علم

[ویکی فقه] علم دارای ارزش ذاتی می باشد و در دین مبین اسلام به علم ارزش و بهای بالایی داده شده است.
ارزش علم و دانش به اندازه ای است که خداوند متعال به قلم و آنچه می نویسد سوگند خورده است. آنقدر دانش در اسلام ارزشمند است که امیرالمؤمنین میان آن و ثروت، به هفت دلیل علم و دانش را انتخاب می نماید.

علوم دارای ارزش
این همه مزیت و اعتبار، برای معرفتی است که هم رساننده و هم بازدارنده باشد و علمی باشد که از طریق ثواب، به دست ما رسیده باشد هدف قرآن کریم تشویق مردم به تحصیل علم و تعمیق در اعتقادات و تعهد آنها است تا ایمانی راسخ و استوار به دنبال داشته باشد.

نکوهش جهل
اعتبار و ارزشی که قرآن کریم برای علم و عالم قائل شده است آنرا برای هیچ موجودی روا نداشته و جاهل را به منزله نابینایی می داند که راه را نمی شناسد و به سرمنزل مقصود نمی رسد.

انواع علم و عالم
...

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از کتاب فرهنگ عاشورا است
پرچم، رایت، بیرق، نشان لشکر، آنچه به سر نیزه بندند، درفش. در اصطلاح عزاداری حسینی، نام علم و علامت خاصی است که هر هیئت و دسته، ویژه خود دارد و آن را از دسته های دیگر متمایز می سازد.
«نخل، چوب بسیار بلند همچون درخت تبریزی متوسط که در تعزیه خوانی پیشاپیش دسته ها برند و بر سر آن، گاه شکل پنجه ای از فلز باشد و گاه پارچه سیاه بر آن بپوشانند».
                      
در میدان کربلا نیز، علمدار لشکر امام حسین علیه السلام، حضرت اباالفضل بود. از شعار عرب های عراقی عزادار نیز این است: «رفع الله رایة العباس ، پرچم عباس، افراشته باد».
جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.

[ویکی الکتاب] معنی عَلَّمَ: تعلیم داد - یاد داد
معنی عِلْمَ: علم - دانش - تشخیص و تمیز دادن (کلمه علم به معنای احتمال صد در صد است ، بطوری که حتی یک در صد هم احتمال خلاف آن داده نمیشود)
معنی عَلِمَ: دانست(علم به معنای احتمال صد در صد است ، بطوری که حتی یک در صد هم احتمال خلاف آن داده نمیشود . )
معنی الم: از حروف مقطعه و رموز قرآن (در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده که الم معنایش " انا الله الملک " است . یعنی منم خداوند سلطان )
معنی خَبِیرٌ: همیشه باخبر(خبر به معنی علم است و علم یعنی تشخیص وتمیزدادن )
معنی عِلْمُهَا: علم آن - دانش آن (کلمه علم به معنای احتمال صد در صد است ، بطوری که حتی یک در صد هم احتمال خلاف آن داده نمیشود)
معنی عِلْمُهُمْ: علم ایشان - دانش ایشان (کلمه علم به معنای احتمال صد در صد است ، بطوری که حتی یک در صد هم احتمال خلاف آن داده نمیشود)
معنی خَبَرٍ: علم (وعلم به معنی تشخیص و تمیز دادن) -خبر
معنی تَظُنُّ: می داند(درآیه "تَظُنُّ أَن یُفْعَلَ بِهَا فَاقِرَةٌ " ظن به معنی علم است)
معنی تَلَقَّیٰ: فرا گرفت - دریافت کرد (از مصدرتلقن بمعنای گرفتن کلام است با فهم و علم )
ریشه کلمه:
علم (۸۵۴ بار)

[ویکی فقه] علم (ابهام زدایی). • عَلَم به فتح عین و لام به معنای پرچم است. • عِلم به کسر عین و سکون لام به معنای دانش است.
...

[ویکی فقه] علم (دانش). امروزه در زبان فارسی و عربی کلمه «علم» به دو معنای متفاوت بکار برده می شود.
معنای اصلی و نخستین علم، دانستن در برابر ندانستن است. قرآن کریم به این معنا اشاره دارد که « هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون»، (آیا یکسانند آنان که می دانند و آنان که نمی دانند.) از این منظر به همه دانستنیها صرف نظر از نوع آنها علم گفته می شود مطابق این معنا، اخلاق، ریاضیات، فقه، دستور زبان، مذهب، زیست شناسی و نجوم همه علم اند... کلمه Knowledge در انگلیسی و Connaissance در فرانسه معادل این معنا از علم اند.
علم در معنای حسی
کلمه علم در معنای دوم منحصراً به دانستنی هایی اطلاق می شود که بر تجربه مستقیم حسی مبتنی باشند.علم در این جا در برابر همه دانستنیهایی قرار می گیرد که آزمون پذیر نیستند. اخلاق (دانش خوبیها و بدیها)، متافیزیک (دانش احکام و عوارض مطلق هستی)، عرفان (تجارب درونی و شخصی)، منطق (ابزار هدایت فکر)، فقه، اصول، بلاغت، و... همه بیرون از علم به معنای دوم آن قرار می گیرند و همه به این معنا غیر علمی اند کلمه SCIENCE در انگلیسی و فرانسه معادل این معنا از علم اند.دیده می شود که علم در این معنا بخشی از علم به معنای اول را تشکیل می دهد و به سخن دیگر علم تجربی نوعی از انواع دانستنیهای بسیاری است که در اختیار بشر می تواند قرار گیرد.
سیر رشد علم
رشد علم به معنای دوم عمدتا از آغاز دوره رنسانس به بعد است در حالیکه علم به معنای مطلق آگاهی (معنای اول) تولدش با تولد بشریت هم آغاز است. آیه قرآنی «خلق الانسان علمه البیان»، (خداوند رحمن انسان را آفرید و بیان را به وی تعلیم داد.) بهترین موید این معناست.

[ویکی فقه] علم (علوم قرآنی). یکی از اوصاف قرآن علم می باشد.
خداوند به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم می فرماید: (الذی جاءک من العلم)
بقره/سوره۲، آیه۱۲۰.
بیشتر مفسران، واژه «علم» در این آیات را به دین یا بیان الهی و ادله و معجزات تفسیر کرده و چون این ها توسط قرآن بیان شده اند، قرآن را «علم» نامیده اند.
تمامی علوم در قرآن
برخی گفته اند همه علوم کتاب های آسمانی پیشین در قرآن گرد آمده و مباحث آن به علم و یقین بیان شده است و مردم با عنایت به علم روشن بیان شده در قرآن می توانند به مدارج ایمان راه یابند؛ از این رو، خداوند، کتاب خود را به «علم» وصف کرده است.
مصباح، محمد تقی، ۱۳۱۳ -، قرآن شناسی، ج۱، ص۳۷.
...

[ویکی فقه] علم (فلسفه). درباره علم مباحث مختلفی قابل طرح است که اکثر آنها مربوط به شناخت شناسی است، اما بحث های دیگری از نقطه نظر هستی شناسی طرح می شود و فلاسفه به مناسبت هایی آنها را در ابواب مختلف فلسفه ذکر کرده اند و صدرالمتالهین مبحث مستقلی را به بحث در پیرامون مسائل علم اختصاص داده است از جمله آنها بحث درباره تجرد علم و عالم است که با مبحث مجرد و مادی مناسبت بیشتری دارد و به همین جهت ما آن را در این مقاله ذکر می کنیم.
درباره هستی شناسی علم سؤال هایی طرح می شود مانند اینکه حقیقت علم چیست و آیا همه اقسام آن ماهیت واحدی دارد و دست کم مندرج در مقوله خاصی است یا نه و آیا همه اقسام آن مجرد است یا همه آنها مادی است و یا بعضی از آنها مجرد و بعضی دیگر مادی است.برای پاسخ به اینگونه پرسش ها لازم است نخست نظری به اقسام علم بیفکنیم.
اقسام علم
آگاهی از موجودی یا بدون وساطت صورت و مفهومی حاصل می شود که آن را علم حضوری می نامند و یا با وساطت صورت حسی و خیالی یا مفهوم عقلی و وهمی تحقق می یابد که آن را علم حصولی می خوانند و مخصوص نفوس متعلق به ماده می باشد و مرتبه ای از وجود نفس بنام ذهن ظرف گونه ای برای علم حصولی بشمار می رود که خود آن دارای مراتب و شؤون مختلفی است و بعضی از مراتب آن اشراف بر مرتبه دیگر پیدا می کند به طوری که مرتبه پایینتر حکم خارج را نسبت به ذهن می یابد و علم دیگری به آن تعلق می گیرد، آگاهی انسان از یک واقعیت نفس الامری بصورت قضیه ای در ذهن منعکس می شود که ساده ترین شکل آن قضیه حملیه است و به نوبه خود به هلیه بسیطه و هلیه مرکبه و سایر اقسام قضایا منقسم می گردد.در قضیه حملیه دست کم دو مفهوم ذهنی وجود دارد که یکی موضوع و دیگری محمول آن را تشکیل می دهد و انسان نسبتی را بین آنها در نظر می گیرد و حکم به ثبوت در قضیه موجبه و یا عدم ثبوت در قضیه سالبه می نماید هر چند در این زمینه اختلافاتی وجود دارد که قبلا به آنها اشاره شد.حکم یا تصدیق به اصطلاح خاص در صورتی تحقق می یابد که شخص اعتقاد به مفاد قضیه داشته باشد هر چند اعتقادی ظنی باشد ولی اعتقاد شخص همیشه مطابق با واقع نیست و حتی گاهی انسان اعتقاد جزمی و قطعی به مطلبی پیدا می کند که مخالف با واقع است و در این صورت آن را جهل مرکب می نامند.با توجه به این نکات علم حصولی را می توان از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار داد و به بحث پیرامون هر یک از امور یاد شده بطور جداگانه پرداخت اما آنچه معمولا مورد بحث واقع می شود تجرد ادراک بویژه ادراک عقلی است.
حقیقت علم حضوری
در علم حضوری ذات معلوم نزد ذات عالم حاضر بوده عالم وجود عینی آن را می یابد و این شهود و یافتن چیزی خارج از ذات عالم نیست بلکه از شؤون وجود اوست و شبیه عوارض تحلیلیه اجسام است که از شؤون وجود آنها بشمار می رود به دیگر سخن همان گونه که امتداد امری جدای از وجود جسم نیست بلکه مفهومی است که ذهن با فعالیت تحلیلی خودش آن را بدست می آورد؛ علم حضوری هم وجود جداگانه ای از وجود عالم ندارد و مفهوم علم و عالم با تحلیل ذهنی از وجود عالم بدست می آید و مصداق آن در مورد خدای متعال ذات مقدس اوست که نه جوهر است و نه عرض و در مورد مخلوقات عین جوهر عقلانی یا نفسانی آنهاست و طبعا چنین علمی عرض و کیفیت نخواهد بود.
اقسام علم حضوری
...

[ویکی فقه] علم (قرآن). یکی از اوصاف قرآن علم می باشد.
خداوند به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم می فرماید: (الذی جاءک من العلم) و (ما جاءک من العلم)؛ «آن چه از علم که تو را آمد».
تعریف
بیشتر مفسران، واژه «علم» در این آیات را به دین یا بیان الهی و ادله و معجزات تفسیر کرده و چون این ها توسط قرآن بیان شده اند، قرآن را «علم» نامیده اند.
تمامی علوم در قرآن
برخی گفته اند همه علوم کتاب های آسمانی پیشین در قرآن گرد آمده و مباحث آن به علم و یقین بیان شده است و مردم با عنایت به علم روشن بیان شده در قرآن می توانند به مدارج ایمان راه یابند؛ از این رو، خداوند، کتاب خود را به «علم» وصف کرده است.

[ویکی فقه] علم (منطق). بررسی مفاهیم پایه ای یک دانش، اگر چه در نگاه اول ساده به نظر می رسد، اما در بیشتر مواقع به دشوارترین و پیچیده ترین مسائل آن علم تبدیل می شود؛ به طور مثال مفاهیمی چون جرم و انرژی در فیزیک یا معادله ساده ای چون ۴= ۲×۲ در ریاضیات، همگی در نظر اول ساده و پیش پا افتاده جلوه می کنند، اما بحث و اثبات دقیق همین مفاهیم، از مسائل بسیار پیچیده دراین علوم به حساب می آیند.
مفهوم "علم" نیز یک مفهوم پایه است، با این تفاوت که "علم" به دلیل گستردگی مفهومش، درعلوم مختلفی مانند منطق ، فلسفه ، انسان شناسی و حتی جامعه شناسی به عنوان یک مفهوم اولیه و پایه ای استفاده می شود؛ این گستردگی مفهومی باعث شده است تحقیق درباره "علم"- به عنوان یک مفهوم بنیادین- بسیار دشوار باشد. علاوه براین، بکارگیری واژه علم برای اصطلاحات و مفاهیمی کاملا متفاوت، باعث سردرگمی محققین و دشوارتر شدن بررسی مفهوم علم شده است. به عنوان نمونه در زبان فارسی وقتی می گوییم "علم فیزیک" منظور ما "دانش فیزیک" است؛ اما زمانی که می گوییم «معلوم است فلانی می آید» می خواهیم بفمانیم «به طور یقین فلان شخص می آید»؛ بنابراین در عبارت اول لغت "علم" را به معنی "دانش" به کار گرفتیم اما در جمله دوم به معنی "یقین". همچنین معنی سومی برای لغت "علم"درعلومی مانند منطق و فلسفه وجود دارد؛ در این دانش هازمانی که لغت "علم" را به کار می بریم، منظور ما یک دانش خاص یا یقین نیست، بلکه منظور مطلق "درک و آگاهی"است؛ یعنی در نظر یک فیلسوف یا منطق دان، به هرگونه درک یا اطلاعی که انسان از ابتدای تولدش آن را بدست می آورد، "علم" گفته می شود. بنابراین در بررسی مفهوم "علم"هم با وسعت مفاهیم مواجه هستیم و هم ممکن است در دام اشتباه لغوی بیافتیم، به همین دلیل، هنگامی که می خواهیم در مورد مفهوم "علم" بحث کنیم باید دقیقا مشخص کنیم که منظور ما کدام کاربرد واژه "علم" است و می خواهیم در چه حوزه ای ازمفهوم "علم" گفتگو کنیم. در این نوشتار هدف این است که درباره مفهوم "علم" در منطق صحبت کنیم، پس باید متوجه باشیم که منظور ما فقط کاربرد منطقی و فلسفی لغت "علم" است و نه کاربردهای دیگر آن.
چیستی علم
منطق دانان و بیشتر فلاسفه هنگامی که می خواهند از مفهوم "علم و ادراک" صحبت کنند، سراغ اولین ادراکاتی می روند که در انسان شکل می گیرد؛ آنها روند به وجود آمدن آگاهی را در ذهن انسان تحلیل می کنند، تا بدین وسیله بتوانند مفهوم صحیحی را برای علم بیابند؛ اما همین بررسی ها شروع اولین اختلاف ها بر سر مفهوم"علم" را رقم زده است. عده ای از فیلسوفان معتقدشدند علم یک کودک، چیزی جز فرایند های فیزیولوژیکی به وجود آمده درسیستم های عصبی و مغزی او نیست؛ یعنی اطلاعات یک کودک تنها زمانی شکل می گیرد که سیستم های عصبی وی تحریک شوند و یک پالس عصبی را به سمت ذهن کودک ارسال کنند؛ این پالس عصبی تغییری فیزیکی را در مغز کودک ایجاد می کند که به اعتقاد این دانشمندان، این تغییر دقیقا همان "علم"کودک است. در نظر این دانشمندان علم یک مفهوم "مادی" مانند دیگر مفاهیم مادی است و همانطور که ما می توانیم موجودات مادی دیگر مانند: میز، برق ، امواج الکترو مغناطیسی و... را مشاهده کنیم، به وسیله دستگاه های پیشرفته پزشکی نیز می توانیم علم را درون پالس های عصبی و مغزی افراد مشاهده کنیم و حتی در علم انسانها تغییر یا تبدیل ایجاد کنیم. طبیعی است که در نگاه این دسته از فلاسفه، تنها منشا پیدایش علوم حواس پنجگانه هستند؛ زیرا تنها حواس پنجگانه توانایی تحریک سیستم عصبی آدمی را دارند؛ بر همین اساس هر آنچه از غیر طریق " تجربه و حس" به دست بیاید چیزی جز "توهم و خیال" نخواهد بود. در مقابل این رویکرد، دیدگاه اکثریت دانش مندان قرار دارد که علم را موجودی "غیر مادی"و فراتر از "ماده"قلمداد می کنند؛ این متفکران معتقدند کودکان حتی پیش از آنکه از حواس پنجگانه برخودار شوند، اموری مانند گرسنگی، مهر مادری و... را درک می کنند و غرائزی در آنها هست که برای "علم" پیدا کردن به آن غرائز نیازمند حواس ظاهری نیست. در این دیدگاه علم دیگر خواص عمومی "ماده" را ندارد، پس نمی توان ادراکات انسانها را مشاهده کرد؛ همچنین راه بدست آوردن علم و ادراک نیز محدود به حس و تجربه مادی نیست، بلکه مفاهیم "ماورایی" و "غیر حسی" نیز برای انسان قابل درک هستند. مدافعان و مخالفان هریک از این دو دیدگاه برای دفاع از نظر خود شواهدی ارائه می کنند که در این مقاله فرصت پرداختن به تمامی آنها نیست، اما شاید مهمترین شاهدی که می توان برای اثبات نظریه دوم ارائه کرد، وجود دسته ای از آگاهی ها در انسان باشد که به آنها "علوم حضوری" می گویند؛ این آگاهی ها همگی بدون استفاده از حواس ظاهری بدست می آیند و هر انسانی به وجود این نوع ادراکات در درون خود اعتراف دارد.
تقسیم علم به حضوری و حصولی
اولین تقسیم بندی که فلاسفه و بیشتر منطق دانان برای "علم" مطرح می کنند تقسیم آن به دو دسته "حضوری" و"حصولی" است. این تقسیم بندی مبتنی بر پایه ای ترین ویژگی علم ، یعنی رابطه علم با معلوم است و به همین دلیل نیز پیش از دیگر تقسیم بندی های علم بدان پرداخته می شود.
← علم حضوری
...

علم ( به انگلیسی: Science ) [ الف] تلاشی نظام مند است که دانش را در قالب توضیحات و پیش بینی های قابل آزمایش دربارهٔ تمامیت جهان می سازد و سازمان می دهد. [ ۱] [ ۲] [ ۳] [ ۴] [ ۵] [ ۶]
یک معنای قدیمی تر و نزدیک، که امروزه هنوز هم به کار می رود، متعلق به ارسطو است و دانش علمی را مجموعه ای از آگاهی های قابل اتکا می داند که از لحاظ منطقی، قابل توضیح باشند. [ ۷] همچنین گاه به مجموعه گزاره ها و اطلاعاتی گفته می شود که دانشمندان در کاوش های علمی حول یک موضوع یا برای تأمین یک هدف گردآورده اند و بین آنان بر اساس زبان علوم مورد گفتگو قرار می گیرد.
واژهٔ علم از زبان عربی، وارد زبان فارسی شده است. برخی واژه دانش را به جای علم به کار می گیرند؛ ولی باید توجه داشت علم و دانش، دارای دو تعریف متفاوت هستند. در زبان انگلیسی، واژه لاتین science برای علم به کار گرفته می شود و واژه knowledge، برای دانش. در زبان پهلوی واژه های هم عرض علم اینهاست: داناگیْه، هوداناگیْه، فْرهَنگ، فَرزَنیه. [ ۸] ویدا و چیستا[ ۹] هم برابرهایی هستند که از زبان اوستایی برگرفته شده اند.
از عصر کلاسیک علوم به عنوان یک نوع دانش با فلسفه ارتباط نزدیکی داشتند. در اوایل عصر مدرن دو کلمهٔ علم و فلسفه در زبان انگلیسی به جای هم به کار برده می شدند. در سدهٔ ۱۷ میلادی فلسفهٔ طبیعی ( که امروز علوم طبیعی نامیده می شود ) به تدریج از فلسفه جدا شد. [ ۱۰] [ ۱۱] با این حال، علم همچنان کاربردی وسیع برای توضیح آگاهی های مطمئن در مورد یک موضوع داشت. به همین ترتیب هم امروزه نیز در عصر مدرن همچنان علم برای موضوعاتی همچون علم کتابداری یا علوم سیاسی کاربرد دارد.
در عصر مدرن، علم معادل علوم طبیعی و فیزیکی به کار می رود، لذا محدود به شاخه هایی از آموختن است که به پدیده های دنیای مادی و قوانین آن ها می پردازد. این هم اکنون معنای غالب علم در کاربرد روزمره است. [ ۱۲] این معنای محدودتر از علم که خود بخشی از علم شده است، تبدیل به مجموعه ای از تعریف های قوانین طبیعت شده که بر مبنای مثال های اولیه ای همچون قانون کپلر، قوانین گالیله و قوانین حرکت نیوتن بنا شده اند. در این دوره رایج تر شد که به جای فلسفه طبیعی علوم طبیعی به کار رود. در طی سدهٔ نوزدهم میلادی کلمهٔ علم بیش از پیش مرتبط به مطالعهٔ منظم دنیای طبیعت شد، شامل فیزیک، شیمی، زمین شناسی و زیست شناسی. این منجر به قرارگیری مطالعات تفکر انسان و جامعه در یک برزخ زبان شناسی شد؛ که در نهایت منجر به قرارگیری این مطالعات دانشگاهی در زیر عنوان علوم اجتماعی شد. به همین ترتیب هم امروز قلمروهای بزرگی از مطالعات منظم و دانش وجود دارند که زیر سرفصل کلی علم قرار دارند، همچون علوم کاربردی و علوم صوری. [ ۱۳]

عِلم (science)
هر حوزۀ مطالعاتی سازمان یافته یا مجموعه ای منسجم از دانش ها و دانستنی ها، حاصل آزمایش، مشاهده، و استنتاج با هدف توصیف معتبر پدیده ها به کمک ارجاع به دنیای مادی و فیزیکی. فعالیت هایی مثل پزشکی، تماشای ستارگان، و فن شناسی از روزگار باستان در بسیاری از جوامع صورت می گرفت. دانش نظری، به خصوص فیزیک که در گذشته فلسفۀ طبیعی خوانده می شد، از دیرباز حوزۀ اصلی مطالعۀ فیلسوفان بود. انقلاب علمی اروپا از حدود ۱۶۵۰ تا ۱۸۰۰، ترکیبی تازه از مشاهده، آزمایش، و عقلانیت را جایگزین فلسفۀ نظری کرد. در حال حاضر، پژوهش علمی متضمن کُنش متقابل بین عقیده، فرضیه، آزمایش، مشاهده، و استنتاج است. موضوعی که فلسفۀ علم خوانده می شود، ماهیّت این کُنش پیچیده و گسترش توانایی آن را در دسترسی به واقعیت جهان مادّی بررسی می کند. از دیرباز مشخص بود که استقرای ناشی از مشاهده توضیحی مبتنی بر منطق به دست نمی دهد. در قرن ۲۰، کارل پوپر روش علمی را به مثابۀ آزمون تجربی افکار یا فرضیه های یک دانشمند توصیف کرد. منشأ و نقش افکار و وابستگی متقابل آن ها با مشاهده را متفکر امریکایی، تامس ساموئل کوهن، بررسی کرد و آن ها را در دو زمینۀ تاریخی و جامعه شناختی قرار داد. جامعه شناسی علم چگونگی وضع نظریه ها و قوانین علمی را بررسی می کند و امکان واقع بینی در هر کوشش علمی را مورد پرسش قرار می دهد. یکی از مباحث بحث بر انگیز، جانشینی واقع گرایی علمی با نسبیت گرایی علمی به گونه ای است که پاول فایرابند مطرح کرد. پرسش هایی دربارۀ کاربرد مناسب علم و نقش آموزش علم نیز ساختار این زمینۀ مطالعاتی را دگرگون ساخته است. علم امروزه به حوزه های مستقل مطالعاتی ازجمله اخترشناسی، زیست شناسی، زمین شناسی، شیمی، فیزیک، و ریاضیات تقسیم می شود. با این حال، بسیاری از تلاش های اخیر در این جهت بوده است که رشته های مستقل سنتی را به صورت بخش هایی مثل علوم زیستی و علوم زمینی تلفیق کنند. به مجموع این دو حوزه معمولاً علوم طبیعی اطلاق می شود. علوم فیزیکی شامل ریاضیات، فیزیک، و شیمی است. کاربرد علم در مقاصد عملی، فناوری نام دارد. علوم اجتماعی بررسی سازمان یافتۀ رفتار انسان است و حوزه هایی نظیر انسان شناسی، اقتصاد، روان شناسی، و جامعه شناسی را دربر می گیرد.

علم (منطق و فلسفه). عِلم (منطق و فلسفه)
(یا: شناخت و آگاهی) در لغت به معنی دانستن و دانایی، و در اصطلاح اهل منطق و حکمت به حصولی و حضوری تقسیم می شود.
علم حصولی.عبارت است از: الف .صورت ذهنی: نخستین گونۀ علم حصولی، صورتی است که از چیزی در ذهن حاصل می شود. مانند حصول صورت کتابی که روبه روی ماست در ذهن ما. علم یا شناخت در این معنا، مشتمل است بر جزئی و کلی: ۱. جزئی؛ علم یا ادراکی است که به یک پدیدۀ مشخّص تعّلق می گیرد و چون مُدْرِک، با پدیده (مُدْرَک) مواجه باشد، مثل مواجهۀ ما با کتابی که روبه روی ماست، از آن به ادراک حسی تعبیر می شود و چون مواجهه ای در کار نباشد و پدیدۀ دریافت شده (کتاب) به یاد آید از آن به ادراک خیالی تعبیر می شود. ادراکِ یکی از صفات وابسته به پدیدۀ جزئیِ مورد ادراک، مثل دریافتِ «سودمندی» کتابی که روبه روی ماست، ادراک توهّمی نام می گیرد، ۲. کلی؛ علم یا ادراکی است رهاشده از جزئیت، تشخّص و مواجهه و آن عبارت است از مفهومی که با اسم عام بیان می شود، مثل ادراک مفهوم کلی کتاب که از آن به ادراک کلی (مفهوم عقلی) تعبیر می شود. ب. قوانین منظم: دومین گونۀ علم حصولی عبارت است از مجموعۀ قوانین منظم در باب یک موضوع معیّن، مثل علم حساب و هندسه و فیزیک و صرف و نحو. علم از این دیدگاه فلسفه (متافیزیک یا مابعدالطبیعه یا الهیات به معنای اعم) را هم دربرمی گیرد؛ زیرا فلسفه نیز مجموعۀ قوانین منظم و اصول کلی است دربارۀ وجود از حیث آن که وجود است. از همین دیدگاه است که ابن سینا در الهیات شفا از علم الهی سخن می گوید و الهیات را علم می خواند.
علم حضوری. در برابر علم حصولی، علم یا شناختی است مستقیم و بی واسطه و بسیط که در آن معلوم (چیزی که شناخته می شود) مستقیماً نزد عالم (شناسنده) حاضر است، مانند علم انسان به ذات و احوال گوناگون روانی خود از قبیل ترس، محبت، شک، اراده و غیره. علم نفس به نیروهای ادراکی و تحریکی خود نیز از نوع علم حضوری است. همچنین علم نسبت به صورت ها و مفاهیم ذهنی، بلاواسطه و شهودی است. علم حضوری، با توجه به بلاواسطه بودن آن، برعکس علم حصولی که با وساطت صورت ها و مفاهیم ذهنی حاصل می شود، علمی یقینی و خطاناپذیر است زیرا خطای در ادراک در صورتی قابل تصور است که بین درک کننده و درک شونده واسطه ای در کار باشد تا جای این سؤال باشد که آیا آن واسطه، درک شونده را به درستی نشان می دهد یا نه. نکتۀ دیگر این که علوم حضوری ازنظر شدت و ضعف یکسان نیستند؛ گاهی علم حضوری از شدّت کافی برخوردار است و به صورت آگاهانه تحقق می یابد ولی گاهی هم به صورت ضعیف و کمرنگی حاصل می شود و به صورت نیمه آگاهانه و حتی ناآگاهانه درمی آید. هرچه نفس آدمی از نظر مرتبه وجودی کامل تر باشد علوم حضوری آن کامل تر و آگاهانه تر می گردد. همچنین، شدّت و ضعف «توجه» عامل دیگری در شدت و ضعف علوم حضوری است. فلاسفۀ اسلامی با الهام از قرآن کریم برای انسان نسبت به آفریدگار خود علم حضوری قائل اند که البته براثر ضعف مرتبۀ تکاملی نفس و نیز براثر توجه به امور مادی، این علم به صورت ناآگاهانه درمی آید امّا با تکامل نفس و تقویت توجه قلبی نسبت به خداوند همان علم به مراتبی از وضوح و آگاهی می رسد. عرفان در پی آن است که با سلوک عملی، زمینه را برای تقویت علم شهودی به ذات حق، که به طور فطری در نهاد هر انسانی هست، فراهم آورد. ← شهود؛ عرفان