تاریخ الدوله الفاطمیه

[ویکی نور] تاریخ الدولة الفاطمیةاز آثار بس ارزنده استاد تاریخ اسلام در دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره؛ دکتر محمد جمال الدین سرور است که در آن، سیاست داخلی و جلوه های تمدن دولت فاطمیان و همچنین سیاست خارجی آنان را به صورت علمی، مستند و تحلیلی مورد بررسی قرار داده است.
کتاب متشکل از دو جلد و هر جلد مشتمل بر یک مقدمه و متن اثر است. در جلد اول سیاست داخلی و مظاهر تمدنی دولت فاطمیان در ضمن شش باب بدین ترتیب بیان شده است: 1- قیام خلافت فاطمی در بلاد مغرب، 2- اوضاع داخلی مصر قبل از استقرار قدرت فاطمیان، 3- سلطه فاطمیان بر مصر، 4- حرکات سیاسی و دینی در دوره اول فاطمیان، 5- دوره نفوذ وزیران فاطمی، 6- تشکیلات اداری و تمدنی در دوره فاطمیان در مصر. در جلد دوم نیز سیاست خارجی دولت فاطمیان (شامل: مقدمه، باب اول- دعوت فاطمی در بلاد حجاز باب دوم- سلطه فاطمی در بلاد بحرین باب سوم- دعوت فاطمی در یمامه و عمان باب چهارم- نفوذ فاطمی در بلاد یمن باب پنجم- سیاست فاطمیان در گسترش سلطه خود بر بلاد شام باب ششم- دعوت فاطمیان در بلاد عراق باب هفتم- ارتباط فاطمیان با اندلس و مغرب و جزیره صقیله باب هشتم- ارتباط بین دولت فاطمی و دولت بیزانس و شهرهای ایتالیا). نویسنده در اثر حاضر از روش تحقیق تاریخی- تحلیلی استفاده کرده و به زبان ساده و روان تألیف کرده است.
درباره محتوای این اثر چند نکته گفتنی است:
نویسنده در مقدمه اش -که آن را در تاریخ پنجم جمادی الثانی 1385ق در قاهره نوشته- یادآور شده است که این کتاب را با بحث از قیام خلافت فاطمی در بلاد مغرب و سیاستی که فاطمیان برای گسترش نفوذشان در آن بلاد تا نیمه قرن چهارم هجری در پیش گرفتند، آغاز کردم. آنگاه به بحث از اوضاع داخلی مصر در دوره فترت پرداختم که در طول آن، فاطمیان دولتشان در شرق را تأسیس کردند و سیادتشان را بر غرب گستردند. یکی از مواردی که مورد اهتمام قرار دادم عبارت از تمدن مصر در دوره دولت فاطمی بود؛ پس تغییر و تحولاتی را مورد پژوهش قرار دادم که بر نظام حکومتی و اداری در آن عصر عارض شد و میزان رشد مصر در زمینه کشاورزی و صنعت و تجارت را توضیح دادم و شکوفایی زندگی اجتماعی و توسعه و تکامل حرکت علمی و ادبی را آشکار ساختم.
نویسنده در بخشی از کتاب به بحث از ضعف نفوذ فاطمیان در بلاد شام در اواخر قرن پنجم هجری پرداخته و نوشته است که نفوذ فاطمیان در شام مرتبط با میزان قدرت نظامی آنان بود و به همین جهت هر گاه که قدرت نظامیشان رو به ضعف می رفت، امیران محلی به تقویت استقلال ذاتی خودشان می پرداختند همان طور که بنی جراح در فلسطین و بنی مرداس در حلب چنین کردند. نویسنده سرانجام بر این نکته تأکید کرده است که هیچ تردیدی نیست که خلافت فاطمی در اواخر قرن پنجم هجری در وضعیت مساعدی نبود که بتواند جایگاه سابقش را در شام بازگرداند؛ چون مصر به سبب اختلافات و منازعات بین طائفه نزاریه و مستعلیه- چنان ضعیف شده بود که حتی نمی توانست همان اندک سلطه خودش را بر بلاد شام حفظ کند.

[ویکی نور] تاریخ الدوله الفاطمیه (نسخه). تاریخ الدولة الفاطمیة تألیف محمد جمال الدین سرور، از جمله آثار عربی مستند پیرامون سیاست داخلی و جلوه های تمدن دولت فاطمیان و همچنین سیاست خارجی و ارتباط فاطمیان با دیگر سرزمین های اسلامی است. ازآنجاکه کتاب شناسی این اثر در نسخه دیگر آن ذکر شده در این نوشتار مطالبی پیرامون نسخه ذکر می شود.
نسخه حاضر اولین نسخه از کتاب است که در سال 1994 در دارالفکر العربی مصر منتشر شده است. نویسنده در سال 1385ق/1965 بر آن مقدمه نوشته است. نسخه دیگری از اثر در همان انتشارات با کیفیت بهتری منتشر شده است. عصام عبدالرئوف فقی استاد تاریخ اسلامی دانشگاه قاهره در سال 1995 بر نسخه دوم مقدمه نوشته است که خواننده را پیش از ورود به مباحث کتاب به اختصار با تاریخ حکومت فاطمیان و مباحث کتاب آشنا می کند.
در محتوا و پاورقی های کتاب بین این دو نسخه اختلافی یافت نشد. در بخش فهارس کتاب در نسخه حاضر علاوه بر فهرست مطالب در ابتدای هر دو بخش کتاب، در انتهای هر بخش نیز فهرست اعلام، امت ها و قبایل و عشایر و طوایف، بلاد و شهرها و مکان ها و کوه ها و نهرها در انتهای ذکر شده است؛ اما در نسخه دیگر کتاب در انتهای بخش اول تنها مصادر ذکر شده و فهارس فنی کل کتاب در انتهای آن ذکر شده است.
تاریخ الخلفاء الفاطمیین بالغرب القسم الخاص من کتاب عیون الأخبار
مطالعه کتاب تاریخ الدولة الفاطمیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور