اسکندر منشی

[ویکی نور] اِسْکَنْدَرْ بِیْکِ مُنْشی (968 - پس از 1043ق)، منشی و مورخ نامدار روزگار صفویه و صاحب تاریخ عالم آرای عباسی.
به رغم شهرت اسکندربیک، آگاهی ما از زندگانی وی اندک، و منحصر است به اشارات کوتاه خود او در عالم آرای عباسی و ذیل آن و نیز آن چه قاضی احمد قمی، مورخ و تذکره نویس معاصر اسکندربیک در گلستان هنر درباره او آورده است. خاستگاه او به درستی دانسته نیست؛ اما برخی از محققان، وی را از ایل ترکمان آذربایجان دانسته اند. از آن جا که اسکندربیک خود تصریح کرده که در 1038ق. (پس از مرگ شاه عباس و آغاز جلوس شاه صفی)، در 70 سالگی تألیف عالم آرا را به پایان رسانیده است، تولد وی می بایست در 968ق. باشد. ابوالحسن قزوینی نیز در فواید الصفویه (تألیف: 1211ق) همین تاریخ را آورده است.
اسکندربیک، چنانکه خود می نویسد، پس از فراگیری علوم متداول آن زمان و نیز «علم سیاق به کار دولتی پرداخت؛ اما به زودی از این شغل که او را «از دریافت فضل و کمال به صد مرحله دور انداخته «بود، دست کشید و به فراگیری «علم انشاء» روی آورد. به گفته قاضی احمد قمی، اسکندربیک چندی در (دفتر شرعیات) به نویسندگی اشتغال داشت و آن گاه که در 988ق. به روزگار سلطان محمد خدابنده استیفای این دفتر به قاضی احمد قمی واگذار شد، اسکندر بیک زیر دست او به کار پرداخت.
در 994ق. که حمزه میرزای ولیعهد برای سرکوب شورشیان تکلو، به عراق عجم لشکر کشید، اسکندربیک در سمت منشی دیوان، ملازم او بود و خود نیز با شورشیان به نبرد پرداخت. او در 1001ق.، نزد شاه عباس به اصفهان رفت و در زمره (منشیان عظام) درآمد و در «دیوان انشاء» به کار پرداخت. اسکندربیک، همچنانکه خود گفته است و نیز از کتاب های بسیاری که در تألیف عالم آرای عباسی از آن ها بهره برده، بر می آید که وی ضمن پرداختن به امور دیوانی، مطالعات گسترده ای نیز در زمینه های تاریخ، ادب، جغرافیا و علوم دیگر داشته است. اسکندربیک، پس از مرگ شاه عباس (1037ق) ثبت رویدادهای سلطنت شاه صفی، جانشین او را تا 1043ق. ادامه داد. از این رو، مرگ او باید، پس از این تاریخ رخ داده باشد. روایت استوری از مرآة العالم مبنی بر این که اسکندربیک در 1038ق. درگذشته بی تردید نادرست است.
عالم آرای عباسی، ذیل تاریخ عالم آرای عباسی، منشآت.