص (یعنی مطرب رو طوری گفته که انگار نغمه‌ها خودشون می‌رن تو گوش)، مراعات نظیر (مثلاً جام، نوش، نغمه، گوش همه به هم ربط دارن)، و تشبیه (جامو به نوش تشبیه کرده).

اما فراتر از ظاهر قشنگش، این بیت توی داستان «خسرو و شیرین» یه معنی عمیق‌تر هم داره. معمولاً این بزم‌ها وقتی نشون داده می‌شن که خسرو یا توی لذت و خوش‌گذرونی غرق شده، یا توی دوراهی بین عشق شیرین و خوشی‌های زودگذر گیر کرده. پس اون نغمه‌ای که "پیاشی" می‌کنه، یعنی توی گوش می‌پیچه، یه جور وسوسه است؛ صدایی که آدمو از راه دلش پرت می‌کنه سمت خوشی‌های موقتی.

در واقع، با این بیت نظامی داره نشون می‌ده که خسرو از نظر درونی هم درگیر یه دوگانگیه: بین لذت و عشق، بین الان و آینده.