التبیان فى تفسیر غریب القران

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] التبیان فى تفسیر غریب القرآن. کتاب« التبیان فی تفسیر غریب القرآن» در یک جلد به زبان عربی، تفسیری بر مفردات و کلمات غریب قرآن می باشد. التبیان را می توان حاشیه ای بر کتاب« غریب القرآن» سجستانی، محسوب داشت. ابن هائم کتاب سجستانی را مبنای کار خود قرار داده است. سجستانی در ترتیب الفاظ به شکل خارجی کلمه نظر داشته است و ریشه و اصل آن را در ترتیب، دخالت نداده است. بنابر این کلماتی مانند« تدهن» در حرف« ت» و« یدهنون» در حرف« ی» قرار می گیرند و حال آنکه باید هر دو در« دهن»، یعنی حرف« د» قرار گیرند. این اشکال و نواقص دیگر، ابن هائم را بر آن داشت تا جهت تکمیل و تنظیم کتاب سجستانی همت گمارد، وی با جمع متفرقات غریب قرآن( مانند مثال بالا) در یک فصل و اضافه نمودن موارد به جا مانده، در واقع اثر جدیدی ارائه داده است.
التبیان ابن هائم نه بر اساس ترتیب حروف هجایی( آخر کلمه یا اول کلمه) همانند ابو بکر رازی در مختار صحاح و سجستانی، بلکه به ترتیب آیات قرآن، نظم یافته است، همانند مجاز القرآن ابو عبیده و غریب القرآن ابن قتیبة. با این وصف در برخی موارد، الفاظ را در جای خود تفسیر نکرده است مانند کلمه« العرش» در آیه 10 سوره یوسف.
از آنجا که مبنای ابن هائم کتاب سجستانی بوده است، ناچار از نقل عبارات وی می باشد، وی در نقل آنها تغییراتی از قبیل، اضافه نمودن، کم کردن، مقدم و مؤخر داشتن و تصرف در عبارت دارد. البته تغییری که به معنی خللی وارد نمی آورد مانند لفظ« استوقد» در آیه 17 سوره بقره.
در برخی موارد نیز بخشی از متن تفسیری سجستانی را حذف می نماید و متعرض آن نمی گردد، مانند لفظ« صفراء فاقع لونها» در سوره بقره آیه 69.
نکته قابل توجه اینکه، ابن هائم در برخی موارد از موضوع کتاب( تفسیر الفاظ غریب قرآن) خارج شده و به معنای تفسیری می پردازد.
ابن هائم بعد از مقدمه ای کوتاه که در آن دلیل انتخاب« غریب القرآن» سجستانی و روش کار خود را توضیح می دهد، با تفسیر سوره حمد آغاز کرده است، کلمه به کلمه الفاظ غریب قرآن را با شماره مسلسل مختص هر سوره و رقم آیه مورد نظر، ثبت کرده، تفسیر می نماید.
ابن هائم در تاریخ 24 شوال 808 هجری در مسجد الاقصی، التبیان را به اتمام رسانده است.
وی به تناسب مباحث الفاظ قرآن به کتب زیادی مراجعه کرده است، عناوین آنها عبارتند از: 1- فقه 2- لغت 3- تاریخ 4- نحو 5- صرف 6- بلاغت 7- فلسفه 8- منطق 9- کلام 10- تفسیر.

پیشنهاد کاربران

بپرس