پارادوکس

[ویکی فقه] پارادوکس، در محاورات روزمره معمولاً مترادف امر «عجیب» یا «غیرمنتظره» به کار می رود، اما کاربرد فلسفی آن، معنای خاص تری دارد. پارادوکس به معنای «مخالف عقیده موجود» است و دلالت بر امری می کند که به نظر می آید برخلاف پندار همگانی یا متناقض است.
واژه (Paradox) مرکب از دو واژه یونانی (Para) به معنای «تناقض با» و (Doxa) به معنای عقیده و رای است. پس پارادوکس به معنای «مخالف عقیده موجود» است و دلالت بر امری می کند که به نظر می آید برخلاف پندار همگانی یا متناقض است.
W. L. Reese، Dictionary of Philosophy and Religion (Eastern and Western Thought)، New jersey، Humanities Press، ۱۹۸۰، p. ۴۱۱.
برخی دیگر معتقدند، پارادوکس کاربردهای متعددی دارد، از جمله:۱) پارادوکس منطقی یا پارادوکس نظریه مجموعه ها که ناظر به مفاهیم منطقی یا ریاضی محض هستند، مانند پارادوکس برتراند راسل.۲) پارادوکس زبان شناختی که ناظر به مفاهیمی چون معنا و اشاره (designation) هستند، مانند پارادوکس دروغگو.۳) پارادوکس عملی که در آن تناقضی در خود گفتار وجود ندارد، بلکه تناقض در عمل گفته شده وجود دارد، مثل این که شخصی بگوید: «دارد باران می بارد، اما من آن را باور نمی کنم.» قسمت اول و دوم این بیان، متناقض نیستند، زیرا ممکن است هر دو بخش صادق باشند، اما گوینده با بیان بخش دوم، مقصود متعارف از بیان بخش اول را خنثی می کند.
A. R. Lacey، A Dictionary of Philosophy، ۳nd edition، London، Routledge، ۱۹۹۶، p. ۲۴۴.
۱. ↑ W. L. Reese، Dictionary of Philosophy and Religion (Eastern and Western Thought)، New jersey، Humanities Press، ۱۹۸۰، p. ۴۱۱.۲. ↑ Nigel Warburton، Thinking from A to Z، ۳nd edition، London، Routledge، ۲۰۰۷، p. ۱۰۹.۳. ↑ A. R. Lacey، A Dictionary of Philosophy، ۳nd edition، London، Routledge، ۱۹۹۶، p. ۲۴۴.۴. ↑ W. V. Quine، Theories and Things، The Belknap Press of Harvard University، ۱۹۸۱، p. ۱۷۸.۵. ↑ لاریجانی، محمدجواد، دو رساله سقراط حکیم و اندیشه انسان، آشنایی اجمالی با منطق ریاضی، تهران، مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، چاپ اول، ۱۳۷۴ش، ص۳۴-۳۵.
منبع
...

پارادوکس ( به انگلیسی: Paradox ) یعنی  : در جمله دو کلمه تضاد به هم باشد دو کلمه متضاد مثل  : دور و نزدیک ، شروع و پایان ،
پارادوکس در منطق به «حکم» یا احکامی ظاهراً صحیح.
ویلیام کواین پارادوکس های منطقی را به چهار دسته تقسیم کرد:
پارادوکس های حقیقی به ما نتایجی را ارائه می دهند که هر چند در وهله اول مهمل، عجیب یا غیرمنتظره به نظر می رسند ولی در واقع صحیح هستند و هیچ خلل یا ناهماهنگی در فرضیات یا استدلالات آن ها وجود ندارد. از این دسته پارادوکس ها می توان به پارادوکس روز تولد، پارادوکس جنسیت و مسئله سه کارت اشاره کرد.
پارادوکس های مجازی پارادوکس هایی هستند که نه تنها مهمل به نظر می رسند بلکه در واقعیت نیز فرضیات یا استدلالات استفاده شده در آن ها ناصحیح است. پارادوکس اسب ها یا مسائلی که در انتها نتیجه ای مانند ۱ = ۲ می دهند از این دسته اند.
پارادوکس هایی که در هیچ کدام از دسته های فوق نباشند معمولاً تناقض هستند. این دسته از پارادوکس ها با استفاده از اصول پذیرفته شده منطق ما را به نتایجی می رسانند که با هم متناقض هستند. از این دسته پارادوکس ها می توان به پارادوکس اعدام غیرمنتظره اشاره کرد.
بعضی اوقات دسته چهارمی برای پارادوکس ها استفاده شده است:
پارادوکسی است که در آن می پذیریم که گزاره ای در یک لحظه هم صحیح و هم ناصحیح است. در فلسفه بعد از ارسطو چنین حکمی باطل تلقی می شود اما در منطق ناسازگار گاهی از آن استفاده می شود.
خود ناتوصیف، کلمه ای است که خودش را توصیف نمی کند.
پس کلمه «خود ناتوصیف» خود ناتوصیف است. [ نیازمند منبع] پارادوکسی که خودش را نتواند توصیف کند
صورت پارادوکس
فرض می کنیم الف و ب دو فرد دوقلوی همسان اند که ساعت های یکسانی دارند. ب یک سفر فضایی را با سرعت بالا ( نزدیک به سرعت نور ) شروع می کند در حالی که الف در خانه می ماند. الف به طور دائم ساعت ب را مشاهده می کند و می بیند که ساعت ب به علت اتساع زمان کند کار می کند. بالاخره ب به خانه بر می گردد. از آن جا که ساعت ب در این سفر کند کار کرده است، الف نتیجه می گیرد که ب در پایان این سفر از او جوان تر است؛ ولی فرض کنید که بخواهیم این وضعیت را از دیدگاه ب مورد مطالعه قرار دهیم. از آن جا که اتساع زمان فقط به حرکت نسبی بستگی دارد، در طول این سفر ب می بیند که ساعت الف کند کار می کند، و وقتی که سفر به پایان می رسد، ب نتیجه می گیرد که الف از او جوان تر است. بدیهی است که هر دو دوقلو نباید درست گفته باشند. آیا یکی از این دوقلوها حقیقتاً جوان تر است؟

رجوع شود به:متناقض نما