اقتصادهای بدیل؛ مدل های دیگر حل بحران های اقتصادی؛ جهان بینی های مختلف حل مشکلات اقتصادی

. در برابر مدل اقتصادی متعارف (که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و اغلب به اقتصاد نئوکلاسیک و نئولیبرال وابسته است)، مدل‌ها و رویکردهای بدیل (آلترناتیو) زیادی وجود دارد که بعضی از آن‌ها در عمل آزموده شده‌اند و برخی دیگر در حد نظریه مانده‌اند. در ادامه، مهم‌ترین این رویکردها را مرور می‌کنیم:

---

۱. اقتصاد کینزی و پسا-کینزی

ویژگی: تأکید بر نقش دولت در مدیریت تقاضای کل، سرمایه‌گذاری عمومی و سیاست‌های مالی.

نمونه: سیاست‌های نیودیل در آمریکا (دهه ۳۰)، رفاه اجتماعی در اروپا (دهه‌های ۵۰ تا ۷۰).

پسا-کینزی‌ها نیز به نابرابری، نقد پول، و ساختار نهادی توجه دارند.

---

۲. اقتصاد سوسیالیستی / برنامه‌ریزی متمرکز

ویژگی: مالکیت عمومی بر ابزار تولید، برنامه‌ریزی دولتی به جای بازار.

نمونه: شوروی، چین قبل از اصلاحات دنگ شیائوپینگ، کوبا.

نقد: ناکارآمدی اطلاعات، عدم انگیزه‌سازی، فساد اداری

---

۳. اقتصاد اجتماعی بازار (Social Market Economy)

ویژگی: ترکیب بازار آزاد با حمایت‌های اجتماعی گسترده.

نمونه: آلمان پس از جنگ جهانی دوم، مدل اسکاندیناوی

هدف: ایجاد تعادل میان بهره‌وری بازار و عدالت اجتماعی.

---

۴. اقتصاد اسلامی

ویژگی: تأکید بر عدالت، ممنوعیت ربا، وقف، زکات، اخلاق در تولید و مصرف.

تجربه‌شده در: ایران، پاکستان، مالزی (با درجات مختلف).

نقد: هنوز ساختار نهادی یکپارچه و قابل رقابت با مدل‌های جهانی ندارد.

---

۵. اقتصاد مشارکتی / تعاونی (Participatory/Cooperative Economics)

ویژگی: مدیریت مشارکتی واحدهای تولیدی، دموکراسی اقتصادی، مالکیت جمعی.

نمونه: تعاونی‌های موندرگون (اسپانیا)، بخش‌هایی از اقتصاد اروگوئه یا ونزوئلا.

نظریه‌پردازان: مایکل آلبرت (اقتصاد مشارکتی - Parecon)

---

۶. اقتصاد توسعه‌گرا (Developmental State Model)

ویژگی: دولت فعال و برنامه‌ریز در حمایت از صنایع داخلی، کنترل سرمایه‌گذاری خارجی، تربیت نخبگان صنعتی.

نمونه: کره جنوبی، تایوان، سنگاپور (در قرن ۲۰)

---

۷. اقتصاد بوم‌محور یا زیست‌محور (Ecological Economics)

ویژگی: اولویت‌دادن به پایداری زیست‌محیطی، انرژی تجدیدپذیر، محدودیت رشد.

پاسخ به: بحران‌های زیست‌محیطی ناشی از سرمایه‌داری مصرف‌گرا.

تجربه‌شده در: بعضی سیاست‌های سبز در اروپا، یا کشورهایی مثل بوتان (شاخص شادی ناخالص ملی)

---

جمع‌بندی:

مدل اقتصادی غالب در دانشگاه‌ها «نئوکلاسیک/بازارمحور» است، اما در دنیای واقعی کشورها طیفی از مدل‌های ترکیبی، بومی، و گاه ایدئولوژیک را تجربه کرده‌اند. هیچ مدلی کامل نیست، ولی هر مدل پاسخ به یک شرایط تاریخی و ارزشی خاص است.