تقویم و ایام هفته

 منشأ تاریخی هفتهٔ هفت‌روزه

1. تمدن‌های باستانی

هفتهٔ هفت‌روزه برای نخستین بار در تمدن‌های سومری و بابلی مشاهده شده است.  بابلی‌ها روزهای هفته را به هفت جرم آسمانی شناخته‌شده نسبت می‌دادند: خورشید، ماه، مریخ، عطارد، مشتری، زهره و زحل.  این نظام بعدها توسط رومیان پذیرفته شد و در تقویم‌های ژولیوسی و گریگوری تثبیت گردید.  

2. یهودیت

در دین یهود، هفتهٔ هفت‌روزه با روز شبات (شنبه) به عنوان روز استراحت و عبادت مشخص شده است.  این سنت از کتاب مقدس یهودیان (تورات) نشأت می‌گیرد، جایی که خداوند پس از شش روز آفرینش، در روز هفتم استراحت کرد.  برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که یهودیان ممکن است این تقسیم‌بندی را از بابلی‌ها اقتباس کرده باشند.  

3. اسلام

در اسلام، هفتهٔ هفت‌روزه با روز جمعه به عنوان روز عبادت جمعی مشخص شده است.  نام روزها در زبان عربی به صورت شمارشی است: یوم الأحد (روز اول)، یوم الإثنین (روز دوم)، تا یوم الجمعة (روز جمعه).  روز جمعه در قرآن کریم ذکر شده و به عنوان روز نماز جمعه اهمیت ویژه‌ای دارد. 

---

🗓️ نام‌گذاری روزهای هفته در فرهنگ‌های مختلف

🌍 فرهنگ‌های غربی

در بسیاری از زبان‌های اروپایی، نام روزهای هفته از نام خدایان یا اجرام آسمانی گرفته شده است: 

Sunday: روز خورشید (Sun)

Monday: روز ماه (Moon)

Tuesday: روز مریخ (Mars)

Wednesday: روز عطارد (Mercury)

Thursday: روز مشتری (Jupiter)

Friday: روز زهره (Venus)

Saturday: روز زحل (Saturn) 

این نام‌گذاری‌ها از طریق تأثیرات بابلی و یونانی به رومیان منتقل شده و سپس در زبان‌های اروپایی تثبیت شده‌اند.  

🇮🇷 ایران باستان

در ایران باستان، پیش از ورود اسلام، تقویم زرتشتی با تقسیم‌بندی سی‌روزه برای هر ماه استفاده می‌شد و هر روز نام خاص خود را داشت.  تقسیم‌بندی هفتهٔ هفت‌روزه در میان زرتشتیان رایج نبود.  پس از ورود اسلام به ایران، تقسیم‌بندی هفتهٔ هفت‌روزه اسلامی جایگزین سیستم قبلی شد.  

---

✅ نتیجه‌گیری

اگرچه تقسیم‌بندی هفته به هفت روز در اصل یک قرارداد اجتماعی است، اما این قرارداد ریشه‌های عمیق دینی، نجومی و فرهنگی دارد که در تمدن‌های مختلف به اشکال گوناگون پذیرفته و تثبیت شده است.  در اسلام، با توجه به تأکید قرآن و سنت پیامبر، روز جمعه به عنوان روز عبادت جمعی مشخص شده است.  بنابراین، حتی اگر نام‌گذاری روزها قراردادی باشد، ترتیب و اهمیت آن‌ها در چارچوب دینی و فرهنگی معنا و اعتبار خاص خود را دارد. 

 درباره منشأ نام‌گذاری روزهای هفته باید گفت که نام‌گذاری و ترتیب روزهای هفته در فرهنگ‌های مختلف، ریشه تاریخی و تا حدی قراردادی دارند، اما این قراردادها معمولاً بر پایه باورهای دینی یا نجومیِ مستند به سنت‌های کهن شکل گرفته‌اند، نه صرفاً از روی تصادف یا دلخواه.

1. تقویم عبری (یهودی)

• در دین یهود، هفته از شنبه (شبات) آغاز می‌شود که روز استراحت است. بقیه روزها به شکل شمارشی‌اند: "روز اول هفته"، "روز دوم"، تا "روز ششم".
• شبات به عنوان روز هفتم، اهمیت دینی بسیار دارد و در تورات آمده که خداوند در روز هفتم از آفرینش آسمان‌ها و زمین آرام گرفت.

2. تقویم اسلامی

• در اسلام، هفته نیز به صورت شمارشی نام‌گذاری شده: یوم الأحد، یوم الإثنين... تا یوم الجمعة.
• روز جمعه به‌طور خاص در قرآن ذکر شده است (سوره جمعه، آیه 9)، و به آن تأکید ویژه‌ای برای نماز جمعه شده است.
• «جمعه» از ریشه «جمع» گرفته شده، چون مسلمانان در این روز برای عبادت جمع می‌شوند. قبل از اسلام، در تقویم عربی این روز به نام "العروبة" شناخته می‌شد و پیامبر اسلام آن را به "الجمعة" تغییر دادند.

3. تقویم روم باستان و غربی

نکته مهم:

ترتیب هفته (هفت روزه بودن) از زمان‌های بسیار قدیم وجود داشته و در تمدن‌هایی چون بابلی، یهودی و سپس اسلامی تداوم یافته است. دلیل ۷ روزه بودن هفته، ارتباط آن با مراحل چهارگانه ماه (هر ۲۸ روز به چهار بخش ۷ روزه تقسیم می‌شود) و باورهای کیهانی بوده است.

نتیجه:

نام‌گذاری و ترتیب روزها نوعی قرارداد است، ولی قراردادی ریشه‌دار و معنادار، نه دل‌بخواهی. بنابراین، نماز جمعه، اگرچه نام "جمعه" قراردادی است، اما آنچه مهم است ترتیب هفتگی ثابت در تقویم اسلامی است که در آن روز هفتم برای نماز جمعه تعیین شده. این نظم در همه جوامع اسلامی هماهنگ رعایت می‌شود.

 ایام هفته مثل شنبه، یکشنبه، جمعه و... قراردادی هستند.

یعنی خود طبیعت چیزی به نام «شنبه» یا «جمعه» ندارد. انسان‌ها برای نظم بخشیدن به زمان و هماهنگ‌سازی فعالیت‌های اجتماعی، تقسیم‌بندی‌هایی مثل هفته و ماه و سال ساخته‌اند.

توضیح بیشتر:

روز نتیجه‌ی چرخش زمین به دور خودش است (هر ۲۴ ساعت یک بار).

هفته اما ریشه‌ی طبیعی ندارد و کاملاً قراردادی است. اقوام مختلف در طول تاریخ تقسیم‌بندی‌های متفاوتی داشته‌اند؛ مثلاً:

در تمدن بابل هفته‌ی ۷ روزه رایج شد (به احتمال زیاد به خاطر ۷ جرم آسمانی شناخته‌شده: خورشید، ماه، مریخ، عطارد، مشتری، زهره، زحل).

در تقویم‌های دیگر (مثلاً رومی قدیم یا فرانسوی انقلابی)، گاهی هفته ۸ یا ۱۰ روزه بوده.

نام‌گذاری روزها (مثل "جمعه") هم بسته به فرهنگ و زبان هر جامعه فرق می‌کند.

پس اگر امروز جمعه است، این صرفاً بر اساس تقویم و قرارداد انسان‌هاست، نه یک حقیقت جهانی.