سنج و دمام

سنج و دمام، مراسمی است سنتی که در ایام عزاداری مذهبی ( شیعیان ) در استان های خوزستان، بوشهر و هرمزگان از دیرباز تاکنون اجرا می شده است. یک گروه سنج و دمام معمولاً هفت، نه یا یازده دمام، تعدادی سنج و یک بوق است. بعضی نیز یک گروه سنج و دمام را فقط هفت دمام، هشت سنج و یک بوق دانسته اند.
معرب این کلمه بوکسینا و از آلات بادی می باشد. بوق، سازی ساده و مارپیچی شکل است با امتداد مخروطی و دهانه ای بازتر و طولی بین ۴۰ تا ۸۰ سانتی متر که با دمیدن از دهانه کوچک نواخته می شود. بوق ، سازی ویژه در بین سازهای محلی ایران است. فقط در فرهنگ موسیقایی بوشهر واقع در شمال خلیج فارس رواج دارد و منحصراً برای آیین عزاداری امام سوم شیعیان یا دیگر بزرگان دینی نواخته می شود. بوق معمولاً همراهی کننده گروه نوازندگان سنج و دمام است و به صورت متناوب با دیگر نوازندگان همراهی می کند. نوازنده بوق گاه شروع کننده مراسم سنج و دمام نوازی است. بوق در اصل همان شاخ نوعی گوزن آفریقایی به نام Antelope یا Kudo است. همچنین این ساز در قدیم از شاخ بز کوهی تهیه می شد ولی امروزه از نوع مصنوعی نیز ساخته می شود. صدای بسیار بلند و مهیبی دارد و بدون نیاز به دستگاه تقویت کننده، از فاصله های دور شنیده می شود. نوازنده بوق با دمیدن بر سوراخ کوچکی که در انتهای باریک ساز تعبیه شده است، می تواند بین دو تا سه نت موسیقی را تولید کند. در نتیجه نمی توان انتظار داشت، بوق همانند دیگر سازهای ملودیک، بتواند ملودی های رنگارنگی تولید کند. صداهای تولید شده توسط این ساز، در یک گروه کوبه ای سنج و دمام، ترکیب زیبایی از صداهای کوبه ای و کششی ایجاد می کند. امروزه در برخی آثار ارکستری از این ساز به صورت محدود استفاده می شود ولی کاربرد اصلی اش همچنان محدود به آیین عزاداری بوشهر است [ ۱] . در بوشهر چهار بوق اصلی وجود دارد که آذین بندی مخصوصی شده اند، البته در حومه بوشهر نیز بوقهایی وجود دارند ( مانند محلات هلیله، خواجه ها، بندرگاه و امامزاده ) که به تأیید افراد محلی آن ها نیز از هند آورده شده اند البته به نظر می رسد که این بوق ها اصالتاً آفریقایی هستند ولی تا آنجا که به حافظه افراد بومی مربوط می شود این بوقها از هند آورده شده اند.
در قسمت فوقانی بوق کوی بهبهانی های بوشهر سری از جنس نقره قرار دارد که به آن تاج می گویند. تاج این بوق در هندوستان ساخته شده و بر روی آن قلم زنی شده است و هم زمان با این بوق که جزو قدیمی ترین بوقهای منطقه است وارد بوشهر شده است البته از دیگر زینتهای این بوق حلقه هایی است که مانند طوق بر روی آن قرار گرفته و همچنین دسته ای که در ابتدای بوق مشاهده می شود این زینتها همگی از جنس نقره می باشند و حکاکی شده اند بوق کوی بهبهانی ها پنج طوق داشته که دو تای آن مفقود شده و در حال حاضر تنها سه طوق دارد. بوق دارای صداهایی از دو اکتاو است و با فشار هوا و تغییر لب فواصل آن عوض می شود. ابتدا و انتهای سنج و دمام بوق زده می شود و در حین اجرای سنج و دمام این ساز بداهه نوازی می کند بوق یک سوراخ ( دهنی ) و یک خروجی دارد. بوقها دارای اندازه های متفاوتی هستند مثلاً بوق مسجد بهبهانیها سه پیچه بوده و بزرگتر از بوق مسجد شنبدی است که دو پیچ دارد. بوق بهبهانی ها یکصد و چهار سانتیمتر طول و هشتاد و شش سانتی متر ارتفاع دارد. به منظور حفظ و ممانعت از تخریب این ساز هر چند گاه یک بار با روغن کنجد آن را چرب می کنند، این کار مانع از ترک خوردن آن می شود.