ارایش و پوشش در ایران باستان

آرایش و پوشش در ایران باستان. آرایش و پوشش در ایران باستان به طوری که از تصویر تزیینی تابوتی طشت مانند از گنجینۀ زیویه بر می آید، سرپوش مادها چیزی شبیه باشلق بوده است. در این تصویر هم پیراهن و هم روانداز بی آستین و نقش دار مردان در قسمت جلو زیر زانو و در پشت روی قوزک پا قرار دارد و لبه های هر دو لباس دارای منگوله یا تریشۀ بلند است. جوراب ها نیز دارای نقش اند و نُک کفش ها کمی رو به بالا دارند. یکی از اشیای بسیار جالب توجه، دستکشی از طلا است که با زنجیرهای باریکی درست شده و روی مچ دارای چفت و بست است. به این دستکش ۵ انگشتری مروارید و زنجیرک های باریک اضافه شده است. در نگاره های تخت جمشید، نخستین برداشت بیننده این است که لباس پرچین و بلند، «اونیفرم» و لباس ویژۀ هخامنشیان است. در نخستین نگارۀ داریوش در بیستون با لباس داریوش، گئومات مغ و همچنین آسینه با اولین مرحلۀ لباس چین دار هخامنشی به خوبی آشنا می شویم. لباس شاه نیز همان لباسی بود که افراد گارد در آجرهای لعاب دار کاخ شوش بر تن دارند. پارس ها با لباس چین دار هخامنشی کفش سه بندی می پوشیدند. این کفش از هر نظر شبیه یک جوراب ساق کوتاه است و فاقد پاشنه و کف کلفت است که از چرمی بسیار نرم تهیه می شده است، تا پاها به راحتی درون آن بخزند. احتمالاً کلاه نیز مانند لباس در دورۀ هخامنشی صورت اونیفرم داشته است. از همین رو، امروز برای بازشناسی ملیت های گوناگون از شکل کلاه استفاده می شود. کلاه یا تاج داریوش در نگارۀ بیستون دیهیم کنگره داری است که لابد از طلا بوده است. شواهدی در دست است که این تاج در نگاره ها روکشی از طلا داشته است. ارتفاع این تاج در پشت حدود ۲۰ و در قسمت جلو حدود ۲۵ سانتی متر بوده است. احتمالاً شلوار همۀ هخامنشیانی که در نگاره های تخت جمشید به چشم می خورند، بافتی نقش دار و رنگین داشته است. روی این لباس ردا پوشیده می شد. کلاه سواران یک باشلق بود که یونانیان آن را تیارا می خواندند. برای پوشاندن دهان و بینی، از دو انتهای باشلق استفاده می شد. بلندپایگان موهای سر و ریش خود را، به شیوه ای نامعلوم، مجعد می کردند و گوشواره هایی از طلای نگین دار می آویختند. لباس زن در آثار هنری، همان لباس چین دار هخامنشی است. لباس عمومی پارت ها همانی بوده است که در پلکان شرقی آپادانا اعضای هیئت نمایندگی پارت ها بر تن دارند. در نقاشی های رنگی دیواری کاخی در کوه خواجه در دریاچۀ هامون، کوشش در توجه به هنر و همچنین لباس شرقی، با تمایل به هنر و لباس بیزانسی با خام دستی و پاگیری درهم آمیخته است. با وجود این که بیشتر این نگاره ها به شدت زیر نفوذ هنرمندان بیگانۀ یونانی و رومی قرار دارند، روی هم رفته، در همۀ نگاره ها و تندیس های ایران باستان کراهت از برهنگی اندام بارز است. ردا یا قبای اشکانیان رواندازی بود با آستین های آویزان و غیرقابل استفاده. تندیس معبد شمی ریش ندارد اما سبیل آن پرپشت و آراسته است و پیرامون موهای بسیار منظم سر دیهیم یا نواری پهن دارد و در روی سینه گردن بندی با سنگی قیمتی در میان. در میان زیورهای یک صندوقچه که در همین محل پیدا شده، به نگارۀ دو کماندار بر می خوریم که لباسی مانند لباس تندیس مفرغی بر تن دارند. با این تفاوت که نیم تنۀ این دو سوار یراق دوزی شده است. روی هم رفته، همۀ شاهان و شاهک های اشکانی به انواع دیهیم به منزلۀ نشان فرمانروایی پایبند می ماندند. طرحی خطی از یک سوار اشکانی در معبد دورا، هیئت یک سوار اشکانی را به خوبیی نشان می دهد. در این طرح، نقاب و زره سوارکار و زره اسب که تقریباً تمام بدنش را پوشانده، به خوبی نشان داده شده است. زره سوار و اسب ظاهراً از صفحات فلزی گردی به به شکل فلس ماهی ساخته شده است. در فیروزآباد، در نگارۀ پیروزی اردشیر اول بر اردوان، آرایش و پوشش تنها وسیلۀ بازشناخت کسانی است که در نگاره آمده اند. نیمی از موی سر اردشیر به صورت یک توده در بالای سر او جمع شده و نیمی دیگر از یر دیهیم (فرّ شاهی) او که نواری پهن و مواج دارد، پشت گردن و در روی شانه ها مواج است. هر دو بخش گیسوی اردشیر مانند ریش او که از درون حلقه ای گذرانده شده، مجعد است. همین تودۀ مو در بالای سر است که در تصاویر دیگر، به کمک پارچه ای که روی آن قرار می گیرد، به شکل گوی درمی آید و عنصری از تاج شاهی را تشکیل می دهد، که در شاهان مختلف اندازۀ آن تغییر می کند و سبب تشخیص شاه از یکدیگر می شود. مجسمۀ ۷متری و ایستادۀ شاپور اول در غار شاپور، در نزدیکی بیشاپور، به سبب در امان ماندن از باد و بوران بهترین نمونۀ تاج و آرایش صورت را در اختیار می گذارد. شاپور لباس تنگی بر تن دارد که برگردان پهن لبۀ راست یقۀ آن از روی شانه و سینۀ راست تا به کمر و پهلوی چپ بر روی لبۀ متقارن سمت چپ قرار گرفته و یقۀ باز و سینه نمایی را به صورت هفت درست کرده است. در این جا، کمربند شاپور زُنّاری است با گره و نوارهای معمول ساسانی، که کمربند دومی برای سلاح شاه به صورت مایل روی آن قرار گرفته است. شلوار شاپور هم مانند شلوار هخامنشیان و شلوار مجسمۀ اشکانی یاد شده پرچین است.