انرژی هسته ای ایران

دانشنامه آزاد فارسی

استفاده از انرژی هسته ای در دوران محمدرضا پهلوی را آیزنهاور، رئیس جمهور وقت امریکا، به ایران پیشنهاد کرد و در ۱۳۳۵ش (۱۹۵۷) قرارداد همکاری در زمینه های غیرنظامی اتمی بین دو کشور امضا شد. بر پایۀ این قرارداد ایران چند کیلوگرم اورانیوم غنی شده برای مصرف پژوهشی از امریکا دریافت کرد. در پی قرارداد مذکور مؤسسۀ علوم هسته ای، که زیر نظر سازمان پیمان مرکزی (سنتو) اداره می شد، از بغداد به تهران منتقل شد. در ۱۳۳۷ به دستور محمدرضا پهلوی یک مرکز پژوهش هسته ای در دانشگاه تهران تأسیس شد و امریکا یک رآکتور پنج مگاواتی را به ایران فروخت و شرکت امریکایی این رآکتور پژوهشی را با ۵,۵۴۵ کیلوگرم اورانیوم غنی شده و ۱۱۲ گرم پلوتونیوم به عنوان راه انداز رآکتور به ایران تحویل داد. در ۱۳۴۶ ایران پیمان نامۀ منع گسترش سلاح های هسته ای را، که به صورت محدود بین چند کشور جهان بود، امضا کرد و در ۱۳۴۸ آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند. شاه در ۱۳۵۳ش سازمان انرژی اتمی ایران را تأسیس و دکتر اکبر اعتماد را به ریاست آن منصوب کرد. در همین سال ایران وامی به مبلغ یک میلیارد دلار به کمیساریای انرژی اتمی فرانسه داد و از این وام برای ساخت کارخانه غنی سازی اورانیوم (متعلق به کنسرسیوم اورودیف) در تریکاستن استفاده شد و در مقابل، ایران صاحب ده درصد از سهام این کارخانه شد. سپس شاه و اکبر اعتماد به پاریس رفتند و قراردادهایی برای ایجاد پنج نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی و دریافت اورانیوم لازم و نیز تأسیس یک مرکز پژوهشی با فرانسه منعقد کردند. همچنین ایران قراردادی را با شرکت کرافت ورک یونیون آلمانی برای خرید دو نیروگاه آب تحت فشار ۱۲۰۰ مگاواتی برای نصب در بوشهر امضا کرد. نیز قراردادی با شرکت فراماتوم فرانسه برای خرید دو نیروگاه ۹۰۰ مگاواتی برای نصب در بندرعباس امضا شد. براساس این قراردادها شرکت آلمانی و شرکت فرانسوی اورانیوم غنی شده را نیز تحویل می دادند و نیاز ایران را برای ده سال بعد تأمین می کردند. در ۱۳۵۳ یک گروه آلمانی از شرکت کرافت ورک یونیون کار برای نیروگاه بوشهر را براساس تفاهم نامۀ امضاشده شروع کرد و قرارداد این کار در ۱۳۵۴به امضا رسید. همچنین قراردادهایی برای تحویل ۲۰۰,۰۰۰ متر مکعب آب خالص و سوخت مورد نیاز برای نیروگاه امضا شد. یک سال بعد فرانسه موافقت کرد که دو نیروگاه هسته ای ۹۰۰ مگاواتی به مبلغ دو میلیارد دلار برای ایران بسازد. قرار بود این نیروگاه در دارخوین، بر کرانۀ کارون و نزدیک اهواز ساخته شود و سازمان انرژی اتمی ایران این مبلغ را به شرکت های فرانسوی فراماتوم، اسپی باتینیول و آلستوم آتلانتیک برای ساخت نیروگاه دارخوین پرداخت کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ امریکا تحویل اورانیوم بسیار غنی شده را به ایران متوقف کرد. ایران هم توافق نامۀ خود با کنسرسیوم اورودیف را لغو کرد و خواستار آن شد که وام یک میلیارد دلاری این کشور که برای تکمیل نیروگاه تریکاستن داده شده بود، باز پس داده شود. همچنین ایران پرداخت های خود به اورودیف را که برای خدمات غنی سازی اورانیوم از ۱۳۵۵ آغاز شده بود، متوقف کرد. ایران معاملۀ خود با فرانسوی ها در رابطه با ساختن نیروگاه برق هسته ای دارخوین را نیز لغو کرد. اورودیف از ایران به دادگاه داوری اتاق بازرگانی بین المللی در پاریس شکایت کرد. این دادگاه به توقیف اموال و دارایی های ایران در اورودیف رأی داد. در واقع تا وقوع انقلاب اسلامی رآکتور شمارۀ ۱ بوشهر به میزان ۸۵ درصد و احداث رآکتور شمارۀ ۲ نیز ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشتند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی عملیات ساخت نیروگاه بوشهر، به منزلۀ بزرگ ترین پروژۀ هسته ای خاورمیانه در زمان خود، متوقف و بسیاری از برنامه های هسته ای دیگر نیز به تعطیلی کشیده شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی شرکت آلمانی زیمنس حاضر به تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر نشد و به جای آن پیشنهاد تکمیل این طرح را با رآکتورهایی که با گاز طبیعی کار می کردند داد که ایران با آن مخالفت کرد و از آن جایی که آن زمان ایران نمی توانست فشار بین المللی چندانی به آلمان غربی وارد کند، مشاجرۀ حقوقی بر سر این طرحِ ناتمام تا ۱۳۶۶ ادامه یافت و ایران درخواست غرامت کرد، اما سرانجام شرکت زیمنس با حمایت کمیسیون تجارت بین المللی در پاریس هیچ غرامتی به ایران پرداخت نکرد. ادامۀ ساخت این نیروگاه از ۱۳۷۵ به روسیه واگذار شد و قرار بود تا آغاز سال ۲۰۰۰ به پایان رسد. این موعد به طور مکرر به تأخیر افتاد تا این که محموله های سوخت نیروگاه در نیمه دوم ۱۳۸۶ وارد کشور شد. در پی فسخ یک جانبۀ قرارداد اورودیف فرانسوی ها اقامۀ دعوی کردند و شرکت اورودیف ادعای خسارت کرد ودر نهایت ۹۰۰میلیون فرانک از دو میلیارد دلار سرمایه گذاری ایران به منزلۀ خسارت تأمین شد و بقیۀ سهم ایران سال ها بعد به صورت کالا توسط فرانسه با ایران تسویه شد. از طرف دیگر جنگ تحمیلیِ هشت سالۀ عراق علیه ایران نیز باعث تخریب برخی تأسیسات نیمه کارۀ هسته ای و همچنین عدم فعالیت چشمگیر در زمینۀ تحقیقات هسته ای شد. پس از پایان جنگ، ایران مقدمات تحقیقات هسته ای را فراهم و با کمک دانشمندان داخلی به بومی سازی فناوری غنی سازی اورانیوم برای مصارف صلح آمیز پرداخت و به دنبال سال ها تلاش موفق به غنی سازی و دستیابی به چرخۀ سوخت هسته ای شد و به این ترتیب وارد باشگاه کشورهای هسته ای گردید و روز بیستم فروردین به عنوان روز پیروزی هسته ای ایران نام گذاری شد. در این میان کشورهای غربی به ویژه امریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان از هیچ گونه کارشکنی و تهدید و ارعاب حتی تهدید نظامی علیه ایران دریغ نکردند و مصرّانه خواستار تعلیق غنی سازی و برچیدن فناوری هسته ای بودند و برای افزایش فشار به ایران، پروندۀ هسته ای ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد بردند و چندین قطعنامه برای تحریم ایران صادر کردند. سرانجام آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از چندین سال بررسی، صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران و عدم انحراف آن را تأیید کرد و براساس گزارش مدیر کل آژانس در فوریه ۲۰۰۸ (اسفند ۱۳۸۶ش) تمامی مراحل گذشته و حال پروندۀ هسته ای ایران مورد تأیید قرار گرفت. برخی از دستاوردهای ایران در زمینۀ انرژی هسته ای از این قرار است: دستیابی به چرخۀ سوخت هسته ای؛ اکتشاف و استخراج معادن اورانیوم و حفر اولین چاه به عمق ۳۷۰ متر در ساغند یزد؛ تولید کیک زرد در بندر عباس؛ ساخت کارخانه تولید غلات سوخت (ZPP)؛ ساخت کارخانه تبدیل اورانیوم اصفهان (UCF)؛ بهره برداری از پروژۀ آب سنگین اراک؛ طراحی رآکتور تحقیقاتی ۴۰ مگاواتی آب سنگین و شروع عملیات ساخت آن؛ تولید انواع رادیوداروها، رادیوایزوتوپ ها، لیزرها، ارائۀ خدمات پرتودهی و سایر محصولات و خدمات در زمینه های مختلف پزشکی، کشاورزی، صنعتی و خدماتی.

پیشنهاد کاربران

بپرس