[ویکی فقه] تاریخ اجتهاد را به ۳ عصر می توان تقسیم کرد: عصر تشریع ، عصر حضور امامان معصوم (علیهم السلام) و عصر غیبت.
مقصود از عصر تشریع، زمان حیات پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و هنگام دریافت وحی است. در این عصر، احکام الهی به وسیله قرآن و سنّت بیان شده است.آیه ۱۲۲ توبه «لِیتفقَّهوا فِی الدّینِ و لِینذِروا قَومَهُم» بر جواز و وجود اجتهاد در این عصر دلالت دارد؛ هرچند برخی، با استدلال به امکان تحصیل یقین به احکام از طریق وحی ، اجتهاد در این عصر را جایز نمی دانند.
عصر حضور امامان معصوم
عصمت امامان (علیهم السلام) تبعیت از سنت آنان را واجب می کند و براساس این اعتقاد، فقه شیعه پویا و غنی است. در این عصر، چنان که در برخی از روایات نیز آمده، شیعیان با تشویق امامان (علیهم السلام) به اجتهاد صحیح روی آوردند و امامان معصوم (علیهم السلام) برای حفظ مواریث فقهی و کلامی، ضمن تأکید بر اجتهاد، پیروان خود را از خلط آرای شخصی با احادیث، باز داشتند، و بر حفظ، کتابت و نقل صحیح آن ترغیب کرده، هم زمان، اجتهادات فقیهان اهل سنت را که براساس قیاس و استحسان و اجتهاد به رأی بوده، مردود دانسته اند.
عصر غیبت
در حدیثی، امام زمان (علیه السلام) مرجع دست یابی اهل دین به احکام، در عصر غیبت را فقیهان می داند. با توجّه به این بیان، رهبری فکری و مرجعیت دینی در عصر غیبت از امامان معصوم (علیهم السلام) به فقیهان جامع شرایط سپرده شده است. در عصر غیبت، اجتهاد فراز و نشیب ها و تطوراتی را پشت سر گذاشته است:الف. مرحله جمع آوری و تنظیم احادیث و تألیف کتاب های فقهی به صورت روایی با حذف سند؛ کتاب هایی نظیر مقنع صدوق و مقنعه مفید و نهایه شیخ به همین شکل تألیف شد.ب. مرحله کمال اجتهاد و تدوین مستقلّ کتاب های فقهی نظیر مبسوط شیخ طوسی .ج. رکود اجتهاد در فقه شیعه . در این مرحله، اجتهاد شیعه از پویایی و حرکت باز ایستاد و با اثرپذیری غالب فقیهان از آرای شیخ طوسی، اجتهاد در عمل تعطیل شد.د. مرحله حرکت و رشد مجدّد اجتهاد.ه. پیدایش اخباری گری که انزوای اجتهاد مبتنی بر اصول را سبب شد.و. مرحله احیای دوباره اجتهاد و افول تفکر اخباری گری.
مقدمات اجتهاد
...
مقصود از عصر تشریع، زمان حیات پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و هنگام دریافت وحی است. در این عصر، احکام الهی به وسیله قرآن و سنّت بیان شده است.آیه ۱۲۲ توبه «لِیتفقَّهوا فِی الدّینِ و لِینذِروا قَومَهُم» بر جواز و وجود اجتهاد در این عصر دلالت دارد؛ هرچند برخی، با استدلال به امکان تحصیل یقین به احکام از طریق وحی ، اجتهاد در این عصر را جایز نمی دانند.
عصر حضور امامان معصوم
عصمت امامان (علیهم السلام) تبعیت از سنت آنان را واجب می کند و براساس این اعتقاد، فقه شیعه پویا و غنی است. در این عصر، چنان که در برخی از روایات نیز آمده، شیعیان با تشویق امامان (علیهم السلام) به اجتهاد صحیح روی آوردند و امامان معصوم (علیهم السلام) برای حفظ مواریث فقهی و کلامی، ضمن تأکید بر اجتهاد، پیروان خود را از خلط آرای شخصی با احادیث، باز داشتند، و بر حفظ، کتابت و نقل صحیح آن ترغیب کرده، هم زمان، اجتهادات فقیهان اهل سنت را که براساس قیاس و استحسان و اجتهاد به رأی بوده، مردود دانسته اند.
عصر غیبت
در حدیثی، امام زمان (علیه السلام) مرجع دست یابی اهل دین به احکام، در عصر غیبت را فقیهان می داند. با توجّه به این بیان، رهبری فکری و مرجعیت دینی در عصر غیبت از امامان معصوم (علیهم السلام) به فقیهان جامع شرایط سپرده شده است. در عصر غیبت، اجتهاد فراز و نشیب ها و تطوراتی را پشت سر گذاشته است:الف. مرحله جمع آوری و تنظیم احادیث و تألیف کتاب های فقهی به صورت روایی با حذف سند؛ کتاب هایی نظیر مقنع صدوق و مقنعه مفید و نهایه شیخ به همین شکل تألیف شد.ب. مرحله کمال اجتهاد و تدوین مستقلّ کتاب های فقهی نظیر مبسوط شیخ طوسی .ج. رکود اجتهاد در فقه شیعه . در این مرحله، اجتهاد شیعه از پویایی و حرکت باز ایستاد و با اثرپذیری غالب فقیهان از آرای شیخ طوسی، اجتهاد در عمل تعطیل شد.د. مرحله حرکت و رشد مجدّد اجتهاد.ه. پیدایش اخباری گری که انزوای اجتهاد مبتنی بر اصول را سبب شد.و. مرحله احیای دوباره اجتهاد و افول تفکر اخباری گری.
مقدمات اجتهاد
...
wikifeqh: تاریخ_اجتهاد