زبان فارسی شعر و ادب

این بیت از شعر ملا احمد نراقی شاعر و فقیه برجسته ایرانی است که در اشعار خود معمولاً به مسایل اخلاقی، عرفانی و اجتماعی اشاره می‌کرد. این بیت به طور خاص در قالب طنز و با زبانی ساده، به نوعی نقد اجتماعی و فرهنگی را مطرح می‌کند. اگر بخواهیم این بیت را بررسی کنیم، به نکات جالبی خواهیم رسید:

معنای شعر:

• "بشرط بی بی شمس و بشرب بابا خمس": این قسمت از بیت اشاره دارد به موضوعاتی مثل وعده‌های شرعی و مذهبی که به‌طور ریاکارانه یا برای رسیدن به هدفی خاص داده می‌شود. این بیان به طور طنزآمیز می‌تواند اشاره به نوعی قول و قرارهای سطحی و ظاهری باشد که در جامعه‌ای خاص داده می‌شود. عبارت "بشرط" (به شرط) ممکن است اشاره به چیزی باشد که در ازای انجام کاری یا رسیدن به هدفی به انسان وعده داده می‌شود، مانند دادن خمس (مالیاتی که در اسلام به فقرا داده می‌شود) یا هر نوع کاری که به نوعی در قبال آن باید چیزی داده شود.
• "به مصطکی و به بادام و پسته و عناب": در این بخش از بیت، شاعر با ذکر این خوراکی‌ها، به نوعی به لذت‌ها و تمایلات دنیوی اشاره دارد. مصطکی (نوعی صمغ معطر)، بادام، پسته و عناب همگی به عنوان تنقلات خوشمزه و تجملاتی معرفی می‌شوند که در برخی مراسم‌ها و مجالس استفاده می‌شوند. این عبارت می‌تواند اشاره به لذت‌هایی باشد که انسان‌ها در دنیا برای کسب آن‌ها تلاش می‌کنند یا در ازای چیزی به آن‌ها وعده داده می‌شود.

آرایه‌های ادبی:

1. مقایسه (Simile): در این بیت، به نوعی مقایسه‌سازی بین چیزهایی که به طور معمول برای رسیدن به هدف‌ها و لذت‌های دنیوی به کار می‌روند و چیزهایی که باید برای هدف‌های اخلاقی یا دینی داده شوند، دیده می‌شود.
2. استعاره (Metaphor): واژه‌های "بی بی شمس" و "بابا خمس" به نوعی استعاره از افرادی هستند که وعده‌های ظاهری یا مذهبی می‌دهند تا به خواسته‌های مادی خود برسند. به عبارت دیگر، این واژه‌ها به‌طور غیرمستقیم به کسانی اشاره دارند که در پشت وعده‌های مذهبی، در پی منافع دنیوی خود هستند.
3. طنز (Satire): بیت حاوی نوعی طنز است که به نقد رفتارهای ریاکارانه یا سطحی جامعه پرداخته و به روش‌های فریب‌کارانه یا ظاهرگرایانه اشاره دارد. این طنز بیشتر در قالب یک توصیه به اینکه انسان‌ها در جستجوی لذت‌های دنیوی نباشند، بلکه به اصول اخلاقی و معنوی توجه کنند، قرار دارد.

مفهوم اجتماعی:

شاعر در این بیت، شاید در تلاش است تا نشان دهد که در برخی از جوامع، افراد برای رسیدن به لذت‌های دنیوی یا سودهای مادی، قول‌ها و وعده‌های مذهبی یا اخلاقی را می‌دهند که در واقع هدف اصلی آن‌ها رسیدن به منافع شخصی خود است. او از ترکیب این موارد (خمس، مصطکی، پسته و ... ) به عنوان نمادی از این تناقض‌ها استفاده می‌کند.

در نهایت، این بیت به نوعی نقدی اجتماعی و فرهنگی است که به بی‌محتوایی برخی از وعده‌ها و درخواست‌های ظاهری اشاره دارد و از مخاطب می‌خواهد که به جای توجه به مسائل دنیوی، به حقیقت و هدف‌های معنوی زندگی توجه کند.