سفیدرود

سفیدرود یا سپیدرود ( به زبان گیلکی: اسپی رۊ[ ۱] بزرگ ترین رود شمال ایران است که از بهم پیوستن دو رودخانه شاهرود و قزل اوزن که در شهر منجیل به هم می پیوندند، شکل می گیرد و تا وارد شدن به دریای کاسپین ( خزر ) عرض استان گیلان را می پیماید؛ از منجیل تا کرانه دریا، همه جا سفیدرود به سمت شمال شرقی جاری است و جریانش سریع و مقدار آب آن زیاد است. از سد سفیدرود تا گندلان، بستر آن بین دو کوه و بسیار باریک است و از این نقطه به بعد دلتای وسیعی با شاخه های زیاد تشکیل داده است، شاخه اصلی آن پس عبور از شهرستان رودبار، شهرستان رشت، شهرستان آستانه اشرفیه در پارک ملی بوجاق به دریای کاسپین می ریزد. [ ۲]
این رود علاوه بر اینکه در پیدایش تمدن و اقتصاد منطقه ای که در آن جاری است تأثیر داشته است. عامل مهم پدید آمدن دو ناحیهٔ تاریخی آن سوی رودی و این سوی رودی یا بیه پس و بیه پیش است با توجه به اهمیت این رود در منطقه بسیاری از جغرافیانگاران اسلامی و سفرنامه نویسان در منابع خود از رود و نام های آن یاد کرده اند. [ ۳]
در زمان سلسله هخامنشیان، این رودخانه برای اهداف آبیاری مورد استفاده قرار می گرفت، جایی که مهندسان ایرانی از روش های ابتکاری برای آبیاری زمین های حاصلخیز کنار رودخانه استفاده می کردند. بعدها، در دوره ساسانیان، رودخانه تا حدودی جایگاه اسطوره ای پیدا کرد، زیرا گمان می رفت سرچشمه رودخانه اسطوره ای اروند رود بوده است. در دوره قرون وسطی، نواحی اطراف رودخانه سفید رود تحت سلطه سلسله های مختلف محلی بود. سلسله های سلجوقی و صفوی ایران نیز آثار خود را در این منطقه به جا گذاشتند و شهرها و روستاهای حاشیه رودخانه را توسعه دادند. در قرن بیستم، توسعه صنعت کشاورزی منجر به ساخت سدهایی در کنار رودخانه سفید رود شد. در دهه ۷۰ سد البرز ساخته شد که نه تنها به کنترل طغیان رودخانه کمک کرد بلکه ظرفیت آبیاری منطقه اطراف را نیز افزایش داد. امروزه رودخانه سفید رود همچنان نقش بسزایی در اقتصاد شمال ایران دارد. از آن برای آبیاری، تولید برق آبی و اهداف تفریحی استفاده می شود و گردشگران را از سراسر جهان برای لذت بردن از ورزش های آبی و زیبایی های طبیعی منطقه جذب می کند.
بر اساس بررسی های انجام شده در طرح جامع شیلاتی طی سال های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ در ناحیه دهانه رودخانه سفیدرود تا سد سفیدرود و سر شاخه های قزل اوزن و شاهرود، ۴۵ گونه و زیرگونه ماهی متعلق به ۳۶ جنس و ۱۷ خانواده شناسایی شده که در بین ماهی های مهاجر عمده ترین آن ها عبارتند از: اوزون برون، تاس ماهی، ماهی سفید، کپور معمولی، سس ماهی، لای ماهی، اسبله، سفید کولی، شاه کولی، سیاه کولی و البته ماهی های خانواده کپور بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند. رودخانه سفیدرود از لحاظ مهاجرت و زاد و ولد آبزیان به خصوص گونه های ماهیان خاویاری و گونه های ماهیان استخوانی از رودخانه های منحصر به فرد در حوزه جنوبی دریای خزر می باشد. [ ۴]

رودخانه ای در استان های کردستان، زنجان، آذربایجان شرقی، اردبیل، و گیلان، با طول ۷۶۵ کیلومتر. این رودخانه از آب خیز های ۳۰کیلومتری شمال غربی سنندج، واقع در استان کردستان، سرچشمه می گیرد و به نام چم هانه گلان روبه سوی شمال روان می شود و پس از یکی شدن با رودخانه های گومرش و چم بناسوره، به قزل اوزن موسوم می شود، از شهرستان سنندج خارج و وارد شهرستان بیجار می شود. در این شهرستان با رودخانه های چم زرد، و یول کشتی، و شوراب درهم می آمیزد و از چهارده کیلومتری شمال شهر بیجار می گذرد و به شهرستان خدابنده، در استان زنجان، وارد می شود. شهرستان مزبور را با یک قوس چپگرد عظیم طی می کند و در ضمن با چم تلوار و رودهای شور و چسب یکی می شود و پس از قطع راه اتومبیل رو زنجان به بیجار، با رودخانۀ خوئین مخلوط می شود و شهرستان های ایجرود، ماه نشان، و زنجان را پشت سر می گذارد و پس از یکی شدن با زنجانرود به شهرستان میانه، در استان آذربایجان شرقی، وارد می شود و با یک قوس بزرگ راستگرد از کنار شهر میانه عبور می کند و در همین محل با رودخانه های آیدوغموش و قرنقوچای یکی و وارد شهرستان خلخال، در استان اردبیل، می شود. در این شهرستان با رودخانۀ آرپاچای و کندرچو و چند رودخانۀ دیگر مخلوط می شود و روبه جنوب شرقی به مسیر خود ادامه می دهد و از شهرستان طارم (استان زنجان) می گذرد و به شهرستان رودبار (استان گیلان) وارد می شود. با رودخانۀ شاهرود، که از کوه های طالقان سرازیر شده و بزرگ ترین ریزابۀ قزل اوزن است، درهم می آمیزد و دریاچۀ سدّ سفیدرود را پشت سر می گذارد و به نام سفیدرود به سوی شمال شرقی روان می شود و از درّۀ سفیدرود می گذرد و با ورود به شهرستان رشت بر عرض آن افزوده می شود و سرانجام با دلتای وسیعی، که مساحت آن به ۱,۲۵۰ کیلومتر مربع می رسد، به دریای خزر می ریزد. میانگین آبدهی سالانۀ این رودخانه ۳۹۷۰میلیون متر مکعب و وسعت حوضۀ آبگیر آن بالغ بر ۵۸,۲۵۰ کیلومتر مربع است. سفیدرود بعد از کارون طویل ترین رود ایران است.