توصیح کلمه فرامتن

مفهوم فرا متن یا paratext تنها محدود به شاهنامه خوانی نمی‌شود بلکه یک رویکرد در تفسیر و تعبیر متون، بخصوص متون ادبی شامل شعر، داستان، رمان است و گاهاً حتی مربوط به متون غیر داستانی نیز می‌شود. اگر مفهوم این عبارت شفاف شود آنگاه در هر زمینه‌ای از جمله شاهنامه خوانی کاربرد دارد.

در حقیقت، در تفسیر ادبی، فرامتن به مواردی اشاره دارد که ورایِ متن اصلی است و یا پیرامونِ متن اصلی است و آن را احاطه کرده است. متن اصلی می‌تواند داستان، شعر و رمان باشد و می‌تواندشرح غیرداستانی باشد که توسط نویسندگان، ویراستاران، چاپخانه‌ها و ناشران ارائه می‌شود. این عناصر اضافه شده چارچوبی را برای متن اصلی تشکیل می‌دهند و می‌توانند دریافت متن یا تفسیر آن توسط عموم را تغییر دهند.فرا متن غالباً با کتاب‌ها همراه است، زیرا معمولاً شامل یک جلد (همراه با طرح جلد مرتبط)، عنوان، مطلب اولیه (شامل تقدیم اثر به کسی، اطلاعات آغازین، پیش‌گفتار، کتیبه و غیره)، پشت‌نویس (صفحه پایانی، نمایه‌ها و نشانه‌ها) پانوشت‌ها، و موارد مشابه است. سایر تصمیمات ویراستاری نیز می توانند در دسته بندی فرا متن قرار گیرند، مانند قالب بندی یا تایپوگرافی. به دلیل ارتباط نزدیک آنها با متن، ممکن است به نظر برسد که نویسندگان باید در مورد مطالب فرامتنی حرف آخر را بزنند، اما اغلب اینطور نیست. علاوه بر موارد ذکر شده زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، زبانی که در زمان نوشتن متن وجود داشته است و زندگی خود نویسنده و حتی نگاه و اطلاعات و شناخت خواننده معاصر مشمول فقره‌ی فرامتنی می‌شود.

نمونه‌‌ی عمده‌ای از تأثیرات فرامتنی درج شده توسط ناشر شامل پرونده رمان «دروغگو» است که در دسته بندی مخاطبین جوانِ بزرگسال قرار می‌گیرد.  این رمان در سال ۲۰۰۹   در ابتدا با تصویر یک دختر سفیدپوست روی جلد منتشر شد، اگرچه راوی داستان در متن سیاه‌پوست معرفی شده است. 

مفهوم paratext ارتباط نزدیکی با مفهوم hypotext (پیش متن) دارد که متن قبلی یا متون مرتبط دیگر است که به عنوان منبعی جهت تفسیر و تعبیرِ  متن فعلی عمل می کند.

در زمینه شاهنامه‌خوانی، واژه "فرامتن" به عناصر و ابعاد پیرامونی متن اشاره دارد که به فهم و تفسیر آن کمک می‌کند اما مستقیماً بخشی از خود متن نیستند. فرامتن به‌طور کلی می‌تواند شامل زمینه‌های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، و ادبی باشد که متن در آن خلق شده و یا در آن خوانده می‌شود.

### در مورد شاهنامه، فرامتن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. **زمینه تاریخی:** آگاهی از دوران تاریخی فردوسی و چالش‌هایی که در زمان او وجود داشت، مانند تلاش برای حفظ زبان فارسی و هویت ایرانی در برابر فرهنگ‌های بیگانه.
2. **زمینه اجتماعی:** توجه به جامعه ایرانی در دوران فردوسی، ساختار طبقاتی، نظام‌های حکومتی و ارزش‌های اجتماعی.
3. **زمینه فرهنگی:** باورها، آیین‌ها، اسطوره‌ها و داستان‌های پیش از اسلام که منبع الهام فردوسی برای خلق شاهنامه بوده‌اند.
4. **زمینه زبانی:** ویژگی‌های زبانی شاهنامه، از جمله واژه‌ها، اصطلاحات و نحوه استفاده از زبان فارسی که ممکن است با زبان امروزی متفاوت باشد.
5. **بازخوانی معاصر:** تأثیر برداشت‌ها، تفاسیر، و استفاده‌های مدرن از شاهنامه در جامعه امروز، که می‌تواند معنا و کاربرد جدیدی به متن ببخشد.

### اهمیت فرامتن در شاهنامه‌خوانی:
- **درک عمیق‌تر:** کمک می‌کند تا خواننده مفاهیم و پیام‌های شاهنامه را بهتر و دقیق‌تر درک کند.
- **پیوند با واقعیت:** باعث می‌شود تا ارتباط میان داستان‌ها و واقعیت‌های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی روشن‌تر شود.
- **تفسیر نوین:** به خواننده این امکان را می‌دهد که متن را با توجه به شرایط معاصر یا دیدگاه‌های جدید تحلیل کند.

بنابراین، توجه به فرامتن در شاهنامه‌خوانی راهی برای درک کامل‌تر اثر و ارتباط بهتر با دنیای آن است.