[ویکی فقه] ادبیات مساله گرا، تنها ابزار معتبر و نیز گسترده ترین زمینه برای کشف، بیان، نقد و ماندگار سازی معرفت زیستی است.
قفلی را در نظر بگیرید که برای باز کردنش کلیدی دارید اما گاهی همین کلید، به سختی قفل را باز می کند، با وجودی که متعلق به همان قفل است. برای باز کردن این قفل به شگردی نیاز هست؛ شگردی که در فهم متعارف (common sense) به آن می گویند «قلق». بر همین منوال می توان معرفت زیستی را اصطلاحا معرفت قلقی، یا معرفت انضمامی نامید؛ معرفتی که حاصل و برآمده از تجربیات زیستی و دشواری های تجربی حل مساله به ویژه حاصل تجربیات نسل های پیشین در حل مسایل زیستی آنهاست. وجه دیگری معرفت انضمامی و قلقی این است که فرد آن را دارد ولی از داشتنش الزاما با خبر نیست. به عبارت دیگر معرفت و دانشی است که در درون حافظه فرد هست بی آنکه اذعان به دانستن آن و نیاز به اذعان به دانستن آن وجود داشته باشد. ولی عمل می کند، راهنمای عمل می شود، نقد می کند و نقد می شود. تنها فضایی که چنین معرفت و دانشی قدرت بروز و ظهور می یابد، حوزه ادبیات مساله گراست. بنابراین می توان ادعا کرد که ادبیات مساله گرا، تنها ابزار معتبر و نیز گسترده ترین زمینه برای کشف، بیان، نقد و ماندگار سازی معرفت زیستی است.
← ویژه گی های مساله گرا
تغییر، نتیجه منطقی ادبیات مساله گراست. در ادبیات مساله گرا، نویسنده مساله گرا همراه با اثرش تغییر می کند و تحول می یابد؛ چرا که معرفت زیستی او جزیی از متن نگارشی او هم هست و با تغییر در همین معارف است که نویسنده هم تغییر می کند و آثارش هم پی در پی تغییر می کند، ضمن اینکه بازخورد های نوشته اش که از جانب مخاطبان اثر به نویسنده می رسد هم رفتار او را به تدریج تغییر می دهد؛ همان طور که خود نویسنده هم در تغییرات اجتماعی مخاطبانش حضور کامل و قاطع دارد و این همه برخلاف ادبیات شبه مساله گراست که یک بار و برای همیشه، نوشته و تقدیس می شود و هرگز به مصاف هیچ نقد و تجدید نظری و هیچ تحول و تغییری نمی رود. ادبیات مساله گرا به این ترتیب، ترس و اضطراب از تغییرپذیری را از بین می برد و شهامت و شجاعت مواجه شدن با خود (خود نویسنده؛ خود مخاطب، خود اجتماعی و خود تاریخی.) را به خوبی فراهم می کند. چنین ترس و اضطرابی در ادبیات شبه مساله گرای کلام محور ایدئولوژیک اندیش و تئولوژیک انگار، همواره پنهان می ماند و به صورت زیرپوستی، در درون روح مخاطبان آثار و افراد جامعه رسوخ می کند و نوعی وارفتگی و لَختی تاریخی ایجاد می کند، به طوری که افراد را به موجوداتی خموده، ترسو، سازشکار، منفعل و غیرخلاق تبدیل می کند.ادبیات مساله گرا ما را با خودمان روبه رو می کند ولی ادبیات کلام محور شبه مساله گرا ما را با دیگری درگیر می کند. مساله ادبیات مساله گرا، مساله خود ماست اما مساله ادبیات کلام محور، مساله دیگری است.ادبیات مساله گرا آرمان های تحقق پذیر را در برابر دیدگان مخاطب و جامعه قرار می دهد. اما ادبیات شبه مساله گرا، به ورطه آرمان های تحقق ناپذیر می غلتد و نهایتا هم به روزمرگی می رسد. ادبیات مساله گرا مولد فهم نقش اجتماعی افراد در هر مرحله تاریخی و متناسب با مسایل اصیل آنهاست، در حالی که ادبیات مساله رها، مانع دیدن نقش اجتماعی افراد و فهم آن است.و دیگر آنکه، ادبیات شبه مساله گرای کلام محور، اسیر یک دور باطل است. چرا که از یک سو تحت تاثیر ناعقلانیت مسلط، مرتبا از عقلانیت و مساله گرایی تهی شده و از سوی دیگر تحت تاثیر فقدان عقلانیت و مساله گرایی درونی اش، به عامل تثبیت همان مناسبات ناعقلانی مسلط تبدیل می شود و این دور باطل گفتمان های رایج هر نسل را هم تعیین می کند بی آنکه فعالان هر نسل از وجود چنین دور باطلی در زنگی شان آگاه باشند. تنها راه شکستن این دور باطل، خلق ادبیات مساله محور غیرایدئولوژیک و غیرتئولوژیک (ونه الزاما ضد ایدئولوژیک یا ضد تئولوژیک) است. ادبیاتی که مبتنی بر عقلانیت مساله گرا و مبتنی بر نقدپذیری دوسویه (خود و دیگری) ست. نقدپذیری دوسویه، تمایز دیگری است میان جوامع ما قبل عقلانیت و ما بعد عقلانیت. از ویژگی بارز جوامع ما قبل عقلانیت یکی هم این است که به جای نقد، ادای نقد را در می آورند. ادای نقد را در آوردن، چیزی نیست جز تلاش نقد دیگری برای توجیه خود، چیزی نیست جز تلاش برای نقد ناپذیر ماندن خود. غافل از آنکه فقط با نقد پذیری دوسویه است که فضای مناسب برای گفت وگو و دیالوگ ایجاد می شود و امکان خلق و ظهور ناقدانی خوش ذوق، مدیرانی مبتکر، روشنفکرانی مساله گرا و ادیبانی شجاع فراهم می شود. با همین ابتکار و با همین روش است که به تدریج دور باطل ادبیات مساله رها شکسته شده و جامعه ای از شر آن خلاصی می یابد؛ درست به همان صورت که پیش از این، حاملان مساله گرا و عاملان نقدپذیری چون بیهقی، ابن سینا، سعدی و حافظ، این دور باطل را شکستند و امروزیان را مدیون خود کرده اند.
منبع
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «تحلیلی بر زبان مساله گرایی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۷.
...
قفلی را در نظر بگیرید که برای باز کردنش کلیدی دارید اما گاهی همین کلید، به سختی قفل را باز می کند، با وجودی که متعلق به همان قفل است. برای باز کردن این قفل به شگردی نیاز هست؛ شگردی که در فهم متعارف (common sense) به آن می گویند «قلق». بر همین منوال می توان معرفت زیستی را اصطلاحا معرفت قلقی، یا معرفت انضمامی نامید؛ معرفتی که حاصل و برآمده از تجربیات زیستی و دشواری های تجربی حل مساله به ویژه حاصل تجربیات نسل های پیشین در حل مسایل زیستی آنهاست. وجه دیگری معرفت انضمامی و قلقی این است که فرد آن را دارد ولی از داشتنش الزاما با خبر نیست. به عبارت دیگر معرفت و دانشی است که در درون حافظه فرد هست بی آنکه اذعان به دانستن آن و نیاز به اذعان به دانستن آن وجود داشته باشد. ولی عمل می کند، راهنمای عمل می شود، نقد می کند و نقد می شود. تنها فضایی که چنین معرفت و دانشی قدرت بروز و ظهور می یابد، حوزه ادبیات مساله گراست. بنابراین می توان ادعا کرد که ادبیات مساله گرا، تنها ابزار معتبر و نیز گسترده ترین زمینه برای کشف، بیان، نقد و ماندگار سازی معرفت زیستی است.
← ویژه گی های مساله گرا
تغییر، نتیجه منطقی ادبیات مساله گراست. در ادبیات مساله گرا، نویسنده مساله گرا همراه با اثرش تغییر می کند و تحول می یابد؛ چرا که معرفت زیستی او جزیی از متن نگارشی او هم هست و با تغییر در همین معارف است که نویسنده هم تغییر می کند و آثارش هم پی در پی تغییر می کند، ضمن اینکه بازخورد های نوشته اش که از جانب مخاطبان اثر به نویسنده می رسد هم رفتار او را به تدریج تغییر می دهد؛ همان طور که خود نویسنده هم در تغییرات اجتماعی مخاطبانش حضور کامل و قاطع دارد و این همه برخلاف ادبیات شبه مساله گراست که یک بار و برای همیشه، نوشته و تقدیس می شود و هرگز به مصاف هیچ نقد و تجدید نظری و هیچ تحول و تغییری نمی رود. ادبیات مساله گرا به این ترتیب، ترس و اضطراب از تغییرپذیری را از بین می برد و شهامت و شجاعت مواجه شدن با خود (خود نویسنده؛ خود مخاطب، خود اجتماعی و خود تاریخی.) را به خوبی فراهم می کند. چنین ترس و اضطرابی در ادبیات شبه مساله گرای کلام محور ایدئولوژیک اندیش و تئولوژیک انگار، همواره پنهان می ماند و به صورت زیرپوستی، در درون روح مخاطبان آثار و افراد جامعه رسوخ می کند و نوعی وارفتگی و لَختی تاریخی ایجاد می کند، به طوری که افراد را به موجوداتی خموده، ترسو، سازشکار، منفعل و غیرخلاق تبدیل می کند.ادبیات مساله گرا ما را با خودمان روبه رو می کند ولی ادبیات کلام محور شبه مساله گرا ما را با دیگری درگیر می کند. مساله ادبیات مساله گرا، مساله خود ماست اما مساله ادبیات کلام محور، مساله دیگری است.ادبیات مساله گرا آرمان های تحقق پذیر را در برابر دیدگان مخاطب و جامعه قرار می دهد. اما ادبیات شبه مساله گرا، به ورطه آرمان های تحقق ناپذیر می غلتد و نهایتا هم به روزمرگی می رسد. ادبیات مساله گرا مولد فهم نقش اجتماعی افراد در هر مرحله تاریخی و متناسب با مسایل اصیل آنهاست، در حالی که ادبیات مساله رها، مانع دیدن نقش اجتماعی افراد و فهم آن است.و دیگر آنکه، ادبیات شبه مساله گرای کلام محور، اسیر یک دور باطل است. چرا که از یک سو تحت تاثیر ناعقلانیت مسلط، مرتبا از عقلانیت و مساله گرایی تهی شده و از سوی دیگر تحت تاثیر فقدان عقلانیت و مساله گرایی درونی اش، به عامل تثبیت همان مناسبات ناعقلانی مسلط تبدیل می شود و این دور باطل گفتمان های رایج هر نسل را هم تعیین می کند بی آنکه فعالان هر نسل از وجود چنین دور باطلی در زنگی شان آگاه باشند. تنها راه شکستن این دور باطل، خلق ادبیات مساله محور غیرایدئولوژیک و غیرتئولوژیک (ونه الزاما ضد ایدئولوژیک یا ضد تئولوژیک) است. ادبیاتی که مبتنی بر عقلانیت مساله گرا و مبتنی بر نقدپذیری دوسویه (خود و دیگری) ست. نقدپذیری دوسویه، تمایز دیگری است میان جوامع ما قبل عقلانیت و ما بعد عقلانیت. از ویژگی بارز جوامع ما قبل عقلانیت یکی هم این است که به جای نقد، ادای نقد را در می آورند. ادای نقد را در آوردن، چیزی نیست جز تلاش نقد دیگری برای توجیه خود، چیزی نیست جز تلاش برای نقد ناپذیر ماندن خود. غافل از آنکه فقط با نقد پذیری دوسویه است که فضای مناسب برای گفت وگو و دیالوگ ایجاد می شود و امکان خلق و ظهور ناقدانی خوش ذوق، مدیرانی مبتکر، روشنفکرانی مساله گرا و ادیبانی شجاع فراهم می شود. با همین ابتکار و با همین روش است که به تدریج دور باطل ادبیات مساله رها شکسته شده و جامعه ای از شر آن خلاصی می یابد؛ درست به همان صورت که پیش از این، حاملان مساله گرا و عاملان نقدپذیری چون بیهقی، ابن سینا، سعدی و حافظ، این دور باطل را شکستند و امروزیان را مدیون خود کرده اند.
منبع
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «تحلیلی بر زبان مساله گرایی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۷.
...
wikifeqh: زبان_مسأله گرایی