تأثیر گذار ترین شاعردر حوزه های مختلف شعر فارسی کیست؟

معرفی کتاب علی نامه
در بخش ابتدایی نسخه خطی علی نامه، موجود در موزه ترکیه، با قدمتی هزار ساله، سراینده از خلیفهٔ نخستین از خلفا، با عنوان صاحب غار که عنوان تجلیل آمیز و قرآنی اوست یاد میکند و گاه به جای ابوبکر (بکر) می‌آورد و از خلیفه دوم به همان نام اصلی او، عمر، ولی با تشدیدی که ویژۀ تلفظ این نام در متون کهن نظم پارسی است یعنی عُمّر که در نسخه کهن شاهنامه نیز، به همین صورت دیده میشود و تا عصر خاقانی صورت مشدّد نام او، در ادب منظوم فارسی گاه گاه به همین صورت هنوز دیده میشود. از عثمان نیز با نام اصلی او یاد میکند و با احترام بسیار به عنوان عثمان پاکیزه تن؛ امّا عناوین و القابی که برای امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) می‌آورد بیشمار است، و همه برخاسته از اعتقادات ویژه شیعی او که در دنباله این گفتار، از آن عناوین یاد خواهیم کرد. نخستین عنوانی که در مورد امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) به کار میبرد همان (نصّ) است که در معنی امام منصوص به کار میبرد به این ابیات توجه کنید:
زبر صاحب غار، ماه راست
خلافت همی راند چونانک خواست
چو دنیا ازو خواست پرداختن
اجل کرد ناگه بدو تاختن
چو شمع امیدش فرو خواست مرد
خلافت به فرمانِ عُمّر سپرد
چو خالی شد از بکر روی زمین
بر اسب خلافت عُمر کرد زین
از آن پس بر اسب خلافت نشست
گرفته (خط اختیاری) به دست
مدارا همی کرد (نصّ) همچنان
سپرده بر اسب صبوری عنان
بدانسان که اول رسول خداى
بنرمی همی داشت دین را به پای
چو ده سال عُمّر خلافت براند
برو، بر، اجل نامۀ عزل خواند / ۲ ر - ۲ پ
سراینده در این جا مصلحت چنان دیده که وارد مباحث تفصیلی کلام شیعی و اختلافات مذاهب در مسأله امامت نشود، به همین دلیل میگوید:
ازین درت کوتاه کردم سخن
چو فصلی بگفتم ز کین کهن / ۲ پ
آنگاه اشاره ای دارد به داستان ابولؤلؤ و از او به عنوان (کینه ور) یاد میکند که به داوری نزد عمر رفته بود:
به خنجر مر او را جگر خسته کرد
بر او راه اومید بربسته کرد / ۲ پ
آنگاه مسأله شوری را که پیشنهاد عمر بود، مطرح میکند و آن را خلافِ «نصّ» رسول میداند. در اینجاست که در کنار تعبیر «نص»، سراینده از امام علی بن ابی طالب (علیه السلام) به عنوان قرآنی، صالح المؤمنین که در تفاسیر شیعی به عنوان، او فهمیده شده است یاد میکند:
چو میرفت عُمّر ز دنیا برون
خلافت فکند او به شوری درون
چو برداشت عُمر ز دنيا قدم
زده بر خلافت ز شوری رقم
ز شور فراوان سخنها بخاست
چو فتنه سلام (و) سلامت نخواست
سلام و سلامت نبد زان سپاه
جز آن کو، بری بود از هر گناه
سلام و سلامت نبد بر یقین
از آن قوم جز «صالح المؤمنين»
نبد «صالح المؤمنين» جز علی
علی، آنک خواند ایزد او را «ولی»
ولیکن نکردند از کین طلب
رضای «وصیّ پیامبر» عرب / ۲ پ
نقدی که سراینده از «شوری» دارد، همان نقدی است که متکلّمین شیعه در قرن سوم و چهارم از آن داشته اند و سراینده، مایل به آن نیست که مسألهٔ «شوری» را طولانی کند زیرا عقیده دارد که خداوند کین در کمین است و مصلحت نیست:
در آن مشورت بین که چون رفت کار
«خداوند کین» را آبر آشکار
ز شوری نگویم سخن بیش از این
چو دارد کمینگه «خداوندِ کین» / ۲ پ