[ویکی نور] تاریخ المستبصر، تنها اثر مهم منسوب به ابن مجاور است که در تاریخ، جغرافیا، آداب و رسوم عربستان جنوبی و غربی نوشته شده است. آخرین تاریخی که در این کتاب به آن اشاره شده، ذیحجه 626ق است. در بعضی از مآخذ و نوشته ها اختلافی در نام این اثر مشاهده می شود. اشپرنگر آن را تاریخ المستنصر ذکر می کند، درنبورگ نیز ضمن تأیید این نظر، آن را اثری می داند که مؤلف به المستنصر بالله خلیفه عباسی اهدا کرده است. مایلز نام صحیح کتاب را تاریخ المستبصر می نویسد.
تاریخ المستبصر که درباره بلاد حجاز، مکه، یمن و اخبار مربوط به آنها نوشته شده؛ شامل دو قسمت است که در یک جلد تدوین یافته است. مطالب این اثر از مکه آغاز شده و با وصف مختصری از بحرین پایان یافته است. قسمت زیادی از این کتاب؛ یعنی بیش از یک پنجم آن منحصر به وصف شهر عدن است.
درباره مؤلف کتاب بین محققان اختلاف نظر وجود دارد. برخی با ذکر دلایلی از قبیل این که مؤلف در جایی از پدرش با نام محمد ابن مسعود بن علی بن احمد بن مجاور بغدادی نیشابوری و از برادرش با نام احمد بن محمد بن مسعود یاد کرده و یا شناخت او در اشعار فارسی و به کار بردن اصطلاحات فارسی و... انتساب این اثر را به ابن مجاورِ شیبانی دمشقی قاطعانه رد کرده، احتمال می دهند که کتاب به محمد بن مسعود... بن مجاور بغدادی نیشابوری منسوب باشد و از عدم توجه پژوهندگان پیشین و محققان و دانشمندان معروفی؛ مانند فران و بروکلمان به این مسأله روشن تعجب می کنند.
ابومَخْزَمه در نوشته های خود درباره عربستان جنوبی که برگزیده ای است از تاریخ های ابن مجاور و جَنَدی و اَهْدَل مطالب مهمی از تاریخ المستبصر نقل می کند و تقریباً در همه جا فقط به ذکر نام کتاب بسنده کرده و یا ندرتاً از مؤلف آن، بدون اشاره به اسم و کنیه و مشخصاتش، با عنوان «ابن مجاور» سخن می راند.
نکته دیگری که باید در باب زبان اصلی ابن مجاور بدان اشاره کرد، وفور استفاده از زبان و ادب فارسی در نگارش کتاب است. او به احتمال زیاد فارسی زبان بوده و اشعار متعددی از فارسی را در میان سخنانش نقل کرده و حتی برخی از آنها سروده شخص وی است. تمام مقایسات جغرافیایی و فرهنگی او با شرق اسلامی ست. از سوی دیگر در صفحه 14 متن کتاب (تصحیح لوفگرن) شواهدی موجود است که او در خراسان بوده و اطلاعات او در باب فرهنگ و نوع غذا و پوشاک آن مردم زیاد است. البته نمی توان با اتکا به این اطلاعات وی را همچون رکس اسمیت زاده خراسان دانست و نسب او را به جای «شیبانی دمشقی»، «نیشابوری بغدادی» دانست. رکس اسمیت در مقاله ای که در سال 1996 درباب زبان نگارش ابن مجاور به چاپ رساند، مدعی شد نوع ساختار زبان شناسانه اثر او به نوعی غیرکلاسیک و غیربومی به نظر می رسد. وی دقیقا عبارت «عربی میانه» یا Middle Arabic را در باب زبان نگارش این اثر بکار برده و منظورش همسان انگاری این نوع نگارش با آثار عربیست که توسط یهودیان و مسیحیان نگاشته شده است. او در میان دیگر آثار عربی مسلمین با اذعان به این که کمتر کتابی را می توان با این سطح و نوع زبان مشاهده کرد، به کتاب الاعتبار اسامه بن مُنقذ اشاره کرده است.
تاریخ المستبصر که درباره بلاد حجاز، مکه، یمن و اخبار مربوط به آنها نوشته شده؛ شامل دو قسمت است که در یک جلد تدوین یافته است. مطالب این اثر از مکه آغاز شده و با وصف مختصری از بحرین پایان یافته است. قسمت زیادی از این کتاب؛ یعنی بیش از یک پنجم آن منحصر به وصف شهر عدن است.
درباره مؤلف کتاب بین محققان اختلاف نظر وجود دارد. برخی با ذکر دلایلی از قبیل این که مؤلف در جایی از پدرش با نام محمد ابن مسعود بن علی بن احمد بن مجاور بغدادی نیشابوری و از برادرش با نام احمد بن محمد بن مسعود یاد کرده و یا شناخت او در اشعار فارسی و به کار بردن اصطلاحات فارسی و... انتساب این اثر را به ابن مجاورِ شیبانی دمشقی قاطعانه رد کرده، احتمال می دهند که کتاب به محمد بن مسعود... بن مجاور بغدادی نیشابوری منسوب باشد و از عدم توجه پژوهندگان پیشین و محققان و دانشمندان معروفی؛ مانند فران و بروکلمان به این مسأله روشن تعجب می کنند.
ابومَخْزَمه در نوشته های خود درباره عربستان جنوبی که برگزیده ای است از تاریخ های ابن مجاور و جَنَدی و اَهْدَل مطالب مهمی از تاریخ المستبصر نقل می کند و تقریباً در همه جا فقط به ذکر نام کتاب بسنده کرده و یا ندرتاً از مؤلف آن، بدون اشاره به اسم و کنیه و مشخصاتش، با عنوان «ابن مجاور» سخن می راند.
نکته دیگری که باید در باب زبان اصلی ابن مجاور بدان اشاره کرد، وفور استفاده از زبان و ادب فارسی در نگارش کتاب است. او به احتمال زیاد فارسی زبان بوده و اشعار متعددی از فارسی را در میان سخنانش نقل کرده و حتی برخی از آنها سروده شخص وی است. تمام مقایسات جغرافیایی و فرهنگی او با شرق اسلامی ست. از سوی دیگر در صفحه 14 متن کتاب (تصحیح لوفگرن) شواهدی موجود است که او در خراسان بوده و اطلاعات او در باب فرهنگ و نوع غذا و پوشاک آن مردم زیاد است. البته نمی توان با اتکا به این اطلاعات وی را همچون رکس اسمیت زاده خراسان دانست و نسب او را به جای «شیبانی دمشقی»، «نیشابوری بغدادی» دانست. رکس اسمیت در مقاله ای که در سال 1996 درباب زبان نگارش ابن مجاور به چاپ رساند، مدعی شد نوع ساختار زبان شناسانه اثر او به نوعی غیرکلاسیک و غیربومی به نظر می رسد. وی دقیقا عبارت «عربی میانه» یا Middle Arabic را در باب زبان نگارش این اثر بکار برده و منظورش همسان انگاری این نوع نگارش با آثار عربیست که توسط یهودیان و مسیحیان نگاشته شده است. او در میان دیگر آثار عربی مسلمین با اذعان به این که کمتر کتابی را می توان با این سطح و نوع زبان مشاهده کرد، به کتاب الاعتبار اسامه بن مُنقذ اشاره کرده است.