تلک اباد

تلک آباد. تلک آباد باستدلال غالب در مورد نام «تلک آباد» که مورد تأیید چندتن از اساتید تاریخ هم قرار گرفته، این است که این کلمه از کلمه «طِلق» و «مُلک طلق» آمده است. ( به کسر "ط" و سکون "ل" و "ق" ) . واژه طلق به معنی خالص، حلال، و بدون شریک است و در دوران پس از اسلام به املاک خاصه و بدون شریک پادشاهان پیش از اسلام گفته می شده است تلک آباد به عنوان سرزمین حاصلخیزی که آباد شده و ملک خاص پادشاهان بوده به رسم قدیم «ملک طلق» و «طلق آباد» و سپس «تلک آباد» نامیده شده است . قدمت این روستا به پیش از ورود اسلام می رسد. قنات های تلک آباد تلک آباد دارای هفت قنات در سبک های مختلف می باشد. چهار قنات که آب آن متعلق به تلک آباد است و سه قنات که ناکش ( زهکش ) جمع آوری نم و رطوبت تلک آباد است و از تلک آباد آبگیری می شده است.
مهم ترین قنات تلک آباد شیگرد است. قناتی با قدمتی نزدیک به هزار و هشتصد سال که به خاطر اینکه آب آن به شیگرد شرقی ( شیریجرد ) و شیگرد غربی تلک آباد می رسیده آن را به نام قنات شیگرد نامیده اند. در گذشته آب آن در بالا دست تلک آباد و بعد از آسیاب دو قسمت می شده و این دو قسمت به نوبت جریان می یافته که جوی قسمت غربی ( شیگرد فعلی ) تا زمان انقلاب جهت کاشت صیفی استفاده می شده است. مهم ترین ویژگی این قنات دو طبقه بودن آن و جمع آوری آب از دو سفره آبی در عمق ۱۵متری و ۳۰ متری زمین است و با توجه به قدمت آن خیلی پیشتر از قنات دوطبقه مون حفر شده و به نوعی الگویی موفق برای حفر قنات دوطبقه محله مون بوده است. دیگر شاخصه این قنات جمع آوری آب مصرفی دشت و محله مون اردستان ( حوزه آبریز و کشت قنات دوطبقه ) است و به نوعی ناکش دشت مصرفی قنات دوطبقه مون است. این قنات بسیار بزرگ، دارای دو مادر چاه مجزا و همچنین تعداد بسیاری تونل های فرعی در ارتفاعات مختلف جهت جمع آوری آب است. یکی از مادرچاه های آن در محله مون و دیگری نزدیک قنات دو طبقه قرار دارد. از نکات حیرت انگیز این قنات آنکه در مادر چاه سمت غربی آن ( داخل شهر ) دو تونل به طول ۹۰ متر در عمق ۳۰ متری زمین و بدون هیچ خروجی جهت جمع آوری آب به نحوی ماهرانه حفر شده است. این عمل در آن عمق علاوه بر دانش مهندسی حفاری نیاز به دانشی جهت حفظ سلامت جان استادکاران آن دارد. برای مثال در ارتفاعات کمتر مقنی ها که چراغ الکتریکی دارند از دمنده هوا استفاده می کنند، حال آنکه مقنی های تلک آباد در هزاران سال پیش در اعماق زمین علاوه بر تنفس، برای روشن ماندن چراغ و روشنایی نیز به هوا احتیاج داشتند. مسائل مربوط به ریزش تونل، خروج خاک حفاری شده، ریزش آب از سفره بالایی بر تونل پایینی، بالا آمدن جریان آب و… از دیگر مسائل این شاهکار مهندسی باستانی در دل کویر است. طبق نظر کارشناس قنات از استان یزد که در دهه هشتاد از این سازه عصر باستان دیدن نموده بود، امروزه برای ساخت چنین سازه با عظمتی باید ۸ تا۱۰ میلیون دلار هزینه کرد. رشته قنات دست چپی قنات شیگرد که در محله مون عرب واقع شده دو طبقه است. حلقه های این چاه ارتفاعی مابین ۳۰ الی ۳۲ متر دارند. در طبقه بالایی این قنات و در ارتفاع ۱۵ متری رشته چاه های این دست قنات تونل هایی به طول تقریبی ۱۰ متر از سفره آبی در این ارتفاع تغذیه کرده، آب را جمع کرده، به حلقه های چاه رسانده و آن را بر روی سفره آبی عمق ۳۰ متر می ریزد. تمام رشته چاه های این دست قنات دوطبقه است. دست دیگر این قنات یعنی رشته چاه های دست راستی آن آب های سمت دشت بازار اردستان را جمع آوری می کند. مظهر این قنات تقریباً ۵۰۰ متر زیر جاده ترانزیت و از مظهر تا مادر چاه تقریباً ۳ الی ۴ کیلومتر می باشد. این قنات شگفت انگیز به رشته تونل های زیر زمینی اردستان موسوم به شهرزیر زمینی متصل است.