مخزن الادویه

[ویکی فقه] مخزن الادویه (کتاب). «مخزن الادویه» تالیف محمدحسین عقیلی خراسانی طبیب بزرگ قرن دوازدهم هجری قمری به منزله فرهنگنامه خوردنی ها و داروهای پزشکی سنتی است. عقیلی پس از تالیف قرابادین کبیر به تالیف این کتاب دست زده است.
کتاب مشتمل بر یک مقدمه و ۲۸ باب و یک خاتمه است. مقدمه که به ذکر کلیاتی درباره استفاده از ادویه و خصوصیات کلی آن ها اشاره دارد، مشتمل بر چهارده فصل است. ابواب کتاب نیز به مقتضای تعداد ادویه و نیز حرف دوم آن به چندین فصل تقسیم شده است. خاتمه نیز به ذکر اسامی ادویه ذکر شده در کتاب اختصاص دارد. هر یک از ابواب خاتمه نیز به مقتضای حرف دوم این ادویه به چند فصل قسیم شده است.
گزارش محتوا
کتاب مخزن الادویه یکی از مفصل ترین و مشهورترین و در عین حال معتبرترین کتاب هایی است که در زمینه شناخت مفردات پزشکی سنتی در دسترس دانشجویان این رشته قرار دارد.این کتاب از چند جهت قابل توجه است: از یک سو جامعیت این اثر باعث شده که این کتاب ناسخ دیگر کتب نگاشته شده، در این زمینه- از جمله اختیارات بدیعی و تحفة المؤمنین- به شمار رود. از سوی دیگر استفاده مؤلف از ده ها کتاب طب سنتی که مکررا به آن ها اشاره می کند و نیز نقل تجربیات خود و اساتیدش، جامعیت کم نظیری برای این اثر به وجود آورده است.از سوی دیگر مؤلف تنها در پی نقل و تقلید بدون تحقیق نبوده، بلکه گاه سخنان بزرگان را- در عین احترام به آنان- به نقد می کشد.این چند جهت باعث شده که این کتاب مورد استفاده بسیاری از اطبای بعد از خود- از جمله حکیم ناظم جهان- قرار بگیرد و همچنان به عنوان یکی از منابع معتبر گیاه شناسی مورد مراجعه واقع شود.
وضعیت کتاب
نسخه چاپی این اثر، عکس برداری از روی نسخه ای است که در سال ۱۸۴۴ م در کلکته در قطع وزیری به چاپ رسیده است. کتاب فاقد فهرست و پاورقی است.
منبع
...

مخزن الادویه، از کتاب های مهم در مورد داروها و واژگان پزشکی سنتی به زبان فارسی است که در سدهٔ دوازدهم هجری نوشته شد. این اثر در سال ۱۱۸۳ ق تألیف شده است.
نویسنده این کتاب محمدحسین عقیلی علوی خراسانی، پزشک نامدار سدهٔ دوازدهم هجری است. وی در شیراز روزگار گذرانیده و چندی نیز در هند به سر برده. دو تألیف بسیار مهم از این پزشک در دست است که یکی مخزن الادویه در داروهای ساده و غیرترکیبی است. تألیف دیگر مجمع الجوامع و ذخایر التراکیب است که به قرابادین کبیر شهرت یافته و شامل داروهای ترکیبی است.
نسخه های چاپ سنگی این دو اثر چندین بار به چاپ رسیده است. لغات و ترکیبات پزشکی گویشی در این دو تألیف نیز حائز اهمیت است. واژه های گویشی مخزن الادویه در سال ۱۳۸۲ خورشیدی به وسیله محمود مدبری بررسی و چاپ شده است. این کتاب در هند به چاپ سرب رسیده و از سوی انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی در سال ۱۳۷۱ از روی چاپ هند افست شده است. آخرین نسخه موجود در بازار از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۹۰ به کوشش گروه از مصححین چاپ و روانه بازار شده است.