کریم خان زند

کریم خان زند (۱۱۱۳ یا ۱۱۱۸ـ۱۱۹۳ق)
پادشاه ایران و مؤسس سلسلۀ زندیه، ملقب به وکیل، وکیل الرعایا و همچنین وکیل الدوله، پسر ایناق خان . در زمان نادرشاه به همراه طایفۀ زند به خراسان تبعید شد و پس از قتل نادرشاه به قلعه پری در اطراف ملایر بازگشت و به تدریج اقتداری یافت و در ۱۱۶۲ق مهرعلی خان تکلو حاکم همدان را شکست داد. خان بختیاری ، فردی مجهول الهویه را با نام شاه اسماعیل صفوی سوم به تخت نشاندند، اما به سبب نقض عهد علیمراد خان ، کریم خان سررشته کارها را خود در دست گرفت و با جمع آوری سپاه به جنگ علیمراد خان رفت . سپس در شیراز به حکومت رسید و شیراز را پایتخت خود کرد. وی هرگز خود را شاه نخواند و بلکه با عنوان وکیل یا وکیل الرعایا حکومت کرد. او در دوران حکومتش درنبردهای مختلف با مدعیان خود، چندین بار طعم شکست را چشید، اما سرانجام طی چند سال متوالی ، مدعیانش همچون علیمردان خان (در ۱۱۶۷ق)، محمدحسن خان قاجار (در ۱۱۷۲ق) و فتحعلی خان افشار (در ۱۱۷۸ق) کشته شدند و آزاد خان (در ۱۱۷۹ق) و حسینقلی خان جهانسوز (در ۱۱۸۲ق) مطیع او گردیدند و او توانست قدرت خود را در سراسر ایران ـ به استثنای خراسان ، که به دلخواه خودش ، تحت امر شاهرخ افشار اداره می شد ـ مستحکم سازد. کریم خان در اواخر حکومت خود، به جنگ با عثمانی پرداخت و بصره را پس از چهارده ماه محاصره تصرف کرد و برادرش صادق خان را به امارت آن جا گماشت (۱۱۹۰ق). او در حدود ۸۰سالگی فوت کرد. جسد کریم خان، در شیراز، در عمارت کلاه فرنگی دفن شد. آقا محمدخان قاجار استخوان های او را به تهران منتقل کرد و در عمارت خلوت کریم خانی دفن نمود تا هر روز با گذر از آن جا، وی را لگدکوب کند. بعدها فتحعلی شاه استخوان های او را به نجف فرستاد. کریم خان مردی شجاع ، ساده و بی تکلف بود، ولی گهگاه شدت عمل از خود نشان می داد و در اواخر عمر بر سختگیری های خود افزود. سیاست داخلی وی ایجاد امنیت و برقراری آرامش بود. از این رو در دوران وی صلح و اعتدال بر ایران حاکم شد. او به عمارت علاقه داشت و خصوصاً در شیراز بناهای ارزشمندی چون ارگ و مسجد و بازار وکیل به یادگار گذاشت . به فرمان او انگلیسیان اجازه یافتند تا علاوه بر افتتاح نمایندگی بازرگانی در بوشهر، در خلیج فارس به تجارت بپردازند. لطفعلی بیگ آذر، سلیمان بیگدلی و سیداحمد هاتف اصفهانی از شاعران دورۀ او هستند.