گل فشان

گِل فشان یا گِل افشان ( به انگلیسی: Mud volcano ) ، پدیده ای طبیعی است که طی آن گل ولای از زیر زمین به شکل چشمه وار به سطح زمین می رسد و شکل ماهوری به خود می گیرد. [ ۱]
گل فشان یکی از عوارض ژئومورفولوژی و زمین شناسی است که از یک یا چند دهانه آتشفشانی تشکیل شده و به طور مداوم گل سردی ازآن به خارج پرتاب و روان شده و با انباشته شدن روی هم، کم کم مخروطهای کوچک و بزرگی را تشکیل می دهد. برخی معتقدند گل فشان پدیده ای مرتبط با فعالیت های آتش فشانی است، اما اغلب دانشمندان معتقدند این پدیده خاستگاه غیرآتشفشانی دارند.
دو عامل پیدایش گل فشان ها به شرح زیر است:
• فشارهای زمین ساختی باعث پیدایش گل فشان ها شده اند. این گل فشان ها دارای روانه های گلی سرد هستند.
• گل فشان ها از عوارض مرتبط به پیامدهای آتشفشان ها است که این نوع گل فشان ها دارای روانه های گلی داغ می باشند.
خاستگاه تشکیل گل فشان ها در سواحل شمالی دریای عمان، فشار حاصله حرکت صفحه اقیانوسی دریای عمان و در منطقه شمال ایران - گلستان نیز مربوط به زیرصفحه قاره ای ایران می باشد.
وجود این پدیده ریخت شناختی در هر منطقه نشانه فعالیت زمین ساختی آن منطقه بوده است؛ بنابراین احتمال زلزله خفیف و گسل خوردگی وجود داشته که این امر باید در احداث سازه های ثابت و سکونت گاه ها لحاظ شود.
ترکیبات بعضی گل فشان ها تا حدی مشخص کننده وضعیت درونی زمین از لحاظ وجود منابع آب و نفت و دیگر مشتقات هیدروکربنی می باشد.
گل فشان های ایران اکثراْ در جلگه ساحلی دریای عمان در جنوب استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان و نمونه های در شمال استان گلستان در شهرستان گمیشان واقع شده اند. بیشترین گلفشان های استان هرمزگان در شهرستان جاسک و منطقه کوه مبارک واقع هستند که بزرگ ترین آن در روستای توجَک قرار دارد و بیشترین گلفشان های شهرستان جاسک در روستای سرخکوه واقع هستند که به مجموعه گل افشان های چلپی سرخکوه معروف هستند که تعداد آنها به بیش از ۱۰۰ گل افشان می رسد که در اثر فعالیت گسل گاوبندی شکل گرفته اند. در برخی از این گ لفشان ها گوگرد و گاز و مواد نفتی وجود دارد تعدادی از آن ها فعال بوده و فعالیت آن ها در فصول مختلف سال با تغییرهایی همراه است، به طوری که گاهی یک گل فشان فعال، ممکن است غیرفعال شود و برعکس.
گل فشان ها در سرتاسر جهان پراکنده هستند. بزرگ ترین کوه گل افشان جهان با ارتفاع ۵۰۰ متر در منطقه بلوچستان پاکستان قرار دارد. معروف ترین گل فشان ایران در منطقهٔ تَنگ در استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان کنارک قرار دارد. این گل افشان مجموعه ای از چند تپه با ارتفاع متفاوت است که هم اکنون فقط یکی از آن ها فعالیت گل فِشانی دارد. به علت نزدیکی زیاد این منطقه به اقیانوس هند و همچنین شکل خاص پوسته زمین در این ناحیه، پوسته اقیانوس با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرومی رود که سبب به وجود آمدن فشارهای زیادی به پوسته زمین می گردد. فشار به وجود آمده سبب خروج آب و به همراه آن گل و لای می شود. این عامل یکی از علت های به وجود آمدن گل افشان ها و چشمه های آب معدنی فراوان در این منطقه به شمار می آید.